Jak stosować antybiotyk? Poznaj najczęstsze błędy

Czym jest antybiotyk?

Antybiotyki to substancje przeciwdrobnoustrojowe produkowane przez organizmy żywe, np. grzyby. W potocznym języku jako antybiotyki często określa się również chemioterapeutyki przeciwdrobnoustrojowe – syntetycznie wytwarzane substancje, które tak samo jak antybiotyki, są zabójcze dla patogenów chorobotwórczych.

W codziennym użyciu jest wiele grup substancji o różnych mechanizmach działania. Część z nich uszkadza ścianę komórkową bakterii, inne oddziałują z ich procesami metabolicznymi, jeszcze inne uszkadzają błony plazmatyczne.

Działanie substancji może mieć charakter:

• bakteriobójczy – przyczyniają się do uśmiercenia komórki drobnoustroju,
• bakteriostatyczny – powodują zahamowanie ich wzrostu i namnażania.

Kiedy brać antybiotyk?

Antybiotykoterapię stosuje się wyłącznie w przypadku infekcji bakteryjnych i grzybiczych, a nie wirusowych.

Antybiotyki znajdują też zastosowanie w profilaktyce:

• okołooperacyjnej,
• okołozabiegowej w stomatologii u pacjentów z czynnikami ryzyka,
• w nawracających zakażeniach, np. układu moczowego,
• po kontakcie z chorym na niektóre choroby zakaźne, np. krztusiec czy meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zakażeń u pacjentów z neutropenią i agranulocytozą.

Błędy w antybiotykoterapii

Antybiotyk na grypę, COVID-19 i inne infekcje wirusowe

Choroby te nie wymagają podawania antybiotyku, ponieważ antybiotyki nie działają przeciwwirusowo.

Wymagają natomiast leczenia objawowego:

• przeciwbólowego,
• przeciwgorączkowego,
• wykrztuśnego,
• przeciwkaszlowego,
• rozszerzającego oskrzela,
• przeciwzapalnego,
• ułatwiającego usuwanie wydzieliny z jamy nosowej i zatok,
• niekiedy obkurczającego błonę śluzową jamy nosowej. 

Podanie w ich przebiegu antybiotyku nie skraca czasu trwania, nie łagodzi przebiegu oraz nie zapobiega wtórnym infekcjom bakteryjnym.

Stosowanie antybiotyku w infekcjach wirusowych może sprzyjać powstawaniu oporności bakterii na stosowany lek. 

Niedostosowanie dawki antybiotyku

Modyfikacja dawkowania leku może przybrać dwojaką formę. W przypadku stosowania zbyt małej ilości substancji terapia jest nieskuteczna i prowadzi jedynie do rozwoju oporności bakterii na stosowany antybiotyk. Podawanie zbyt dużej dawki, która nie uwzględnia masy ciała lub wydolności nerek i wątroby pacjenta, sprawia, że istnieje wzmożone ryzyko wystąpienia u niego działań niepożądanych.

Zbyt krótki czas leczenia antybiotykiem

Czas leczenia antybiotykiem określa lekarz, który przepisał lek. Skrócenie go po ustąpieniu objawów infekcji prowadzi do częściowej eliminacji drobnoustroju z ogniska zakażenia, co powoduje rozwój szczepów opornych na stosowaną substancję. 

Zbyt długi czas leczenia antybiotykiem

Przedłużenie czasu leczenia antybiotykiem (tj. stosowanie go dłużej niż zalecił lekarz) przy uzyskaniu pozytywnego efektu terapeutycznego nie przynosi żadnej korzyści. Zwiększa jedynie ryzyko rozwoju działań niepożądanych. 

Nieregularne przyjmowanie antybiotyku

Regularne przyjmowanie leku we wskazanych odstępach czasowych pozwala na jego skuteczne działanie. Jest szczególnie istotne w przypadku antybiotyków bakteriostatycznych hamujących namnażanie i rozwój bakterii. Przedłużanie tych odstępów lub pomijanie dawek leku może skutkować niepowodzeniem terapii oraz rozwojem oporności na stosowaną substancję.

Stosowanie antybiotyku o zbyt wąskim spektrum działania

Niekiedy stosowany antybiotyk nie obejmuje swym działaniem patogenu wywołującego infekcję. Terapia jest wówczas nieskuteczna i wymaga zmiany.

Stosowanie antybiotyku o zbyt szerokim spektrum działania

Czasem w infekcji, w której skutecznie zadziałałby antybiotyk o wąskim spektrum działania, stosowana jest substancja o szerokim zakresie. Zwiększa to ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. 

W wielu przypadkach wskazane jest wykonanie antybiogramu. Jest to badanie pozwalające na dobranie skutecznego antybiotyku do patogenu powodującego chorobę.

Przedłużona profilaktyka antybiotykiem

Profilaktyczne stosowanie antybiotyku wskazane jest w przypadku zabiegów na:

• drogach moczowych,
• przewodzie pokarmowym,
• w innych, wybranych procedurach inwazyjnych.

W stomatologii zalecane jest jedynie u wybranych, szczególnie narażonych grup pacjentów. Stosowanie antybiotyku powinno ograniczać się wtedy do jak najkrótszego, koniecznego okresu. Przedłużona profilaktyka podwyższa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych oraz selekcji szczepów opornych.

Antybiotyki to leki niezbędne we współczesnej medycynie. Zdarza się jednak, że są stosowane nieumiejętnie. Pamiętaj, aby brać antybiotyk zgodnie z zaleceniami lekarza. Nie rozpoczynaj terapii samodzielnie, nie skracaj czasu jej trwania, nawet jeśli Twoje samopoczucie poprawi się. 

W trakcie i po antybiotykoterapii stosuj probiotyki, aby przywrócić odpowiednią ilość bakterii w jelicie.

Przeczytaj również:
Ranking probiotyków. Sprawdź, który wybrać!