Czy choroba Heinego-Medina (polio) jest nadal niebezpieczna?

Czym jest polio? 

Poliomyelitis (polio) zwane jest także nagminnym porażeniem dziecięcym lub porażeniem rdzeniowym. Choć historia polio sięga starożytności, jej pierwszą charakterystykę przedstawili lekarze: Jakob Heine i Karl Oskar Medin. Od tego czasu poliomyelitis jest powszechnie nazywane chorobą Heinego-Medina.  

Choroba ma zazwyczaj charakterystyczny przebieg: 

1. Najpierw dochodzi do ostrego zakażenia wirusem polio, którego skutkiem są niedowłady i porażenie mięśni.  
2. Następnie pojawia się okres częściowego powrotu funkcji porażonych mięśni i stabilizacja neurologiczna. 
3. Po 20-40 latach może wystąpić tzw. zespół post-polio, który jest okresem późnych skutków choroby Heinego-Medina. Zespół post-polio to faza znana dopiero od lat 80. ubiegłego wieku i nadal pozostaje nie w pełni wyjaśniona.   

Zespół post-polio – objawy 

W zespole post-polio występuje triada objawów:

• osłabienie mięśni,  
• patologiczne zmęczenie, 
• ból mięśni i stawów.  

Inne symptomy choroby to:

• ogólne zmęczenie, 
• zmiany w odczuwaniu zimna, 
• zanik mięśni,
• problemy z połykaniem i oddychaniem, 
• zaburzenia poznawcze i problemy ze snem, 
• nerwice, lęki, stany depresyjne.  

Obecnie na świecie żyje około 20 milionów ludzi, którzy w przeszłości chorowali na polio. Nawet 80% osób z tej populacji jest zagrożona wystąpieniem zespołu post-polio, który ujawnia się w okresie od 15 do 70 lat (zwykle jest to 20-40 lat) od zarażenia poliowirusem.  

Leczenie zespołu post-polio ma wyłącznie charakter objawowy. Wiadomo jednak, że kompleksowe podejście terapeutyczne i specjalistyczna konsultacja neurologiczna mogą zdecydowanie poprawić jakość życia i stan zdrowia pacjentów. Lekarz może zalecić np. leki przeciwdepresyjne i przeciwbólowe, antyoksydanty (np. koenzym Q10) czy preparaty z immunoglobulinami.  

Wirus polio – jak dochodzi do zakażenia? 

Do zakażenia wirusem dochodzi głównie przez:

• bezpośredni kontakt z osobą zarażoną, 
• drogę kropelkową,  
• kontakt z zainfekowanymi przedmiotami, 
• zjedzenie pokarmu skażonego wirusem,  
• brak zasad higieny.  

Niestety zakażenie wirusem polio związane jest z niekorzystnymi rokowaniami. Statystycznie aż u 1 na 200 pacjentów dochodzi do nieodwracalnych zmian porażennych, a śmiertelność spowodowana uszkodzeniami mięśni oddechowych szacowana jest nawet na 10%.  

Choroba Heinego-Medina – objawy 

Większość przypadków polio notuje się u dzieci około 5. roku życia. Pierwsze symptomy choroby rozpoznawane są zwykle 7-14 dni po kontakcie z patogenem.

Ogromnym niebezpieczeństwem jest fakt, że chorzy mogą zarażać już kilka dni przed pojawieniem się objawów, a poliowirus może być wydalany wraz z kałem nawet do 6 tygodni od zakażenia. 

 Objawy zarażenia wirusem polio to:

• ból głowy,  
• ogólne osłabienie i zmęczenie, 
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, 
• nieżyt nosa i gorączka, 
• zapalenie gardła, 
• bóle mięśniowe, łącznie z uczuciem sztywności karku i pleców, 
• w późniejszym okresie: niedowłady wiotkie (głównie mięśni nóg), porażenie nerwu twarzowego lub poprzeczne porażenie rdzenia; może wystąpić mowa nosowa, porażenie połykania i zaburzenia oddychania.  

Wirus polio – postaci choroby 

Postać nieporażenna polio: dotyczy większości pacjentów. Może obejmować bezobjawową formę subkliniczną (90-95% przypadków) lub formę poronną ze współistniejącą gorączką i bólami głowy (4-8% przypadków); 

Postać porażenna polio: dotyczy 1-2% wszystkich przypadków. Jest związana z ciężkim przebiegiem choroby w formie: 

• rdzeniowej: występuje u większości pacjentów. Następuje niesymetryczne porażenie wiotkie mięśni szkieletowych rąk i nóg, a często również mięśni tułowia, z jednoczesnym zniesieniem lub osłabieniem odruchów; 
• opuszkowej (postać mózgowa): obejmuje około 2% przypadków, u których diagnozowane jest uszkodzenie ośrodków neurowegetatywnych i porażenie mięśni oddechowych; ma charakter bardzo ciężkiej postaci klinicznej i w przeszłości wymagała stosowania tzw. żelaznych płuc.  

Choroba Heinego-Medina – rozpoznanie i leczenie

Rozpoznanie zarażenia poliowirusem polega m.in. na: 

• wykorzystaniu metod genetycznych, 
• izolacji wirusa z gardła i jelit,  
• stosowaniu technik immunohistochemicznych do wykrycia antygenów wirusa w neuronach.  

Nie istnieje skuteczny lek na polio. W przypadku potwierdzenia zarażenia stosuje się leczenie objawowe. Najbardziej skutecznym sposobem uniknięcia choroby Heinego-Medina jest stosowanie szczepień ochronnych.  

Polio – szczepionka w Polsce 

Szczepienie przeciwko wirusowi polio jest w naszym kraju obowiązkowe i powinno być realizowane zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych.  

Schemat szczepienia przeciwko polio wygląda następująco: 

• Dawki podstawowe: w 3-4. oraz 5-6. miesiącu życia dziecka. 
• Dawka uzupełniająca: w 16-18. miesiącu życia dziecka, 
• Dawka przypominająca w 6. roku życia. 

Podanie szczepionki w powyższym cyklu prawdopodobnie daje odporność na całe życie.

Czasami warto jednak rozważyć podanie dawki przypominającej u dorosłych, którzy: 

• podróżują do miejsc endemicznego występowania wirusów polio (Pakistan, Afganistan), 
• mogą mieć kontakt z poliowirusami (pracownicy laboratorium, personel medyczny).  

Preparaty zarejestrowane w Polsce wstrzykiwane są domięśniowo lub podskórnie. Sprzedawane są w formie zawiesiny do wstrzykiwań umieszczonej w ampułkostrzykawce. Mogą być podawane z innymi szczepionkami, jednak w innym miejscu wkłucia.  

Rodzice mogą wybrać formę szczepionki dla dziecka: 

• bezpłatną (tzw. pojedynczą), 
• płatną (tzw. skojarzoną): preparat 5w1 chroni przed polio, błonicą, krztuścem, tężcem oraz przed zakażeniem bakteriami Haemophilus influenzae; preparat 6w1: daje dodatkową ochronę przed wirusowym zapaleniem wątroby typu B.  

Lekarz udzieli Ci niezbędnych informacji na temat stosowanych preparatów. 

Szczepienie przeciwko polio – przeciwwskazania 

• Uczulenie na składniki preparatu, neomycynę, streptomycynę, polimyksynę B, 
• wystąpienie reakcji alergicznej po podaniu poprzedniej dawki szczepionki, 
• gorączka (szczepienie powinno być przełożone na inny termin). 

Zachowaj ostrożność w przypadku:

• zaburzeń krzepnięcia krwi lub trombocytopenii (obniżonej liczby płytek krwi), 
• stosowania radioterapii lub leków obniżających odporność, np. kortykosteroidy, leki cytotoksyczne. 

Podczas ciąży szczepionka może być stosowana tylko w sytuacji wysokiego ryzyka zakażenia. Z kolei karmienie piersią nie jest przeciwwskazaniem do podania szczepionki.  

Osobom z przewlekłym niedoborem odporności (AIDS, zarażenie HIV) zaleca się szczepienie, nawet jeżeli odpowiedź immunologiczna może być ograniczona. 

Szczepienie jest jedyną skuteczną formą ochrony przed polio. Każdego roku diagnozowanych jest kilkadziesiąt przypadków na całym świecie.