Pieczenie języka. O jakich chorobach może świadczyć?

Suchość w jamie ustnej i pieczenie języka – na co mogą wskazywać? 

Język w wielu przypadkach może odzwierciedlać stan naszego zdrowia. Jego wygląd oraz odczucia z nim związane mogą być pierwszymi lub nawet jedynymi objawami niedoborów witamin i mikroelementów, chorób skóry i krwi, dolegliwości ze strony układu pokarmowego albo alergii. Na języku mogą wystąpić również zmiany wrodzone, a także wynikające z rozwoju infekcji czy nowotworu. 

Symptomy zapalenia języka mogą być zróżnicowane – od zaczerwienienia części lub całego języka, poprzez ból o zmiennym nasileniu towarzyszący ruchom języka, aż do silnego bólu i pieczenia oraz problemów z przełykaniem. 

Atroficzne zapalenie języka 

Atroficzne zapalenie języka to stan zapalny obejmujący jego grzbietową część. Język staje się gładki i błyszczący na skutek częściowego lub całkowitego zaniku brodawek na całym jego obszarze albo tylko w niektórych miejscach. Zapalenie powierzchniowe zajmuje błonę śluzową języka, natomiast zapalenie głębokie sięga już do warstwy mięśniowej języka i zwykle wywołują je bakterie.  

Atroficzne zapalenie języka objawia się: 

• bólem języka,  
• pieczeniem języka (zwłaszcza po kontakcie z czynnikami drażniącymi – kwaśnym, ostrym bądź gorącym pokarmem), 
• zaburzeniami czucia i smaku. 

Stan zapalny może pojawić się także pod wpływem innych czynników zewnętrznych takich jak palenie tytoniu czy używanie protez zębowych. Na protezach zalegają bakterie oraz płytka nazębna. Niedostateczna higiena może prowadzić do odkładania płytki bakteryjnej i kolonizacji jamy ustnej przez drożdżaki. 

Zapalenie języka może pojawić się też w wyniku niedoborów: 

• kaloryczno-białkowego,  
• awitaminozy (niedobór ryboflawiny (B2), niacyny (B3), pirydoksyny (B6), kwasu foliowego, kobalaminy (B12), witaminy A i E),  
• niedoboru mikroelementów (żelazo, cynk).   

Ich przyczyną może być źle zbilansowana dieta czy upośledzenie wchłaniania składników odżywczych. 

Niedobór żelaza może objawiać się: 

• gładkim, „polakierowanym” językiem,  
• ogólną atrofią i bladością błony śluzowej jamy ustnej, 
• nadżerkami i zapaleniem kącików ust. 

O niedoborze witaminy B12 i/lub kwasu foliowego mogą świadczyć: 

• zanik błony śluzowej,  
• zajady,  
• nawracające afty i infekcje grzybicze,  
• bladość oraz zażółcenie błony śluzowej (głównie na podniebieniu).  

Niedostateczny poziom witaminy B12 w organizmie może wynikać z zaburzeń jej wchłaniania (np. braku czynnika wewnętrznego Castle’a) lub stosowania niektórych leków (np. przeciwcukrzycowej metforminy). 

Atroficzne zapalenie języka może stanowić pierwszy (a niekiedy nawet jedyny) objaw celiakii, czyli choroby autoimmunologicznej, w której chory nie toleruje glutenu. Proces zapalny jelit, który towarzyszy tej chorobie, prowadzi do uszkodzenia kosmków jelitowych. Przekłada się to na upośledzenie wchłaniania niezbędnych mikro- i makroelementów. Podobny mechanizm powstawania zapalenia błony śluzowej jamy ustnej występuje w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Pacjenci z chorobą Leśniowskiego-Crohna są szczególnie narażeni na powstawanie infekcji grzybiczych, co może być efektem stosowania leków przeciwzapalnych i antybiotyków, zaburzeniami odporności i gorszą higieną jamy ustnej. 

Zapalenie języka i towarzyszące mu pieczenie może być efektem refluksu żołądkowo-jelitowego, potocznie określanego jako zgaga. Tutaj czynnikiem drażniącym jest zarzucana do przełyku kwaśna treść żołądka. Dodatkowymi objawami refluksu są erozja zębów, rumień podniebienia miękkiego oraz języczka, suchość jamy ustnej i nieprzyjemny zapach z ust. 

Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu zapalenia języka są urazy mechaniczne (np. silne przygryzienie) oraz infekcje wirusowe, bakteryjne lub grzybicze. Nadkażenia mogą rozwinąć się w efekcie długotrwałej antybiotykoterapii, stosowania kortykosteroidów wziewnych, cukrzycy i niedostatecznej higieny jamy ustnej.  

Język geograficzny i język włochaty  

Poza atroficznym zapaleniem języka przyczynami bólu czy pieczenia mogą być język włochaty oraz język geograficzny.  

Język włochaty cechuje się nadmiernym przerostem brodawek nitkowatych, przez co sprawia on wrażenie owłosionego. Zmianie może ulec również zabarwienie języka na: czarne, brązowe, białe, żółte, niebieskie bądź zielone.  

Szczególnie narażone na tę dolegliwość są osoby: 

• niedostatecznie dbające o higienę jamy ustnej,  
• palące,  
• nadmiernie spożywające alkohol,  
• zbyt często stosujące płukanki do ust z chlorheksydyną, 
• bezzębne lub ze zredukowaną funkcją żucia. 

Język geograficzny to wędrujący rumień języka bądź łagodny stan zapalny zmieniający swoją lokalizację, intensywność oraz kształt. Przyczyny tej dolegliwości nie są dostatecznie zgłębione.

Uważa się jednak, że powstawaniu języka geograficznego sprzyjają: 

• stres,  
• zaburzenia hormonalne,  
• niedobory pokarmowe, 
• przyjmowanie niektórych leków (np. doustnej antykoncepcji).  

Zaobserwowano też związek języka geograficznego z łuszczycą, atopią, alergią, liszajem płaskim i łojotokowym zapaleniem skóry. Na przypadłość tę mogą cierpieć także pacjenci m.in. z cukrzycą, zespołem Downa czy celiakią. 

Pacjenci z językiem geograficznym odczuwają pieczenie języka (szczególnie po kontakcie z czynnikami drażniącymi), zaleganie ciała obcego, przejściowe zaburzenia smaku i czucia. Chorzy zwykle nie wymagają leczenia. Naukowcy nie udowodnili również, że język geograficzny wpływa na rozwój zmian nowotworowych. 

Afty 

Inną przyczyną bólu i pieczenia języka jest nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej. Dotyczy ono aż co piątej osoby! Przyczyny tego schorzenia nie zostały dostatecznie poznane.  

Przypuszcza się, że chorobę mogą wywołać: 

• niedobory witamin,  
• czynniki emocjonalne,  
• ucisk,  
• urazy,  
• substancje chemiczne i drażniące,  
• niektóre pokarmy (np. kawa, czekolada, cytrusy).  

Na częste nawroty aft narażone są osoby chore na AIDS i chorobę Leśniowskiego-Crohna. 

Afty mogą być małe, duże i opryszczkowe. Małe zmiany mają wymiary poniżej 1 cm, a owrzodzenie jest białe z czerwoną obwódką. Utrzymują się 7-10 dni, a po wygojeniu nie pozostawiają blizn. Afty duże (1-3 cm średnicy) utrzymują się znacznie dłużej (nawet do kilku miesięcy) i mogą pozostawiać blizny. Z kolei owrzodzenia opryszczkowe cechują się występowaniem drobnych (1-3 mm średnicy) kilkudziesięciu aft rozsianych po jamie ustnej. 

W zwalczaniu aft pomocne będą preparaty na bazie boraksu lub żele działające osłonowo na zmiany na błonie śluzowej. Żele są często wzbogacone o składniki nawilżające (np. kwas hialuronowy), regenerujące (np. pantenol) czy antyseptyczne (np. srebro), co niweluje ból i przyspiesza gojenie. W aptekach dostępne są również pasty do zębów, które zmniejszają ryzyko nawrotów pleśniawek. 

Kserostomia  

Kserostomia (suchość ust) to upośledzenie bądź zupełny zanik wydzielania śliny, co przekłada się na szereg dolegliwości związanych z jamą ustną. Ślina to ważny czynnik ochronny. Odpowiada ona za utrzymanie odpowiedniego nawilżenia oraz pH jamy ustnej, oczyszczenie ust z resztek pokarmowych, a także ochronę zębów i błony śluzowej. Zawarte w niej substancje biorą udział w pierwszym etapie trawienia niektórych składników odżywczych. 

Pacjenci dotknięci kserostomią odczuwają pieczenie języka i warg oraz zaburzenia smaku. Wzrasta u nich również ryzyko owrzodzenia błony śluzowej, kandydozy, próchnicy i halitozy. 

Przyczyn kserostomii możemy szukać w: 

• nadczynności tarczycy,  
• źle kontrolowanej cukrzycy,  
• kamicy i stanach zapalnych ślinianek,  
• niedoborach witamin,  
• reumatoidalnym zapaleniu stawów,  
• ostrej niewydolności nerek. 

Występuje też jako efekt odwodnienia, gorączki, wyniszczenia organizmu czy oddychania przez otwarte usta.  Suchość w jamie ustnej mogą wywoływać także leki. Może być ona skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych leków przeciwdepresyjnych, rozkurczowych, przeciwhistaminowych, moczopędnych czy przeciwparkinsonowskich. 

Szczególną grupą chorych narażonych na kserostomię są pacjenci onkologiczni. Leczenie chirurgiczne bądź naświetlania w obrębie głowy i szyi często prowadzą do zniszczenia większości komórek wydzielniczych gruczołów ślinowych. 

Leczenie w przypadku zachowania czynności wydzielniczej ślinianek polega na pobudzaniu wydzielania śliny poprzez podawanie: 

• bezcukrowych gum do żucia,  
• żelu z fluorem,  
• cukierków o intensywnym smaku,  
• kostek lodu do ssania,  
• mrożonych plastrów ogórka lub ananasa, 
• tabletek z witaminą C.  

Lekarz może zlecić także stymulację farmakologiczną, która jest obciążona ogólnoustrojowymi działaniami niepożądanymi. 

Stosowane są także preparaty na bazie karboksymetylocelulozy, które pobudzają wydzielanie śliny. Jeśli nie zostały zachowane funkcje wydzielnicze, pacjent powinien używać dostępnych w aptekach specjalnych płynów do płukania jamy ustnej oraz tzw. sztucznej śliny. 

Zespół pieczenia jamy ustnej 

Kolejną dolegliwością, która objawia się pieczeniem języka, jest tzw. zespół pieczenia jamy ustnej (ang. Burning mouth syndrome, BMS). Oprócz uczucia pieczenia chorzy na BMS mają problem z odczuwaniem smaku. Pacjenci odczuwają najczęściej gorycz oraz metaliczny posmak. Skarżą się także na mrowienie, swędzenie, drętwienie w jamie ustnej i nadwrażliwość na pokarmy słone, kwaśne lub gorzkie. Wrażenia te występują pomimo braku niepokojących zmian w błonie śluzowej jamy ustnej. 

BMS najczęściej dotyczy kobiet w okresie menopauzalnym, bardzo rzadko schorzenie dotyka osób przed 30. rokiem życia.

Do przyczyn zespołu pieczenia jamy ustnej zaliczamy: 

• zmiany miejscowe (np. choroby stomatologiczne, uszkodzenia mechaniczne, infekcje bakteryjne, grzybicze i wirusowe, zmniejszone wydzielanie śliny), 
• zmiany ogólnoustrojowe (np. niedobory witamin i mikroelementów, zaburzenia hormonalne, refluks, działania niepożądane leków), 
• zaburzenia psychiatryczne (depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia lękowe). 

Jeśli nie występują wyżej wymienione przyczyny, schorzenie określa się jako tzw. idiopatyczny zespół pieczenia jamy ustnej. 

Lekarze wciąż szukają skutecznej metody leczenia BMS. Najbardziej obiecujące wydają się: miejscowe stosowanie klonazepamu (w postaci tabletek do ssania) oraz iniekcje z toksyny botulinowej. Nad skutecznością innych substancji (np. kapsaicyny, gabapentyny) wciąż trwają badania. 

Jak złagodzić pieczenie języka – domowe sposoby 

Leczenie dolegliwości zapalnych języka należy rozpocząć od dokładnego rozpoznania przyczyny tego stanu. Może być on spowodowany niedoborami, obecnością innych chorób (np. refluksu) czy rozwijającej się infekcji. Dzięki temu możemy dobrać sposób leczenia adekwatny do przyczyny. 

Zawsze warto jednak mieć w domowej apteczce szałwię lub rumianek. Płukanka z tych ziół przyniesie ulgę nie tylko w przypadku stanu zapalnego języka, ale również przy problemach z dziąsłami i aftami. 

W aptece znajdziemy również różnego rodzaju żele do smarowania i płyny do płukania jamy ustnej, bazujące najczęściej na substancjach znieczulających miejscowo i wyciągach ziołowych. Działają one przeciwzapalnie, antyseptycznie i ściągająco. 

Język to niezwykły narząd. Umożliwia mowę, smakowanie i spożywanie pokarmów. Dodatkowo jest wskaźnikiem naszego zdrowia. Nie wolno więc ignorować niepokojących sygnałów wysyłanych z jamy ustnej. Czasem wystarczy tylko poprawić jakość higieny i uzupełnić niedobory witaminowo-mineralne. W niektórych przypadkach konieczna może być konsultacja z lekarzem. 

Przeczytaj również:
Afty. Jak się ich pozbyć?