Rogowacenie słoneczne – przyczyny, objawy i leczenie

Rogowacenie słoneczne – co to jest?

Rogowacenie słoneczne (ang. AK – actinic keratosis) to zmiana skórna, która jest najczęściej spotykanym stanem przedrakowym skóry. Powstaje głównie u osób starszych (stąd nazywane jest rogowaceniem starczym). Może pojawić się również u osób przewlekle narażonych na promieniowanie słoneczne, dlatego tego typu zmiany skórne mogą pojawiać się nawet u młodszych osób – często jest to związane z wykonywanym zawodem lub uprawianym sportem (np. rolnicy, żeglarze). 

Jest to najczęściej spotykana zmiana dermatologiczna. Może dotyczyć ok. 50% populacji powyżej 40. roku życia. Ryzyko wystąpienia tych zmian jest większe u osób z jasnym fototypem skóry (I i II; głównie rasa kaukaska), z blond lub rudymi włosami i niebieskimi, zielonymi lub szarymi oczami.  Rogowacenie słoneczne częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet, gdyż z reguły stosują oni mniej preparatów ochronnych przed promieniowaniem i zazwyczaj spędzają więcej czasu na słońcu.  

Rogowacenie słoneczne jest zatem przewlekłym i postępującym schorzeniem skórnym, które powstaje w wyniku nadmiernej, długotrwałej ekspozycji na słońce (promieniowanie UV), wskutek czego dochodzi do zmian na poziomie naskórka. 

Specyficzną odmianą rogowacenia słonecznego jest róg skórny, który u osób dorosłych pojawia się z tej samej przyczyny, natomiast u dzieci może wystąpić w wyniku stanu zapalnego lub długotrwałego drażnienia (wówczas nie jest zaliczany do stanów przednowotworowych).  

Czy rogowacenie słoneczne może być niebezpieczne?

Rogowacenie słoneczne w większości przypadków jest łagodną zmianą, jednak mimo to jest zaliczane do stanów przednowotworowych (przedrakowych) skóry.  

Stany przedrakowe to takie zmiany skórne, które statystycznie częściej niż w przypadku innych chorób mogą rozwinąć się w nowotwór skóry. Dzielą się one na właściwe stany przeciwnowotworowe i stany sprzyjające rozwojowi nowotworów.  

Rogowacenie słoneczne (w tym róg skórny) zalicza się do tej pierwszej grupy. Wiąże się to z ryzykiem, że w części przypadków (ok. 10-20%) ze zmian może rozwinąć się rak  kolczystokomórkowy, rzadziej podstawnokomórkowy. Do niepokojących sygnałów należą:  

• bolesność i powiększanie się zmian,  
• naciekanie podstawy (obwódka zapalna, stwardnienie),  
• krwawienie zmian (pojawiające się nawet po drobnych urazach, np. po wytarciu skóry ręcznikiem).  

Wystąpienie powyższych objawów może świadczyć o przekształceniu w stan nowotworowy i wymaga pilnej konsultacji ze specjalistą. 

Przyczyny rogowacenia słonecznego – jakie są?

Rogowacenie słoneczne, a właściwie wszystkie stany przednowotworowe skóry są związane z procesem jej starzenia się. Mają na to wpływ dwa podstawowe czynniki – środowiskowe (przede wszystkim promieniowanie UV; tzw. starzenie zewnątrzpochodne) i genetyczne (tzw. starzenie wewnątrzpochodne).  

Przyczyną większości przypadków rogowacenia słonecznego jest nadmierna ekspozycja na słońce, a uszkodzenia powstałe w wyniku promieniowania UV kumulują się. Powodują one powstawanie zmian bezpośrednio w DNA komórek. Promieniowanie UVB prowadzi do uszkodzenia genu hamującego nadmierne namnażanie się komórek. W związku z tym zaczynają one wzrastać w niekontrolowany sposób, na skutek czego na powierzchni skóry gromadzą się złuszczone komórki naskórka, a skóra po długotrwałych i częstych ekspozycjach na słońce nie ma czasu się zregenerować.  

Promieniowanie UV przechodzi także przez chmury (ok. 70-80%), zatem nawet w pochmurne dni jesteśmy narażeni na ich działanie.  

Poza tym szkodliwe promieniowanie odbija się od śniegu lub piasku, a także przenika przez szyby. Dlatego też osoby pracujące w przeszklonych pomieszczeniach lub spędzające dużo czasu w samochodzie są narażone na dodatkową ekspozycję na promienie słoneczne.  

Zdecydowanie bardziej niebezpieczne od promieniowania słonecznego jest promieniowanie UV lamp w solarium.  

Innym czynnikiem wywołującym rogowacenie słoneczne może być długotrwała ekspozycja na promieniowanie rentgenowskie lub niektóre chemikalia przemysłowe.  

Dodatkowo osoby z osłabionym układem odpornościowym (w trakcie lub po chemioterapii, chorzy na AIDS, po przeszczepach narządów), a także nadmiernie narażone na promieniowanie (np. rolnicy, marynarze, żeglarze itp.) znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka występowania rogowacenia słonecznego. 

Również osoby starsze są bardziej narażone na występowanie tego typu zmian ze względu na kumulację czasu ekspozycji na promieniowanie UV w trakcie ich życia. 

Rogowacenie słoneczne – jakie są objawy? 

Rogowacenie słoneczne ma postać łuszczącego się nawarstwienia rogowego. Początkowo zmiany są niewielkie, bardziej wyczuwalne niż widoczne, rozwijają się powoli oraz mogą się pojawiać i zanikać.  

W późniejszym etapie w zmienionych miejscach skóra łuszczy się i jest sucha, może mieć czerwone, różowe, szarożółte lub brązowe zabarwienie, być przebarwiona i odbarwiona, mało sprężysta i często pokryta głębokimi zmarszczkami, a także zgrubiała przez nadmierną ekspozycję na promieniowanie bądź ścieńczała na skutek zmian starczych.  

Pojawiające się zmiany mogą być płaskie lub nieco wypukłe, czasami mają nierówną powierzchnię i zazwyczaj średnicę kilku milimetrów. Przede wszystkim występują liczne zrogowacenia, rzadko pojedyncze ogniska. Przylegają one ściśle do skóry, a gdy dojdzie do uszkodzenia ich powierzchni (np. na skutek zdrapania), odkryta warstwa skóry jest różowa, lekko krwawiąca lub sącząca.  

Zmiany pojawiają się głównie na odkrytych częściach ciała narażonych na częstszą ekspozycję słoneczną, takich jak twarz, usta, nieowłosiona skóra głowy (skronie, uszy, czoło), dłonie i rzadziej przedramiona lub podudzia. 

W przypadku rogów skórnych zazwyczaj zmiany są koloru żółtawego lub brunatnego i nie są duże (podstawa ma średnicę kilku milimetrów). Czasami mogą przybierać postać różnego rodzaju stożkowatych tworów powstających w wyniku dużego nagromadzenia się mas rogowych – przypominają wówczas kształtem rogi zwierzęcia. Zazwyczaj u podstawy tych zmian występuje naciek zapalny.  

Leczenie rogowacenia słonecznego – na czym polega?

W przypadku wystąpienia zmian leczenie powinno być poprzedzone badaniem histopatologicznym i wykluczeniem zmian nowotworowych.  

Jeśli leczenie zostanie wdrożone odpowiednio wcześnie, większość zmian można wyeliminować.   

W zależności od charakteru zmian, wieku i stanu zdrowia dostępne są różne metody leczenia: 

• bezpośrednie usunięcie widocznych ognisk – krioterapia płynnym azotem (najczęściej stosowana), elektrokoagulacja, laser lub chirurgia; 
• tzw. terapia pola, w której leczy się widoczne zmiany i obszar między nimi – stosuje się preparaty zawierające retinoidy, fluorouracyl, imikwimod lub dikolfenak, które zmiękczają zrogowaciałe zmiany, wspomagając naturalny proces rogowacenia skóry oraz terapię fotodynamiczną. 

Niektóre z metod mogą czasami powodować powstawanie blizn lub defektów kosmetycznych, a także zwiększać wrażliwość skóry na promieniowanie UV, dlatego bezwzględnie należy pamiętać o stosowaniu fotoprotekcji w trakcie leczenia.

Gdy zmiany są dyskretne (I stopnia) i nie występują zaburzenia odporności lub nie ma miejsca leczenie immunosupresyjne, zazwyczaj zalecana jest obserwacja, nawilżenie, stosowanie preparatów ochronnych z filtrem i okresowe kontrole u lekarza. W przypadku zmian o charakterze nowotworowym usuwa się je chirurgicznie lub wymraża ciekłym azotem.  

Rogowacenie słoneczne – profilaktyka 

Jedyną i najlepszą metodą profilaktyki w przypadku rogowacenia słonecznego jest ochrona przed promieniowaniem UV.  

Zasady i nawyki, które warto stosować: 

• Przebywanie w cieniu między 10:00 a 16:00 i unikanie pełnego słońca. 
• Unikanie opalania i niekorzystanie z opalania w solarium. 
• Stosowanie przez cały rok preparatów do opalania z filtrami UVA/UVB z SPF 15 lub wyższym, a podczas aktywności na świeżym powietrzu należy stosować preparaty wodoodporne z SPF 30 lub wyższym. Należy je nakładać na całe ciało na 30 minut przed wyjściem na zewnątrz i powtarzać ten zabieg co dwie godziny, po nadmiernym poceniu się lub po kąpieli. 
• Stosowanie okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV, ochrona głowy (np. kapelusze z szerokim rondem) i odzieży z długim rękawem. 
• Należy pamiętać, że noworodki nie powinny przebywać na słońcu, a w przypadku niemowląt i dzieci powinno się pamiętać o stosowaniu preparatów z wysokim filtrem (SPF 50). 
• Regularne przeprowadzanie samokontroli skóry, a w przypadku niepokojących zmian wizyta u lekarza.  
• Regularne badanie skóry u dermatologa.  

Należy podkreślić, że niekontrolowana i długotrwała ekspozycja na promieniowanie UV przynosi więcej szkody niż pożytku. Zmiany zachodzące w skórze kumulują się, a w wyniku przedłużającej się długości życia rogowacenie słoneczne dotyka już osób po 40. roku życia i wraz z wiekiem odsetek występowania tego schorzenia się zwiększa. Należy pamiętać, że jest to stan przedrakowy, który może przekształcić się w zmiany nowotworowe. Warto więc korzystać z dobrodziejstw słońca w sposób kontrolowany i rozsądny, stosować profilaktyczne działania chroniące przed szkodliwym wpływem promieniowania UV, a wszelkie niepokojące zmiany odpowiednio szybko skonsultować z lekarzem.  

Przeczytaj również:
Przebarwienia słoneczne – jak skutecznie walczyć z przebarwieniami posłonecznymi?