Szczepienia przeciwko chorobom przenoszonym przez komary

Jak chronić się przed komarami?

Powszechne występowanie komarów na świecie oraz ich rola w rozwoju poważnych chorób wirusowych sprawiają, że konieczne są odpowiednie działania prewencyjne. Należą do nich:

• używanie środków odstraszających komary, 
• montowanie moskitier, 
• noszenie odpowiedniego ubrania,
• unikanie miejsc najczęstszego bytowania tych uciążliwych insektów.

Szczególną rolę przypisuje się szczepieniom ochronnym, które są kluczowym czynnikiem w aspekcie profilaktyki niektórych chorób przenoszonych przez komary.

Żółta gorączka, zwana też żółtą febrą 

Jest to choroba szczególnie niebezpieczna w krajach afrykańskich oraz w Ameryce Południowej.  Powodują ją wirusy żółtej febry należące do rodziny Flaviviridae. Wirusy są przenoszone przez komary z rodzaju Aedes, Haemogogus oraz Sabethes, z kolei ich rezerwuarem w środowisku jest człowiek oraz małpy. Żółta gorączka może doprowadzić nawet do śmierci, dlatego nie wolno bagatelizować objawów, do których należą: 

• gorączka, 
• bóle głowy, 
• dreszcze,
• nudności, 
• osłabienie, 
• zażółcenie skóry
• zaczerwienienie spojówek. 

Choroba skutkuje także poważnymi powikłaniami w postaci uszkodzenia wątroby i nerek, krwawieniami w przewodzie pokarmowym, zapaleniem mięśnia sercowego oraz śpiączką.

Szczepienia przeciwko żółtej febrze

Obecnie nie ma lekarstwa na wirusa żółtej febry, natomiast istnieje szczepionka skutecznie obniżająca ryzyko zachorowania na tę śmiertelnie niebezpieczną chorobę. Co warto o niej wiedzieć?

• Preparat rekomendowany przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) to szczepionka żywa atenuowana, którą podaje się w pojedynczej dawce, uzyskując odporność po 10 dniach po iniekcji, na okres co najmniej 10 lat, a prawdopodobnie nawet do końca życia. 
• Od kilkudziesięciu lat prowadzone są szczepienia mieszkańców rejonów zagrożonych epidemią żółtej febry (np. w Afryce). 
• W Polsce zatwierdzona jest szczepionka zawierająca atenuowane wirusy z hodowli na zarodkach kurzych, która jest obowiązkowa dla wszystkich osób podróżujących do państw zagrożonych epidemią żółtej febry (np. Angola, Kongo, Republika Demokratyczna Kongo, Gabon, Ghana, Liberia, Mali, Niger, Sierra Leone, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej). 
• Poza tym szczepienie jest zalecane wszystkim wybierającym się do obszarów endemicznych żółtej febry, takich jak: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Kenia, Kolumbia, Panama, Sudan czy Wenezuela. 
• W naszym kraju można wykonać szczepienie m.in. w Uniwersyteckim Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni. Osoba zaszczepiona otrzymuje Międzynarodowy Certyfikat Szczepień (tzw. żółta książeczka), który jest ważny przez 10 lat i jest jednym z dokumentów umożliwiającym podróżowanie do wyżej wymienionych państw. 

Denga – gorączka krwotoczna

Wirus dengi zaraża rocznie nawet 50-100 milionów osób na świecie. Patogen wywołujący chorobę należy do flawiwirusów, a jego wektorem są komary z gatunku Aedes aegypti, A. albopticus lub A. scutellaris. Źródło zakażenia stanowią ludzie, małpy oraz niektóre gatunki nietoperzy. 

Denga stanowi poważne zagrożenie w Azji Południowo-Wschodniej, Afryce Subsaharyjskiej, Ameryce Środkowej i Południowej oraz na wyspach Oceanii, a pojedyncze przypadki są już odnotowane w Europie. W klasycznej postaci choroby występują następujące objawy:

• gorączka, 
• dreszcze, 
• bóle głowy, 
• bóle mięśni i bóle stawowe, 
• biegunka, 
• wymioty, 
• wysypka plamista.

W wielu przypadkach dolegliwości ustępują samoistnie, ale może dojść do nawrotu choroby z występującymi krwawieniami wewnętrznymi i utratą przytomności, co w efekcie może spowodować nawet śmierć. 

Szczepienia przeciwko dendze

Nadzieję na walkę z chorobą dało stworzenie szczepionki, która jest dedykowana osobom mieszkającym na terenach naturalnego występowania wirusa dengi.  Już od kilku lat dostępna jest szczepionka przeciwko dendze, która zawiera 4 osłabione serotypy wirusa. Najważniejsze informacje dotyczące szczepienia przeciwko dendze:

• Preparat może być wstrzyknięty jedynie podskórnie, nigdy do naczynia krwionośnego. 
• Wirusy stosowane w szczepionce są wytwarzane metodą rekombinacji DNA, dlatego uważane są za czynniki zmodyfikowane genetycznie (GMO).  
• Wykonanie szczepienia ochronnego przeciwko wirusowi dengi jest związane z bardzo restrykcyjnymi ograniczeniami. 
• Według Europejskiej Agencji Leków (ang. European Medicines Agency, EMA) szczepionka może być podana jedynie osobom w wieku od 9 do 45 lat, z udokumentowanym wcześniejszym zakażeniem wirusem dengi (o serotypie DENV 1, 2, 3 lub 4), co jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących bezpieczeństwo aplikowania preparatu.
• Osoby poddawane szczepieniu powinny przebywać na stałe na terenach endemicznego występowania choroby.
• Zdecydowanie odradza się aplikowania preparatu osobom, które tylko czasowo znajdują się w rejonach naturalnego występowania wirusa dengi (np. turyści, osoby czasowo pracujące na terenach endemicznych). 
• Szczepienie nie jest także rekomendowane osobom mieszkającym na obszarach, w których nie występują regularnie zakażenia tym wirusem, ani nie powinno być stosowane w związku z ogniskami zachorowań na gorączkę denga w obszarach nieendemicznych. 

Pamiętajmy, że wykonanie szczepienia nie gwarantuje całkowitego bezpieczeństwa, jednak zdecydowanie obniża ryzyko wystąpienia gorączki dengi. 

Japońskie zapalenie mózgu 

Japońskie zapalenie mózgu występuje na Dalekim Wschodzie, w Azji Południowo-Wschodniej, w Indiach, na Sri Lance, w Pakistanie, Papui-Nowej Gwinei i Nepalu. Chorobę wywołują wirusy, które są przenoszone przez  komary z rodzaju Culex i Aedes, a ich rezerwuarem są ptaki brodzące na terenach podmokłych i trzoda chlewna. Większość przypadków choroby przebiega bezobjawowo, jednak u części pacjentów diagnozowane jest zapalenie mózgu, niedowłady i zaburzenia świadomości. 

Szczepienia przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu

W czasie trwania epidemii śmiertelność wśród pacjentów może wynosić aż 5-50%, dlatego warto skorzystać z możliwości zaszczepienia się na tę poważną chorobę. Komu dedykowana jest szczepionka?

• Szczepionka przeciwko wirusowi japońskiego zapaleniu mózgu jest stosowana głównie w Japonii.
• Preparat dopuszczony do obrotu przez Europejską Agencję Leków (ang. European Medicines Agency, EMA) zawiera inaktywowane wirusy i jest dedykowany osobom dorosłym, dzieciom oraz niemowlętom od 2. miesiąca życia. 
• Wykonanie szczepienia zaleca się osobom planującym wyjazd do krajów, gdzie występuje zwiększone ryzyko zachorowania na japońskie zapalenie mózgu, czyli np. do Tajlandii, Nepalu czy Indii. 
• Pamiętajmy, że zgodnie z zaleceniami, osobom zaszczepionym powinna być podana druga dawka preparatu, którą należy zaaplikować na co najmniej tydzień przed potencjalnym narażeniem na kontakt z wirusem japońskiego zapalenia mózgu.
• U osób dorosłych druga dawka może być podawana maksymalnie 11 miesięcy od pierwszej iniekcji, natomiast dzieci powinny być powtórnie zaszczepione w czasie 1-2 lat od pierwszego podania preparatu. 

Malaria (zimnica)

Malaria występuje przede wszystkim w tropikalnych i subtropikalnych rejonach Afryki, ale była odnotowana także w krajach europejskich, takich jak Francja, Niemcy czy Wielka Brytania. Jest przewlekłą chorobą wywołaną przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium, które są przenoszone na człowieka i zwierzęta przez kilkadziesiąt gatunków komarów z rodzaju Anopheles. Każdego roku szacunkowe ryzyko wystąpienia malarii dotyczy nawet 1 miliarda osób, z których choruje 20%. Niepokojące są także dane, które mówią o umieralności na malarię. W 2017 r. choroba ta zabiła około 266 tysięcy osób na świecie. 

Pasożytnicze pierwotniaki bytują w czerwonych krwinkach żywiciela, powodując objawy obejmujące:

• wysoką gorączkę,
• nudności,
• bóle mięśniowo-kostne,
• senność,
• uszkodzenia narządów wewnętrznych.

Już w latach 30. ubiegłego wieku podjęto pracę nad stworzeniem szczepionki przeciwko pasożytniczym pierwotniakom, jednak przez dziesiątki lat nie udawało się wyprodukować  skutecznego i bezpiecznego preparatu. 

Szczepienia przeciwko malarii

Obecnie powstała szczepionka, która ukończyła III fazę badań klinicznych przeprowadzonych w siedmiu krajach Afryki Subsaharyjskiej. Co dzięki niej zyskujemy?

• Szczepionka działa przeciwko Plasmodium falciparum, najbardziej śmiercionośnemu pasożytowi malarii na świecie i najbardziej rozpowszechnionemu w Afryce. Preparat  nie zapewnia z kolei ochrony przed Plasmodium vivax, który dominuje w wielu krajach poza Afryką. 
• Jest to preparat zawierający białko PfCSP (Plasmodium falciparum circumsporozoite protein), które jest obecne na powierzchni jednego ze stadiów rozwojowych pasożytniczego pierwotniaka. 
• Badania kliniczne nad szczepionką obejmowały dzieci w wieku od 5 do 17 miesięcy, a skuteczność preparatu określono jedynie na około 39%. Choć nie jest to wystarczająco zadowalający wynik, wykorzystanie szczepionki daje nadzieję na zmniejszenie umieralności z powodu malarii w Afryce. 
• Obecnie w Ghanie, Malawi i Kenii realizowany jest program, w którym przewidziane jest zaszczepienie 360 tysięcy dzieci. Małym pacjentom preparat jest podawany w schemacie 4-dawkowym. Pierwsza iniekcja powinna być wykonana po ukończeniu 5 miesiąca życia, a następnie należy podać 2 kolejne dawki w miesięcznych odstępach. Aplikacja ostatniej porcji szczepionki przewidziana jest u dzieci dwuletnich. 
• Pilotażowy program szczepień dla dzieci w Afryce potrwa do 2022 roku, po czym prowadzone będą stosowne obserwacje. Wyniki będą stanowić podstawę przyszłych decyzji w sprawie szerszego zastosowania szczepionki.
• Obecnie nie jest przewidziane podawanie testowanej szczepionki osobom podróżującym. Znaczenie ma tu konieczność iniekcji wielu dawek preparatu oraz jego ograniczona skuteczność. W związku z tym planowane jest wykorzystanie szczepionki jedynie w Afryce, natomiast zatwierdzenie jej na innych kontynentach wymaga czasu i dodatkowych badań.  

Należy podkreślić fakt, że istnieje wiele chorób, na które dotychczas nie wynaleziono szczepienia. Przykładem jest gorączka Zachodniego Nilu czy wirus Zika, przeciwko którym podjęto próbę opracowania preparatu ochronnego, jednak jest on nadal w fazie badań klinicznych. 

Szczepienia ochronne przeciwko chorobom przenoszonym przez komary dają nadzieję na zmniejszenie śmiertelności u osób zamieszkujących tereny endemiczne oraz powinny być poważnie traktowane przez osoby wyjeżdżające do egzotycznych krajów. Warto zadbać o ten ważny aspekt związany ze zwiedzaniem świata, aby podróże były nie tylko kształcące i przyjemne, ale przede wszystkim bezpieczne.