Terapia dziecka niedosłyszącego – na czym polega?

Informacja o tym, że u dziecka zdiagnozowano ubytek słuchu, może być szokiem dla rodzica, a także powodem do wielu zmartwień. Rodzic zadaje sobie wówczas następujące pytania: 

• Gdzie szukać pomocy?  
• Jak będzie rozwijać się dziecko?  
• Czy dziecko będzie mówiło?  

Dzięki wprowadzonemu w 2002 roku Programowi Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków każde nowo narodzone dziecko ma sprawdzany słuch, co umożliwia szybką diagnozę i wprowadzenie terapii, a co za tym idzie szansę na prawidłowy rozwój dziecka. Osoba z wadą słuchu wymaga kompleksowej rehabilitacji, nie tylko medycznej, ale też psychologicznej i pedagogicznej.  

Czym jest niedosłuch? 

Niedosłuchem określa się zaburzoną pracę narządu słuchu, która objawia się trudnościami na drodze odbioru i/lub przewodnictwa dźwięku. W skrócie przy niedosłuchu narząd słuchu ma obniżoną czułość słyszenia, czyli odbierania dźwięków. Wyróżnia się trzy rodzaje niedosłuchu: 

• niedosłuch przewodzeniowy – zaburzenie słuchu wynika z nieprawidłowości obecnych na drodze przewodnictwa (dotyczy np. przewodu słuchowego, ucha środkowego lub zewnętrznego); 
• niedosłuch odbiorczy – zaburzenie słuchu wynika z nieprawidłowości w obrębie narządu Cortiego, nerwu słuchowego lub zwoju spiralnego; 
• niedosłuch mieszany – zaburzenie słuchu jest wynikiem nieprawidłowości zarówno na drodze przewodzeniowej, jak i odbiorczej.  

Jak duży może być ubytek słuchu? 

Klasyfikacja BIAP wg Międzynarodowego Biura Audiofonologii  

Jakie mogą być przyczyny niedosłuchu? 

• Obciążenie genetyczne. 
• Częste choroby ucha środkowego (w tym choroby przewlekłe). 
• Urazy głowy. 
• Urazy uszu. 
• Wady wrodzone. 
• Zatrucia. 
• Przyjmowanie leków obciążających słuch (leki ototoksyczne). 
• Infekcje wirusowe, m.in. różyczka, świnka. 
• Zaburzenia krążenia. 
• Inne. 

Jakie są skutki niedosłuchu u dzieci w wieku szkolnym? 

Konsekwencje wystąpienia niedosłuchu zależą od jego głębokości: 

• niedosłuch w stopniu lekkim (21-40 dB) – dziecko nie słyszy wszystkiego tak dobrze jak powinno, musi się mocno skupiać na dźwiękach, co jest wyczerpujące; mowa dziecka z niedosłuchem w stopniu lekkim jest zazwyczaj prawidłowa, nie występują błędy artykulacyjne; mowa dziecka rozwija się spontanicznie; 
• niedosłuch w stopniu umiarkowanym (41-70 dB) – dziecko wspomaga się czytaniem mowy z ruchu warg; słyszenie i rozumienie mowy otoczenia jest możliwe, lecz trudne; wskazane jest zastosowanie aparatu słuchowego; dziecko nie słyszy mowy w hałasie i z odległości; obecne są błędy językowe;  
• niedosłuch w stopniu znacznym i głębokim (71-90 dB i powyżej) – konieczne jest zastosowanie aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego, bez których mowa dziecka nie będzie mieć możliwości prawidłowego rozwoju; mowa zaburzona, brak rozróżniania dźwięków otoczenia i mowy; rozwój mowy zaburzony pod kątem wszystkich aspektów. 

Terapia dziecka niedosłyszącego 

Praca z dzieckiem niedosłyszącym stanowi wyzwanie dla każdego specjalisty. Należy zaznaczyć, że terapia jest procesem długofalowym. Dzięki możliwościom medycznym i technologicznym mowa dziecka z wadą słuchu może rozwijać się w sposób zbliżony do prawidłowego.  

Najważniejszy cel terapii stanowi nauka słuchania mowy i jej rozumienia.  

Dziecko zaimplantowane lub zaaparatowane objęte opieką logopedyczną i działaniami rewalidacyjnymi ma duże szanse na życie niewiele odbiegające od życia dziecka słyszącego.  

Warunkiem jest jednak szybko wprowadzona i kompleksowa terapia, a także współpraca między specjalistami.  

Należy jednak pamiętać, że żaden aparat słuchowy i implant ślimakowy nie zastąpią w pełni prawidłowo rozwijającego się zmysłu słuchu.  

Terapia dziecka z niedosłuchem opiera się w dużej mierze na wychowaniu słuchowym. Jest to szereg działań i czynności, które mają na celu stymulację resztek słuchowych dziecka, a także opanowanie umiejętności wykorzystania tych resztek przez dziecko. Pracując z najmłodszymi dziećmi, wychowanie słuchowe rozbudza u dziecka ciekawość na dźwięki otoczenia, czego podstawą są dźwięki wydawane przez zwierzęta, ludzi (np. płacz, śmiech), instrumenty muzyczne, odgłosy przyrody (np. dźwięk deszczu czy szum drzew) czy pojazdy. Wychowanie słuchowe polega zatem na zapewnieniu maluchowi styczności z muzyką, śpiewem i wszystkimi dźwiękami, z którymi osoby z prawidłowym słuchem stykają się na co dzień.  

Wychowanie słuchowe ma na celu kształtowanie różnych funkcji słuchu, np.: 

• percepcję dźwięków – dostrzeganie, odbieranie bodźca dźwiękowego, a także dostrzeganie, że bodziec dźwiękowy zniknął; 
• rozróżnianie dźwięków – ćwiczenia słuchu fonemowego, fonetycznego, prozodii, a także analizy i syntezy głosek; 
• naukę kojarzenia wzorców słuchowych z pojęciami; 
• ćwiczenia pamięci słuchowej; 
• ćwiczenia uwagi słuchowej; 
• ćwiczenia lateralizacji słuchowej, a więc globalnej dominacji jednej z półkul mózgu. 

Terapia logopedyczna dziecka z wadą słuchu 

Zasady terapii logopedycznej dziecka z wadą słuchu są ściśle powiązane z ogólnymi zasadami, jakimi kieruje się logopedia. Wśród nich znajdują się:  

• systematyczność ćwiczeń,  
• indywidualizacja metod,  
• aktywny udział dziecka w terapii, 
• dobrowolność uczestnictwa w terapii przez dziecko.  

Pracując z dzieckiem z wadą słuchu, logopeda ma do wyboru wiele metod, z których może korzystać, najczęściej łącząc je ze sobą. Wśród nich znajdują się metody werbalne (lingwistyczne, psychologiczne, filologiczne, pedagogiczne) i pozawerbalne (rysunkowe, muzyczne, taneczno-muzyczne, wzrokowo-słuchowo-dotykowe). 

W trakcie zajęć terapeutycznych logopeda wykonuje z dzieckiem niedosłyszącym: 

• ćwiczenia prawidłowego oddychania, 
• ćwiczenia oddechowe połączone z ruchem, 
• ćwiczenia artykulacyjne (ćwiczenia narządów mowy), 
• ćwiczenia fonacyjne, 
• ćwiczenia słuchowe – świadomość dźwięku, lokalizacja źródła dźwięku, rozróżnianie dźwięków, zabawy z głosem, zabawy rozwijające pamięć słuchową itd., 
• ćwiczenia logortymiczne, 
• ćwiczenia percepcyjno-ruchowe, 
• ćwiczenia odczytywania mowy z ust. 

Terapia (nie tylko logopedyczna) dziecka z niedosłuchem jest konieczna dla jego prawidłowego rozwoju i możliwości samodzielnego życia w przyszłości. W związku z tym warto mieć świadomość, jak ona przebiega. 

Przeczytaj również:
Niedosłuch – czym jest, rodzaje, przyczyny