Wirus Zika – jakie niesie niebezpieczeństwo?

Wirus Zika – charakterystyka

Wirus Zika jest flawiwirusem o kształcie zbliżonym do dwudziestościanu, zawierającym jednoniciowy RNA o dodatniej polaryzacji (+)ssRNA. Nukleokapsyd, czyli płaszcz białkowy otaczający genom wirusa, wyposażony jest w wypustki o długości 5-10 nanometrów. Genom ZIKV koduje 7 białek niestrukturalnych oraz 3 białka strukturalne: białko kapsydu C, prekursorowe białko błony (prM) oraz otoczkowe białko E, które odpowiada za przyłączenie wirusa do komórek gospodarza.

Wirus Zika ulega inaktywacji w następujących warunkach:

• w roztworze nadmanganianu potasu,
• w eterze,
• w temperaturze powyżej 60°C.

Jak dochodzi do zakażenia wirusem Zika?

Istnieje kilka dróg przeniesienia wirusa na człowieka:

1. Wirus Zika przenoszony jest głównie przez komary z gatunku Aedes albopticus oraz A. aegypti. Z upływem czasu odkryto jednak, że ZIKV jest też izolowany od innych gatunków, takich jak: A. africanus, A. apicoargenteus, A. furcifer, A. hensilli, A. luteocephalus, A. vittatus, A. coustani, Mansonia uniformis oraz Culex perfuscus.
2. Szczególne niebezpieczeństwo stanowią tzw. zakażenia wertykalne, czyli przenoszenie wirusa z matki na płód w okresie prenatalnym. Niesie to ryzyko występowania poważnych wad u dziecka.
3. ZIKV może być przenoszony drogą płciową oraz w czasie transfuzji krwi.
4. Wirus został zidentyfikowany w mleku matek, jednak nie potwierdzono możliwości przeniesienia patogenu podczas karmienia piersią.

Epidemiologia – jak niebezpieczny jest wirus Zika?

Pierwsze zakażenia u ludzi odnotowano w 1951 roku w Ugandzie i Tanzanii oraz w 1954 roku w Nigerii. W kolejnych latach potwierdzono liczne infekcje w innych krajach afrykańskich, w południowej Azji oraz na wyspach Pacyfiku. W 2015 roku zdiagnozowano aż 1,5 miliona przypadków zakażenia ZIKV w Brazylii, skąd wirus mógł rozprzestrzenić się wraz z turystami do innych rejonów świata. Obecnie patogen występuje już w co najmniej 59 krajach Ameryki Północnej, Południowej i Środkowej, Azji Południowo-Wschodniej oraz Afryki. Najwięcej zachorowań odnotowywanych jest w Brazylii, Kolumbii oraz na Karaibach.

W europejskiej części globu wykryto pojedyncze przypadki wirusa w Hiszpanii, Niemczech, Francji i Austrii. Infekcje dotyczyły osób, które przebywały czasowo na terenach endemicznych patogenu, a następnie wróciły do miejsca zamieszkania. Polska uważana jest za kraj wolny od wirusa, choć we wcześniejszych latach pojawiły się informacje o zainfekowaniu kilku osób powracających z zagranicznych podróży.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization) największe ryzyko infekcji wirusem Zika występuje na południu Europy, gdzie spotykane są komary z gatunku Aedes sp. Niepokojące dane potwierdzają występowanie komarów Aedes albopticus w następujących krajach europejskich:

• Albanii,
• Włoszech,
• Francji,
• Grecji,
• Hiszpanii,
• Szwajcarii,
• Holandii,
• Słowenii,
• Bośni i Hercegowinie,
• Niemczech.

Drugi niebezpieczny gatunek komarów, czyli A. aegypti, został zauważony w Europie na Maderze, w Holandii oraz na wybrzeżu Morza Czarnego.

Warto zaznaczyć, że ryzyko pojawienia się wirusa Zika w Europie jest niskie zimą, natomiast wzrasta w okresie letnim, wraz ze sprzyjającymi warunkami atmosferycznymi.

Objawy zakażenia wirusem Zika

Większość chorych może nie mieć świadomości zarażenia wirusem Zika, gdyż nawet 80% przypadków przebiega bezobjawowo. U pozostałych pacjentów objawy są łagodne i łatwe do pomylenia ze zwykłym przeziębieniem. Choroba trwa zazwyczaj 2-7 dni i cechuje się następującymi dolegliwościami:

• bóle głowy,
• osłabienie,
• gorączka,
• łagodne bóle stawów,
• zapalenie spojówek,
• afty,
• brak apetytu,
• wymioty i biegunka,
• grudkowo-plamkowa wysypka na twarzy, następnie obejmująca całe ciało.

U niektórych pacjentów dochodzi do powikłań w postaci zapalenia opon mózgowych i mózgu. Może rozwinąć się też zespół Guillain-Barré, przebiegający m.in. z zapaleniem i uszkodzeniem nerwów.  

Wirus Zika – konsekwencje zarażenia w ciąży

O wirusie szczególnie głośno stało się w 2015 roku, kiedy to brazylijskie Ministerstwo Zdrowia poinformowało o wzroście liczby dzieci urodzonych z małogłowiem (mikrocefalią) i zwapnieniami wewnątrzczaszkowymi. Szybko ogłoszono niebezpieczeństwo związane z infekcją ZIKV u matki a wadami występującymi u płodów, przy czym za najbardziej kluczowy okres uznano przełom pierwszego i drugiego trymestru ciąży. Do chwili obecnej korelację między obecnością wirusa Zika u matki a mikrocefalią i wadami wrodzonymi ośrodkowego układu nerwowego u dzieci opisano w blisko trzydziestu państwach, co budzi ogromny globalny niepokój.

Zarażenie wirusem Zika u ciężarnych może powodować u dzieci:

• małogłowie,
• karłowatość,
• zniekształcenie twarzy,
• wrodzone wady oczu,
• zaburzenia umysłowe i złożone wady ośrodkowego układu nerwowego,
• artrogrypozę (tzw. wrodzona sztywność stawów),
• stopę końsko-szpotawą,
• obrzęk płodu,
• padaczkę.

Należy jednak zaznaczyć, że problemy neurologiczne nie muszą wystąpić u każdego dziecka, którego matka przeszła zakażenie ZIKV. Zdecydowanie więcej przypadków powyższych wad u dzieci występuje na terenach wiejskich, gdzie stosowane są chemiczne środki owadobójcze, również łączone z tragicznymi w skutkach powikłaniami zdrowotnymi.

Diagnostyka i leczenie w zakażeniu wirusem Zika

W rozpoznaniu konieczne jest zebranie szczegółowego wywiadu obejmującego m.in. informacje o podróżach, przypadkowych kontaktach seksualnych, przebytych przeziębieniach i objawach grypopodobnych.

Obecność wirusa w organizmie można potwierdzić poprzez:

• badanie serologiczne w kierunku identyfikacji przeciwciał IgM i IgG (test ELISA),
• wykonanie analizy genetycznej RT-PCR.

W Polsce badanie serologiczne w kierunku zakażenia wirusem Zika jest wykonywane między innymi w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego-PZH (NIZP-PZH).

Leczenie polega na podawaniu preparatów przeciwgorączkowych i przeciwbólowych oraz odpowiednim nawadnianiu pacjenta. Warto zaznaczyć, że ze względu na ryzyko krwotoku nie zaleca się podawania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), w tym aspiryny.

Jak zminimalizować ryzyko zakażenia wirusem Zika podczas podróży?

Dotychczas nie powstała szczepionka chroniąca przed zakażeniem wirusem Zika, choć od wielu lat trwają intensywne prace nad takim preparatem. Aktualne zalecenia dla osób podróżujących obejmują przede wszystkim walkę z komarami poprzez:

• odpowiedni ubiór,
• stosowanie środków odstraszających insekty,
• likwidację skupisk komarów,
• używanie moskitier,
• unikanie przebywania w godzinach porannych i popołudniowych w miejscach występowania komarów,
• kobiety ciężarne oraz planujące ciążę powinny unikać podróżowania do obszarów endemicznych wirusa Zika.

Osoby wracające z terenów występowania wirusa Zika powinny przejść restrykcyjny 6-miesięczny okres chroniący innych przed potencjalnym zarażeniem. W tym czasie należy unikać kontaktów seksualnych bez zabezpieczenia oraz nie planować zachodzenia w ciążę.

Wirus Zika do chwili obecnej pozostaje wciąż kontrowersyjnym i tajemniczym czynnikiem chorobotwórczym. W świetle danych literaturowych i w aspekcie identyfikowania nowych przypadków zakażeń, nie można bagatelizować aktywności tego patogenu. Wzrost świadomości w społeczeństwie oraz odpowiednia profilaktyka pomogą uchronić przed niechcianą infekcją wirusową.

Źródła:

• Biała M., Jerczak B., Inglot M., Knysz B., (2018), Flawiwirusy–nowe patogeny chorobotwórcze dla ludzi. Postepy Hig Med Dosw (online), 72, 184-191,
• Gliński Z., Kostro K., (2016), Czy jest możliwe zakażenie zwierząt domowych wirusem Zika?, Życie Weterynaryjne, 91(04),
• Pomorska D., Kuchar E., (2016), Zakażenie wirusem zika–nowe zagrożenie epidemiczne, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 12(2),
• Staples J. E., (2016), Interim guidelines for the evaluation and testing of infants with possible congenital Zika virus infection—United States, 2016. MMWR. Morbidity and mortality weekly report, 65,
• https://gis.gov.pl/wypoczynek/informacja-dotyczaca-zakazen-wirusem-zika/,
• https://www.pzh.gov.pl/wirus-zika/.