Zapalenie pęcherza u dziecka – objawy i leczenie

Zapalenie pęcherza przebywa średnio co dziesiąte dziecko, a infekcje dróg moczowych mają tendencję do nawrotów. Pod względem częstości zakażeń bakteryjnych u dzieci układ moczowy zajmuje drugie miejsce (po układzie oddechowym). 

Aż 30% dzieci doświadcza kolejnego zakażenia w ciągu roku od pierwszego incydentu, a po drugim zachorowaniu prawdopodobieństwo złapania kolejnej infekcji wrasta do 75%. 

W pierwszym kwartale życia znacznie częściej chorują chłopcy ze względu na powszechniejsze występowanie wad wrodzonych układu moczowego (u obrzezanych chłopców zakażenia układu moczowego występują 10-krotnie rzadziej). W późniejszym okresie systematycznie wzrasta zachorowalność wśród dziewczynek, czego powodem jest uwarunkowana anatomicznie bliskość ujścia cewki moczowej, pochwy i odbytnicy. Ponadto cewka moczowa u dziewcząt jest szersza i krótsza. 

Zapalenie układu moczowego u dzieci – objawy 

Poza ujściem cewki moczowej, drogi moczowe powinny być jałowe, czyli pozbawione drobnoustrojów. Do zakażeń układu moczowego dochodzi, gdy mikroorganizmy przedostaną się  powyżej zwieracza pęcherza moczowego. Najczęstszą przyczyną infekcji są bakterie, zwłaszcza gram ujemna bakteria Escherichia coli, która jest odpowiedzialna za 80-90% przypadków. Rzadziej zakażenia wywołać mogą inne bakterie (np. Klebsiella, Proteus mirabilis, Staphylococcus saprophyticus, Pseudomonas), wirusy i grzyby.

W zależności od lokalizacji stanu zapalnego wyróżnia się: 

• zapalenie dolnych dróg moczowych obejmujące zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej; 
• zapalenie górnych dróg moczowych obejmujące stany zapalne nerek, które mają z reguły cięższy przebieg i są obarczone ryzykiem wielu powikłań. 

Zapalenie pęcherza moczowego może dawać zróżnicowane objawy o zmiennym nasileniu. Obraz kliniczny schorzenia zależy od wieku dziecka, stanu odporności, obecności współistniejących anomalii anatomicznych układu moczowego (utrudniających swobodny odpływ moczu do pęcherza moczowego) oraz wirulencji patogenu, który wywołał chorobę. 

Objawy zapalenia pęcherza u starszych dzieci i dorosłych różnią się znacząco od przebiegu schorzenia u niemowląt i najmłodszych dzieci. Niemowlęta przejawiają objawy nieswoiste, takie jak niepokój, gorączka, ból brzucha, wymioty, niechęć do jedzenia, rozdrażnienie, zahamowanie wzrostu, zmiana właściwości moczu (pogorszona przejrzystość – mocz staje się mętny, przybiera ciemniejszą barwę, ma zapach amoniaku). Starsze dzieci prezentują charakterystyczne objawy dyzuryczne – ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, uczucie częstego parcia na pęcherz, wydalanie moczu małymi porcjami, ból lub dyskomfort odczuwany w podbrzuszu lub w okolicy lędźwiowej, mimowolne popuszczanie moczu, pogorszenie samopoczucia, gorączka, zmiana właściwości moczu, krwiomocz. 

Rozpoznanie zapalenia dróg moczowych u niemowląt jest bardzo trudne. Często zdarza się, że jedynym objawem infekcji jest podwyższona temperatura ciała. Dlatego też, gdy u dziecka do 2. roku życia występuje gorączka powyżej 38°C bez innych objawów, należy wykluczyć zakażenie układu moczowego, wykonując ogólne i bakteriologiczne badanie moczu.  

Zapalenie pęcherza u dziecka – jakie czynniki zwiększają ryzyko zachorowania? 

Zapalenie pęcherza (potocznie określane jako przeziębiony pęcherz) u dziecka może mieć różne przyczyny. Do czynników ryzyka zalicza się: 

• wady wrodzone układu moczowego (wykrywane podczas badania USG); 
• czynnościowe zaburzenia mikcji (nietrzymanie moczu, częste lub zbyt rzadkie oddawanie moczu, naglące parcie na pęcherz); 
• przebyte w przeszłości zakażenia układu moczowego; 
• zaparcia lub nietrzymanie stolca; 
• kamica moczowa; 
• cukrzyca; 
• zabieg cewnikowania pęcherza moczowego; 
• zakażenie owsikami; 
• przebyta antybiotykoterapia. 

U większości dzieci przebycie zapalenia pęcherza nie pozostawia żadnych śladów w nerkach, jednak może mieć ono charakter nawracający. Wówczas powtarzające się infekcje grożą bliznowaceniem nerek, czego konsekwencją w przyszłości może być przewlekła niewydolność nerek i nadciśnienie tętnicze.  

Zapalenie pęcherza u dziecka – diagnoza 

Aby rozpoznać zapalenie pęcherza, lekarz zbiera wywiad i zleca wykonanie badania moczu (badanie ogólne i bakteriologiczne). Pomocniczo można wykonać także morfologię krwi (leukocytoza, poziom białka CRP, OB). Infekcję stwierdza się, gdy w badanym moczu obecne są bakterie – wówczas zwykle liczebność leukocytów i stężenie białka CRP są podwyższone.  

Wynik może okazać się fałszywie dodatni, jeśli dojdzie do skażenia próbki, dlatego przed pobraniem moczu należy dokładnie umyć krocze wodą z mydłem. Zaleca się, aby do badania przeznaczyć pierwszy mocz poranny, pobrany ze środkowego strumienia. Oznacza to, że pierwszą porcję moczu oddaje się do toalety, ponieważ wypływając może zbierać ze sobą mikroorganizmy osadzone na ujściu cewki moczowej, co może zafałszować wynik badania. Kolejna porcja moczu (środkowa) nadaje się do badania i to ją staramy się wychwycić do jałowego pojemnika.

Pobranie próbki moczu w przypadku niemowląt i małych dzieci, które jeszcze nie kontrolują mikcji jest dużo trudniejsze. Istnieje jednak kilka metod, które można wypróbować: 

• Pobieranie moczu do jałowego pojemnika – ten sposób wymaga pewnej wprawy, czasu i niekiedy dużej cierpliwości. Okolicę pieluszkową należy dokładnie umyć i osuszyć, a następnie oczekiwać na oddanie moczu. Mikcję może przyspieszyć nakarmienie i podanie dziecku napoju lub polewanie jego nóżek ciepłą wodą. Gdy maluch zacznie oddawać mocz, należy go złapać do pojemnika. 
• Woreczki do pobierania moczu – w aptece można kupić samoprzylepny woreczek, który nakleja się na umytą i osuszoną pupę dziecka. Dostępne są dwa rodzaje woreczków – dla dziewczynek i chłopców. Gdy woreczek napełni się moczem, natychmiast go usuwamy i zabezpieczamy do badania (zaklejając i wkładając do pojemnika na mocz). Taki sposób pobierania moczu nie nadaje się do badania bakteriologicznego, ponieważ przedłużony kontakt woreczka ze skórą zanieczyszcza próbkę zewnętrzną florą bakteryjną. 
• Pobieranie przez cewnik – wykonywane jest w warunkach szpitalnych przez personel medyczny. Cewnik wprowadzany jest bezpośrednio do pęcherza moczowego. 

Pobrany mocz należy od razu dostarczyć do laboratorium, a jeśli nie jest to możliwe, próbkę należy do tego czasu przechowywać w lodówce. Prawidłową interpretację wyniku analiz laboratoryjnych uzupełnia badanie lekarskie obejmujące ocenę wyglądu okolicy ujścia cewki moczowej oraz u chłopców ocenę stanu napletka, a u dziewczynek wykluczenie zarośnięcia warg sromowych. Niekiedy wykonuje się również badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej w celu wykrycia ewentualnych wad anatomicznych układu moczowego, zastoju moczu, złogów, blizn i ropni. W postaci przewlekłej zapalenia pęcherza podczas USG stwierdza się pogrubienie ściany pęcherza. O konieczności wykonania dodatkowych, specjalistycznych badań (cystouretrografia mikcyjna, scyntygrafia) powinien zdecydować nefrolog. 

Ile trwa zapalenie pęcherza u dzieci? 

Zapalenie pęcherza może mieć formę ostrą lub przewlekłą, gdy objawy utrzymują się powyżej 2 tygodni. Długość trwania infekcji zależy od stanu odporności dziecka, obecności ewentualnych wad układu moczowego, wirulencji patogenu oraz zastosowanego leczenia. Po podjęciu antybiotykoterapii, niepowikłane zapalenie pęcherza powinno trwać maksymalnie 3 dni. Mimo ustąpienia objawów, leczenie należy jednak kontynuować tak długo, jak zaleci to lekarz, aby uniknąć nawrotu choroby i powstawania lekoopornych szczepów bakterii.  

Zapalenie pęcherza u dzieci – leczenie 

Leczenie zapalenia pęcherza ma na celu przywrócenie jałowości dróg moczowych. Aby wyeliminować bakterie podaje się antybiotyki z grupy penicylin, cefalosporyn II i III generacji oraz aminoglikozydy. Najczęściej stosowane leki to trimetoprim z sulfametoksazolem, nitrofurantoina, amoksycylina z kwasem klawulanowym, cefaleksyna i cefiksym. Leki te podawane są doustnie, a w przypadku niemowląt do 3. miesiąca życia lub w ciężkim przebiegu schorzenia, wskazane jest podanie dożylne. Może się to wiązać z koniecznością hospitalizacji na czas leczenia, zwłaszcza, gdy infekcja dotyczy dzieci do 3. miesiąca życia, ze względu na ryzyko uogólnienia zakażenia. 

W stanach zapalnych wywołanych przez grzyby lub bakterie atypowe, dobór preparatu powinien być dostosowany do lekowrażliwości konkretnego patogenu. Gdy schorzeniu towarzyszą przykre objawy, leczenie zazwyczaj wdraża się od razu, nie czekając na wyniki badania bakteriologicznego. Wczesne podjęcie terapii (najlepiej w ciągu pierwszych 24-48 godzin infekcji) ogranicza ryzyko bliznowacenia nerek. Po otrzymaniu antybiogramu można w razie konieczności zmodyfikować leczenie, wybierając antybiotyk, na który bakterie wykazały w teście największą wrażliwość. Polskie Towarzystwo Nefrologii Dziecięcej zaleca, aby czas leczenia zapalenia pęcherza wynosił od 3 do 5 dni. Terapia zakażeń górnych dróg moczowych jest dłuższa i trwa zwykle 7-10 dni. 

Jak uniknąć zapalenia pęcherza u dziecka? 

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na zapalenie pęcherza, należy: 

• dbać o prawidłową higienę okolic intymnych dziecka;
• nauczyć malucha właściwych nawyków higienicznych podczas korzystania z toalety; 
• pamiętać o częstej zmianie pieluszek u niemowląt;
• dopilnować odpowiedniego nawodnienia w ciągu dnia; 
• zachęcać dziecko do regularnego korzystania z toalety;
• unikać zaparć; 
• eliminować pasożyty;
• wykluczyć istnienie wad anatomicznych układu moczowego i w razie konieczności podjąć odpowiednie leczenie;
• w przypadku złapania infekcji, jak najszybciej wdrażać terapię zaleconą przez lekarza (zmniejsza to ryzyko kolejnego epizodu); 
• profilaktycznie podawać dziecku sok z żurawiny, probiotyki (zwłaszcza  Lactobacillus acidophilus) i preparaty immunomodulujące (na bazie specjalnego szczepu E.coli); 
• dbać o czystość toalety, z której korzysta dziecko, a w miejscach publicznych stosować specjalne jednorazowe nakładki na sedes. 

Przeczytaj również:
Kamica nerkowa u dzieci – objawy, dieta i leczenie