Zgaga u dziecka – jak sobie z nią poradzić?

Zgaga u dziecka – jakie są jej przyczyny? 

Zgaga jest spowodowana przemieszczeniem się treści pokarmowej z żołądka do przełyku – refluksem żołądkowo-przełykowym. Ze względu na zawarty w żołądku kwas solny nagminne cofanie się treści może wywołać zmiany w błonie śluzowej przełyku, która nie jest do niego przystosowana, wywołując objawy pieczenia.

Należy odróżnić refluks żołądkowo-przełykowy od regurgitacji (inaczej ulewanie, czyli przemieszczania się treści żołądkowej do gardła, niezależnie od woli, zwykle ustępuje do 12-14. miesiąca życia) oraz ruminacji (świadome cofanie się niedawno połkniętego pokarmu, ponowne jego przeżucie i połknięcie). 

Cofanie się treści pokarmowej może być skutkiem niewłaściwej relaksacji lub niedojrzałości czynnościowej dolnego zwieracza przełyku. Sam refluks żołądkowo-przełykowy u dzieci jest fizjologiczny i ustępuje samoistnie do 12. miesiąca życia. Jednak jeśli wywołuje on istotne objawy lub powikłania, rozpoznaje się chorobę refluksowa przełyku (GERD – Gastroesophageal Reflux Disease) i w takiej sytuacji należy rozpocząć leczenie. 

Jakie są objawy choroby refluksowej przełyku? 

Choroba refluksowa przełyku może dawać różne objawy. Najczęstsze są te ze strony układu pokarmowego i należą do nich: 

• zgaga,  
• obecność krwistych wymiotów,  
• regurgitacje,  
• ruminacje,  
• zaburzenia połykania,  
• ubytki szkliwa. 

Może to spowodować objawy ogólnoustrojowe, takie jak słaby przyrost wagi, drażliwość, anemia, zespół Sandifera (czyli napadowe skurcze i skręty szyi z usztywnieniem), bezdech senny czy brak łaknienia. 

Cofanie się pokarmu do gardła może być przyczyną objawów ze strony układu oddechowego:  

• chrypki, 
• świszczącego oddechu, 
• bólu w klatce piersiowej, 
• zachłystywania się, które może doprowadzić do zapalenia płuc. 

To, co powinno nas zaniepokoić, nazywane jest objawami alarmowymi. Wymagają one poszerzenia diagnostyki. Zaliczamy do nich:  

• wymioty z treścią żółciową, 
• krwawienie z układu pokarmowego (krew widoczna w wymiotach albo w stolcu), 
• upośledzenie rozwoju fizycznego (można to ocenić za pomocą siatek centylowych), 
• zmiany wypróżnień (zaparcia, biegunki), 
• uwypuklenie ciemiączka, 
• drgawki, 
• powiększenie wątroby lub śledziony.  

Jak rozpoznać zgagę u dziecka? 

Starsze dzieci i młodzież same potrafią opisać swoje objawy, co ułatwia rozpoznanie. Zgaga sugeruje diagnostykę w kierunku choroby refluksowej przełyku (GERD). Występowanie typowych objawów klinicznych GERD zwykle wystarcza do postawienia diagnozy. Niemowlęta i młodsze dzieci nie potrafią określić dokładnie lokalizacji czy nasilenia objawów, co uniemożliwia rozpoznanie tej choroby. W takich przypadkach, w zależności od objawów towarzyszących, wyklucza się obecność poważnych chorób powodujących przykre symptomy. 

Przy stawianiu diagnozy należy wziąć pod uwagę fakt, że ciężkie postaci choroby refluksowej przełyku występują częściej u wcześniaków, u dzieci z zaburzeniami neurorozwojowym (np. z mózgowym porażeniem dziecięcym) czy po przebytym zabiegu atrezji przełyku lub przepukliny przeponowej.  

W rozpoznawaniu choroby refluksowej przełyku można zastosować badania: 

• 24-godzinne monitorowanie pH przełyku – pozwala wykryć kwaśną treść żołądkową w przełyku; 
• 24-godzinne badanie impedancji wewnątrzprzełykowej – ocenia ruchy płynów, ciał stałych i powietrza w obrębie przełyku. Badanie polega na mierzeniu zmian impedancji elektrycznej między elektrodami. Badanie to często łączy się z pH-metrią, co pozwala wykryć również refluks słabo kwaśny lub niekwaśny; 
• manometria przełyku – pozwala określić perystaltykę przełyku, ciśnienie w zwieraczach przełyku oraz koordynacje ich działania podczas przełykania; 
• endoskopia z biopsją błony śluzowej przełyku – może ukazać zmiany w błonie śluzowej przełyku świadczące o jego zapaleniu, nadżerkach, wysięku, owrzodzeniu, zwężeniu, przepuklinie czy polipach. Badanie endoskopowe pozwala również wykluczyć inne przyczyny objawów.  

Leczenie zgagi u dziecka – jak przebiega? 

Doraźnie w leczeniu sporadycznej zgagi można stosować substancje zawierające związki glinu i magnezu oraz sukralfat, które alkalizują treść pokarmową. Nie są one jednak wskazane w leczeniu choroby refluksowej przełyku. 

Przy bardziej nasilonej chorobie stosuje się leczenie farmakologiczne, którego celem jest hamowanie wydzielania kwasu solnego w żołądku, ochrona błony śluzowej oraz zwiększenie pH treści pokarmowej, co przyczynia się do zmniejszenia objawów. Zastosowanie mają inhibitory pompy protonowej (IPP), np. omeprazol lub inhibitory receptorów H2, np. ranitydyna.  

Przy braku poprawy  po leczeniu farmakologicznym warto sprawdzić, czy niemowlę nie ma alergii na białko mleka krowiego. Objawy takie nie dają się klinicznie odróżnić od refluksu występującego fizjologicznie. 

W przypadku rozpoznania choroby refluksowej u dzieci ze zwężeniem przełyku lub gdy leczenie farmakologiczne nie odnosi skutku, można rozważyć leczenie chirurgiczne. Najczęstszym zabiegiem jest fundoplikacja Nissena. Polega ona na owinięciu dna żołądka wokół przełyku. Zabieg ten coraz częściej jest wykonywany laparoskopowo.  

Jakie zmiany muszą nastąpić, aby dziecko nie miało zgagi? 

Przy niepowikłanym refluksie żołądkowo-przełykowym niemowlętom należy podawać mniejsze ilości pokarmu, ale częściej. Korzystne jest dodawanie do pokarmu substancji zagęszczających lub gotowych mieszanek z takimi substancjami – mieszkanki AR.  

Podczas kładzenia niemowlęcia do snu zwykle zalecane jest układanie go na plecach, ponieważ zmniejsza to ryzyko nagłego zgonu łóżeczkowego. Jednak pozycja na brzuchu zmniejsza narażenie przełyku na kwaśną treść żołądkową, dlatego można ją rozważyć po posiłku, ale wyłącznie pod stałą obserwacją. 

U starszych dzieci odradza się spożywanie dużych posiłków i jedzenia przed snem. Podobnie jak u dorosłych, spanie na brzuchu, na lewym boku lub z uniesioną głową może zmniejszyć objawy.  

Niektóre pokarmy, takie jak czekolada, pikantne potrawy czy kofeina mogą nasilać dolegliwości. U każdego jednak lista takich produktów może być inna, dlatego zaleca się obserwację swoich objawów i ograniczenie pokarmów je nasilających.  

Domowe sposoby na zgagę u dziecka 

Chwilową ulgę może przynieść wypicie płynu, np. wody. Pomocne jest również unikanie schylania się po posiłku. Istotniejsze jednak wydaje się wdrożenie zmian nawyków żywieniowych – rozplanowanie posiłków w taki sposób, by nie jeść przed snem, a porcje były spożywane częściej, jednak o mniejszej objętości. 

Zgaga, czyli uczucie pieczenia w przełyku, jest głównym objawem choroby refluksowej żołądka, czyli cofania się treści żołądkowej do przełyku. Choroba u starszych dzieci jest diagnozowana najczęściej tylko na podstawie objawów klinicznych, a leczenie obejmuje zmianę stylu życia, ewentualnie farmakoterapię, a w ostateczności zabieg operacyjny.  

Przeczytaj również:
Zatwardzenie u dziecka – przyczyny, objawy i leczenie