Zespół chronicznego zmęczenia – przyczyny, objawy, leczenie

Zespół chronicznego zmęczenia – objawy 

Objawy zespołu chronicznego zmęczenia są jednocześnie kryteriami diagnostycznymi służącymi do rozpoznania zaburzenia. Zespół przewlekłego zmęczenia przeważnie (choć nie zawsze) ma nagły początek. Jest to związane z tym, że czynnikami, które go powodują, są przeważnie infekcje wywołujące często w początkowej fazie objawy grypopodobne. Po ustąpieniu objawów infekcji pojawia się poczucie silnego zmęczenia i wyczerpania, które nie ustępuje mimo upływu czasu.

Objawy, które są utożsamiane z zespołem chronicznego zmęczenia: 

• stałe w czasie lub powtarzające się epizody uczucia silnego zmęczenia i wyczerpania trwające 6 miesięcy lub dłużej; zmęczenie to utrzymuje się pomimo podejmowania prób odpoczynku (wysypianie się, robienie przerw w nauce, pracy, ćwiczenia relaksacyjne); 
• zmęczenie spowodowane zespołem chronicznego zmęczenia jest na tyle silne, że wpływa negatywnie na życie osoby zmagającej się z tym schorzeniem; może wiązać się z negatywnymi konsekwencjami dla życia zawodowego, towarzyskiego i rodzinnego; 
• ponadto jednostka doświadczająca objawów zespołu chronicznego zmęczenia obserwuje u siebie obecność 4 lub więcej poniższych symptomów:  
  • zburzenia funkcji poznawczych, takich jak: koncentracja uwagi czy pamięć; 
  • dolegliwości bólowe gardła; 
  • powiększone węzły chłonne szyi lub gardła; 
  • przewlekłe bóle mięśni; 
  • ból stawów (wrażenie, że całe ciało jest obolałe); 
  • ból głowy, który występuje w sposób niecharakterystyczny dla pacjenta (bóle głowy pojawiają się częściej niż normalnie, ból ma charakter migrenowy, mimo że osoba nigdy wcześniej nie miała migren); 
  • zaburzenia snu (przeważnie bezsenność lub poczucie bycia niewyspanym nawet po odpowiedniej ilości snu); 
  • konieczność podjęcia aktywności powodującej wysiłek skutkuje poczuciem wyczerpania niewspółmiernym do natężenia lub czasu trwania wysiłku; uczucie zmęczenia powysiłkowego utrzymuje się zwykle nawet ponad dobę. 

Jak rozpoznać zespół chronicznego zmęczenia? 

Jeśli zaobserwujemy u siebie lub bliskich powyższe objawy, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że możemy cierpieć na zespół chronicznego zmęczenia. 

W literaturze możemy spotkać się również z listą symptomów, na które często skarżą się osoby ze stwierdzonym zespołem chronicznego zmęczenia, a które nie znajdują się na liście kryteriów (objawów) koniecznych do rozpoznania schorzenia. Do symptomów tych należą: 

• przewlekły, uporczywy kaszel (najczęściej suchy); 
• dolegliwości bólowe uszu, wrażenie dzwonienia w uszach, szumu; 
• trudności z oddychaniem – płytki oddech; 
• brak apetytu (może skutkować znaczną utratą wagi); 
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, biegunki, wzdęcia i bóle brzucha; 
• zawroty głowy; 
• suchość błon śluzowych (jama ustna, spojówki). 

W przypadku gdy występują u nas zarówno objawy kryterialne zespołu chronicznego zmęczenia, jak i symptomy wymienione powyżej, powinniśmy rozważyć jak najszybszą konsultację ze specjalistą w celu postawienia diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia. 

Zespół chronicznego zmęczenia – przyczyny choroby 

Współczesna medycyna nie wskazała jeszcze konkretnych czynników wywołujących zespół chronicznego zmęczenia. Postuluje się, że czynnikiem inicjującym rozwój zespołu przewlekłego zmęczenia może być infekcja wirusowa przebyta przez jednostkę w przeszłości. 

Na początku naukowcy uważali, że wirusem odpowiedzialnym za zespół chronicznego zmęczenia jest wirus Epsteina-Barr (EBV). Uzasadnieniem tej teorii był fakt, że badacze wykryli w organizmie niektórych osób zmagających się z zespołem przewlekłego zmęczenia obecność przeciwciał świadczących o przebytym zakażeniu wirusem EBV. Wirus ten miał pozostawać w organizmie w postaci utajonej, a objawy zespołu chronicznego zmęczenia były uważane za manifestację ponownego uaktywnienia się wirusa. 

Późniejsze badania pokazały, że nie tylko wirus EBV może przyczyniać się do rozwoju zespołu przewlekłego zmęczenia, ale także zakażenie innymi wirusami. Jednym z nich jest wirus HHV-6 (ludzki wirus opryszczki). 

Potencjalnym źródłem objawów obserwowanych w zespole przewlekłego zmęczenia może być nieprawidłowa praca układu odpornościowego (spowodowana obecnością w ciele wirusów, np. EBV i HHV-6). Badania medyczne wskazują na występowanie we krwi osób z ZPZ istotnych zmian w liczebności poszczególnych typów limfocytów. Taki stan rzeczy może powodować wzbudzanie i utrzymywanie się w organizmie stanu zwiększonej aktywności układu odpornościowego (stanu zapalnego organizmu) i skutkować długotrwałymi bólami mięśni, stawów, uczuciem wyczerpania oraz objawami neurologicznymi. 

Część specjalistów uważa, że teoria o wirusowym początku zespołu chronicznego zmęczenia jest niewystarczająca i nie tłumaczy wszystkich objawów obecnych u osób cierpiących na to zaburzenie. Postulują oni, że czynnikami prowadzącymi do rozwoju ZPZ mogą być także czynniki psychospołeczne, takie jak indywidualne zdolności i sposoby radzenia sobie ze stresem, obecność w życiu konfliktów i problemów (w pracy, w relacjach) oraz niektóre cechy osobowościowe (np. wysoki poziom neurotyzmu – skłonność do zamartwiania się i pesymizmu). 

Zespół chronicznego zmęczenia – diagnostyka 

Lekarze, diagnozując zespół chronicznego zmęczenia, w pierwszej kolejności sprawdzają, czy pacjent spełnia kryteria diagnostyczne – prezentuje objawy charakterystyczne dla zespołu przewlekłego zmęczenia.  

Następnie ważnym elementem prawidłowo przeprowadzonej diagnozy jest upewnienie się, że w obrazie klinicznym schorzenia pacjenta nie występują kryteria wykluczające, czyli takie, których obecność uniemożliwia postawienie diagnozy ZPZ i raczej skłania do ponownego przyjrzenia się objawom pacjenta pod kątem możliwości rozpoznania innego zaburzenia. 

Do kryteriów wykluczających zaliczamy: 

• przypuszczenie i stwierdzenie (za pomocą metod laboratoryjnych), że w organizmie pacjenta toczy się aktywny proces chorobowy (który jest przyczyną wystąpienia objawów ZPZ); 
• obecność objawów lub wcześniejsze rozpoznanie u pacjenta zaburzenia afektywnego dwubiegunowego (ChAD) lub schizofrenii; 
• występowanie zespołów otępiennych (np. choroba Alzheimera); 
• zaburzenia odżywiania, a konkretniej jadłowstręt psychiczny (anoreksja) lub żarłoczność psychiczna (bulimia); 
• uzależnienie od alkoholu lub innych środków psychoaktywnych (narkotyki, leki); 
• bardzo wysoką masę ciała (otyłość zaawansowaną – 3 stopnia). 

Do chorób, które należy wykluczyć w diagnostyce różnicowej zespołu przewlekłego zmęczenia, należą np. niedoczynność tarczycy, anemia, choroba Addisona, zapalenie wielomięśniowe i dystrofia mięśniowa. W przebiegu tych chorób zmęczenie i wyczerpanie pojawiają się bardzo często, więc wskazana jest poszerzona diagnostyka, aby sprawdzić, czy to one nie powodują objawów przypisywanych ZPZ. 

Jak leczyć chroniczne zmęczenie? 

Nie opracowano jeszcze metody, która byłaby równie skuteczna w leczeniu zespołu przewlekłego zmęczenia u każdego z pacjentów. Wynika to z faktu, że przyczyny rozwoju schorzenia są jeszcze nie w pełni poznane, a diagnostyka w dużym stopniu opiera się na wywiadzie z pacjentem na temat występujących u niego objawów i wykluczeniu istnienia innych przesłanek medycznych mogących powodować ich wystąpienie, np. choroby, takie jak niedoczynność tarczycy czy zaburzenia psychiczne – ChAD. 

Obecnie najczęściej w leczeniu ZPZ stosuje się połączenie metod farmakologicznych z rehabilitacją i psychoterapią. 

W leczeniu farmakologicznym są stosowane następujące grupy leków: 

• leki przeciwwirusowe, np. acyklowir; 
• terapia immunologiczna – podawanie immunoglobuliny G domięśniowo lub dożylnie; 
• środki przeciwdepresyjne, np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory MAO oraz środki selektywnie hamujące wychwyt serotoniny; 
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. naproksen, ale tylko w połączeniu z trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi; 
• kuracja za pomocą mieszanki z oleju z wiesiołka i oleju rybnego (kwasy omega); 
• domięśniowe podanie siarczanu magnezowego (raz w tygodniu przez 6 tygodni). 

Inną formą pomocy stosowaną w leczeniu zespołu chronicznego zmęczenia jest psychoterapia, która bazuje przede wszystkim na: 

• wyznaczaniu celów z pomocą psychoterapeuty, tak aby pacjent wtórnie zaangażował się w życie społeczne i zawodowe; 
• aktywność fizyczna wprowadzana metodą małych kroków; aktywność powinna być stopniowo zwiększana, np. od krótkich spacerów (np. do sklepu) do intensywniejszego uprawianie sportu; 
• psychoedukacja – informowanie pacjenta o przebiegu schorzenia, jego objawach i metodach pomocy profesjonalnej i profilaktyki własnej; 
• nauka i wprowadzanie w życie pacjenta technik relaksacyjnych; 
• zachęcanie i motywowanie osoby zmagającej się z ZPZ do próbowania nowych form aktywności, podróżowania, próbowania nowych smaków, znalezienia i pielęgnowanie zainteresowań; 
• ocena stanu psychicznego pacjenta oraz jakości jego relacji społecznych; podejmowanie prób dojścia do źródeł konfliktów pacjenta z otoczeniem (jeśli one występują) i wspólne poszukiwanie rozwiązań. 

Warto także wdrożyć elementy rehabilitacji jako formy pomocy osobom doświadczającym objawów zespołu chronicznego zmęczenia. Zaburzenie to nie uszkadza mięśni. Zmęczenie i dolegliwości bólowe nie mają w ZPZ przyczyn organicznych, dlatego aktywność fizyczna nie zaszkodzi osobie zmagające się z zespołem przewlekłego zmęczenia, która może, a nawet powinna pozostawać aktywna fizycznie. Należy pamiętać jednak, że aktywność ruchowa może początkowo zaostrzyć objawy zespołu chronicznego zmęczenia. Powinna więc być ona wprowadzana stopniowo, a ćwiczenia muszą być dostosowane do konkretnej osoby i jej dolegliwości. W związku z tym warto skorzystać z pomocy specjalisty zajmującego się rehabilitacją ruchową. 

Przeczytaj również:
Zioła pomagające zwalczyć zmęczenie
Jak leczyć chroniczne zmęczenie?
Serotonina – jaka jest jej rola w organizmie człowieka?