Zwłóknienie płuc. Jakie są jego objawy?

 Co to jest zwłóknienie płuc? 

Zwłóknienie płuc oznacza zwiększenie odkładania się w miąższu płuc tkanki włóknistej (bliznowatej). Tworzy się ona w wyniku stanu zapalnego, podobnie jak blizny na skórze po urazie. Tkanka włóknista utrudnia wymianę tlenu w płucach pomiędzy pęcherzykami płucnymi a krwiobiegiem. Dodatkowo powoduje, że płuca są bardziej sztywne. W konsekwencji wymaga to większego wysiłku oddechowego i w połączeniu z niższym poziomem tlenu we krwi może dawać uczucie duszności. 

Jakie są przyczyny zwłóknienia płuc? 

Przyczyny zwłóknienia płuc są bardzo zróżnicowane i można je podzielić na kilka głównych kategorii: 

• wywołane lekami (np. amiodaron, metotreksat, nitrofurantoina, chemioterapeutyki), 
• wywołane promieniowaniem (np. naświetlanie klatki piersiowej w leczeniu nowotworów), 
• związane z czynnikami środowiskowymi (reakcja alergiczna na różne antygeny, np. unosząca się w powietrzu pleśń, białka ptaków), 
• związane z narażeniem zawodowym na szkodliwe czynniki (m.in. pylica krzemowa, azbestowa, węglowa), 
• związane z chorobami układowymi tkanki łącznej (np. reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie wielomięśniowe, sklerodermia),  
• związane z chorobami śródmiąższowymi płuc o nieznanej przyczynie – największe znaczenie ma tzw. idiopatyczne włóknienie płuc. 

Idiopatyczne włóknienie płuc (IPF, ang. idiopathic pulmonary fibrosis) to szczególna postać przewlekłego i postępującego śródmiąższowego zapalenia płuc. Pojawia się samoistnie bez żadnej ustalonej przyczyny (stąd określenie idiopatyczne). Choroba ujawnia się najczęściej u osób starszych, a w około 20% może występować rodzinnie, co wskazuje na jej tło genetyczne.   

Potencjalnymi czynnikami ryzyka choroby są również, m.in.: 

• płeć męska (mężczyźni chorują dwukrotnie częściej niż kobiety), 
• palenie tytoniu,  
• narażenie na czynniki środowiskowe (pyły drewna, metali),  
• praca w niektórych zawodach (kamieniarstwo, hodowla ptactwa, rolnictwo), 
• przewlekłe zakażenie wirusowe, 
• refluks żołądkowo-przełykowy, 
• zanieczyszczenia powietrza. 

Poza śródmiąższowymi chorobami płuc (ponad 200 jednostek chorobowych), których przyczyny wymieniono powyżej, włóknienie płuc może być następstwem zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS, ang. acute respiratory distress syndrome). Jest to stan, w którym różne czynniki takie jak infekcje (sepsa, grypa, COVID-19), urazy, oparzenia lub wdychanie toksycznego dymu uszkadzają pęcherzyki płucne i prowadzą do niewydolności oddechowej. Podczas regeneracji płuc może dojść do nadmiernego włóknienia.  

W przeciwieństwie do wielu chorób śródmiąższowych płuc zwłóknienie po ARDS nie ma charakteru postępującego, ale może na stałe pogorszyć czynność płuc. 

Zwłóknienie płuc a COVID-19 

Zakażenie wirusem SARS-CoV-2 (powoduje chorobę COVID-19) może przebiegać bezobjawowo, skąpoobjawowo lub powodować ciężkie zapalenia płuc prowadzące nawet do ARDS.   

Następstwem gojenia się płuc po ciężkim uszkodzeniu w wyniku COVID-19 może być zwłóknienie płuc. Jest to jedno z najczęstszych (około 45% chorych) i najcięższych powikłań pocovidowych.  

Do czynników ryzyka zwłóknienia płuc zaliczamy ciężki przebieg choroby i konieczność zastosowania w leczeniu steroidów, immunoglobulin czy antybiotyków. 

Zwłóknienie płuc – objawy 

Większość chorób śródmiąższowych płuc, w tym idiopatyczne włóknienie płuc charakteryzuje się podstępnym początkiem i stopniowym pogarszaniem się czynności płuc, które trwa miesiące lub lata. Ostry początek choroby zdarza się rzadko, np. w reakcji na leki lub substancje wziewne czy w alergicznym zapaleniu pęcherzyków płucnych.  

Objawy zwłóknienia płuc mogą się różnić zależnie od przyczyny i stopnia zajęcia płuc. 

Najczęściej obejmują one: 

• duszność (początkowo przy intensywnym wysiłku, a w zaawansowanych postaciach nawet w spoczynku),  
• przyspieszony i płytki oddech, 
• suchy i uporczywy kaszel, 
• zmęczenie i osłabienie, 
• może wystąpić spadek apetytu i utrata masy ciała, 
• palce pałeczkowate (na skutek rozdęcia ostatniego paliczka palce przybierają kształt pałeczek dobosza, a paznokcie – szkiełek zegarkowych).  

Jakie powikłania towarzyszą zwłóknieniu płuc? 

W chorobach przebiegających z włóknieniem występują okresy zaostrzeń (związane np. z infekcją), które mogą prowadzić nawet do śmierci chorego. Stąd też wymagają one pilnego zgłoszenia się do szpitala.  

Jednym z powikłań chorób śródmiąższowych płuc może być tzw. serce płucne, czyli powiększenie, a następnie niewydolność prawej komory serca. Jest ono związane ze wzrostem ciśnienia w tętnicach płucnych, co powoduje przeciążenie prawej komory.  

Objawy serca płucnego to m.in.: 

• obrzęki kończyn dolnych, 
• poszerzenie żył szyjnych, 
• powiększenie wątroby, 
• płyn w jamie brzusznej, 
• sinica. 

Jak zdiagnozować zwłóknienie płuc? 

Podejrzenie choroby przebiegającej z włóknieniem płuc mogą nasuwać objawy kliniczne (chociaż są one mało charakterystyczne), zmiany osłuchowe w płucach (trzeszczenie) oraz obecność przyczyn lub czynników ryzyka wystąpienia takich chorób.  

Aby rozpoznać chorobę, lekarz może zlecić następujące badania: 

• badania radiologiczne: zwykle pierwszym badaniem jest rentgen płuc, które może (ale na wczesnych etapach choroby nie musi) ujawnić rozsiane zmiany w płucach. Główne znaczenie ma jednak wykonanie tomografii komputerowej wysokiej rozdzielczości (HRCT);  
• badania czynnościowe układu oddechowego: badanie spirometryczne i badanie pojemności płuc (wykazują tzw. cechy restrykcji polegające na zmniejszeniu objętości płuc), pomiar zdolności dyfuzyjnej dla tlenku węgla (obniżenie zdolności przechodzenia tlenku węgla do krwi przez pogrubioną ścianę pęcherzyka), próba wysiłkowa (obniżenie wysycenia krwi tętniczej tlenem podczas wysiłku);   
• badanie histopatologiczne (nie jest zawsze konieczne) wycinka z płuc pobieranego w trakcie biopsji przezoskrzelowej płuca lub chirurgicznej biopsji płuca podczas zabiegu wideotorakoskopii (polega on na wprowadzeniu endoskopu do jamy opłucnej); 
• inne badania: echokardiografia, badania serologiczne, badania w kierunku refluksu żołądkowo-przełykowego (mogą wskazywać na pozapłucne przyczyny zgłaszanych objawów oraz pomagają określić specyficzne przyczyny lub czynniki ryzyka poszczególnych chorób śródmiąższowych płuc). 

Zwłóknienie płuc – czy da się wyleczyć? 

Leczenie zwłóknienia płuc zależy od przyczyny, która go wywołuje.  

Składa się ono z takich elementów jak: 

• leczenie objawowe – tlenoterapia i rehabilitacja oddechowa; 
• leczenie przeciwzapalne i hamujące układ odpornościowy – stosujemy glikokortykosteroidy (np. prednizon), mykofenolan mofetylu, azatioprynę; leczenie hamujące włóknienie – dostępne obecnie leki (nintedanib i pirfenidon) stosowane są głównie w idiopatycznym włóknieniu płuc. U niektórych pacjentów zwalniają one postęp choroby; 
• leczenie chorób, które mogą powodować lub przyczyniać się do włóknienia płuc; 
• przeszczep płuc – w przypadku rozległego uszkodzenia płuc i znacznego upośledzenia ich funkcji, np. w przebiegu idiopatycznego włóknienia płuc. 

Czy zwłóknienie płuc jest odwracalne? 

Włóknienie płuc jest nieodwracalne. Jeśli jednak usuniemy czynnik wywołujący chorobę (np. alergen) lub zastosujemy leczenie hamujące włóknienie, możemy czasem powstrzymać postęp choroby. Ponadto likwidując przyczynę choroby lub stosując leczenie objawowe i przeciwzapalne, często możemy złagodzić jej skutki. 

Zwłóknienie płuc – leczenie naturalne 

Zioła i obecne w nich związki aktywne hamują stan zapalny, stres oksydacyjny i przekaźniki międzykomórkowe odpowiedzialne za włóknienie. Mogą one zatem znaleźć zastosowanie w leczeniu zwłóknienia płuc.  

Naukowcy przeprowadzili badania z wykorzystaniem ekstraktów roślinnych lub wyizolowanych z nich związków aktywnych, które pokazały korzystne działanie pod kątem włóknienia płuc. Również badania kliniczne na ludziach potwierdzają te obserwacje. W jednym z nich badano korzeń traganka błoniastego (Astragalus mongholicus) i korzeń dzięgiela chińskiego (dong quai, Angelica sinensis). U pacjentów z idiopatycznym włóknieniem płuc poprawiły one czynność płuc i tolerancję wysiłku.  

Wciąż jednak mamy zbyt mało dowodów naukowych na lecznicze działanie produktów naturalnych w różnych postaciach zwłóknienia płuc. Konieczne jest przeprowadzenie kolejnych badań klinicznych na większych grupach ludzi. 

Przeczytaj również:
Zapalenie płuc. Przyczyny, objawy, leczenie