Dieta: jak przygotować się do planowanej operacji?

Dlaczego dieta ma znaczenie?

Nieregularne spożywanie posiłków, mała różnorodność jadłospisu, brak produktów z wszystkich grup pokarmów w menu, czy całkowite odmawianie jedzenia na skutek braku apetytu, może prowadzić do rozwoju niedożywienia wynikającego z niedoborów m.in. energii, białka, witamin i składników mineralnych. W okresie okołooperacyjnym może mieć to szczególnie niekorzystne konsekwencje, ponieważ to u osób z niedożywieniem stwierdza się większą liczbę powikłań, upośledzone gojenie ran i wydłużony czas hospitalizacji.

Jak i kiedy rozpocząć żywieniowe przygotowanie?

Przygotowanie do operacji najlepiej rozpocząć przynajmniej na 10-14 dni przed zabiegiem. O tym, jak powinno wyglądać decyduje przede wszystkim nasz stan odżywienia. O jego pogorszeniu na przestrzeni ostatnich miesięcy może świadczyć:

• utrata masy ciała (>5% w ciągu 3 miesięcy; >10% w ciągu 6 miesięcy)
• utrzymujący się brak apetytu i zjadanie mniejszej liczby i objętości posiłków niż wcześniej
• ubranie, zegarek, obrączka/pierścionek są luźniejsze

Jeśli nie podejrzewamy u siebie objawów niedożywienia, zazwyczaj wystarczy dbałość o odpowiednie nawodnienie i prowadzenie prawidłowo zbilansowanej diety. Pod tym pojęciem kryje się regularne spożywanie różnorodnych posiłków uwzględniających wszystkie produkty wskazane w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej. Tym samym, nie może w nich zabraknąć cennych warzyw, owoców, źródła energii w postaci produktów zbożowych i „dobrych tłuszczów”, a także produktów dostarczających białka, czyli produktów mlecznych, jaj, chudego mięsa i ryb. Białko jest szczególnie istotne w procesie żywieniowego przygotowania do operacji, ponieważ zapotrzebowanie na ten składnik może wzrosnąć w tym okresie nawet o 67%.  Jeśli w związku z zabiegiem lub chorobą nie jesteśmy w stanie przyjmować takiej liczby posiłków jak dotychczas, warto przedyskutować z lekarzem wprowadzenie tymczasowego wsparcia w postaci doustnych preparatów odżywczych. Jeśli podejrzewamy u siebie objawy niedożywienia, oczywiście również musimy zadbać o jakość tego, co zjadamy i sięgnąć do wskazówek powyżej. Jednak, oprócz zapewnienia składników potrzebnych organizmowi, jest istotne także uzupełnienie już istniejących niedoborów. To na tyle ważne, że lekarz może zdecydować o przesunięciu operacji aż do momentu, kiedy nasz stan odżywienia będzie zadowalający. Uzupełnienie niedoborów może okazać się trudne przy pomocy samej diety, zwłaszcza jeśli dokucza nam brak apetytu. Dlatego, jeśli podejrzewamy, że istnieje ryzyko wystąpienia niedożywienia, warto jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, który oceni nasz stan odżywienia i prawdopodobnie włączy do diety specjalne doustne preparaty odżywcze, które dzięki koncentracji energii i składników odżywczych w niewielkiej i płynnej porcji, mogą znacznie ułatwić zaspokojenie potrzeb organizmu.

Składniki szczególnie ważne na 5-7 dni przed zabiegiem

Europejskie Towarzystwo Żywienia i Metabolizmu zaleca, aby na 5-7 dni przed planowaną operacją chirurgiczną niezależnie od naszego stanu odżywienia wprowadzić dodatkowe doustne wsparcie takimi preparatami odżywczymi, które dostarczą argininy, kwasów tłuszczowych Omega-3 i nukleotydów. Dlaczego obok spożywania zbilansowanych posiłków warto zwrócić uwagę właśnie na te składniki? Arginina to aminokwas, czyli jedna z „cegiełek” budująca białka w organizmie człowieka. Zdrowy człowiek potrafi wytwarzać ją samodzielnie, natomiast w sytuacjach stresowych dla organizmu powinna zostać dodatkowo dostarczona z zewnątrz. Arginina odgrywa istotną rolę w okresie okołooperacyjnym.     Kwasy tłuszczowe Omega-3 należą do grupy tzw. „dobrych tłuszczy”, które nie tylko stanowią skoncentrowane źródło energii potrzebnej w procesie rekonwalescencji, ale zmniejszają nasilenie odpowiedzi zapalnej, która jest wynikiem ingerencji chirurgicznej. Nukleotydy to związki, które uczestniczą w prawie wszystkich procesach biochemicznych. W sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania w wyniku zabiegu operacyjnego warto dostarczać je dodatkowo z zewnątrz, ponieważ są istotne dla układu odpornościowego.   W celu zapewnienia organizmowi optymalnej ilości powyższych składników warto skonsultować się z lekarzem, który może zalecić najbardziej odpowiedni rodzaj, potrzebną liczbę oraz sposób przyjmowania doustnych preparatów odżywczych tzw. immunożywienia.

Długotrwałe głodzenie to zły pomysł!

Aktualnie eksperci jednogłośnie zalecają maksymalne skrócenie głodzenia przed operacją. Głodny organizm to słaby organizm. W dniu poprzedzającym zabieg zalecana jest zazwyczaj dieta łatwo strawna. Jest to najczęściej stosowana dieta, której podstawą (jak można się domyślić) są produkty łatwo ulegające trawieniu. W tym czasie wykluczamy z menu produkty bogate w błonnik (pełnoziarniste produkty zbożowe, surowe owoce i warzywa ze skórkami), produkty wzdymające (nasiona roślin strączkowych, kapustne), tłuste i smażone, a także ostre produkty i przyprawy. Niektóre zabiegi operacyjne wymagają stosowania takiej formy odżywiania już kilka dni wcześniej, dlatego warto zapytać o to lekarza prowadzącego. Warto również wiedzieć, że zgodnie z tzw. Protokołem kompleksowej opieki okołooperacyjnej dla poprawy wyników leczenia pokarmy w formie stałej mogą być spożywane najpóźniej 6 godzin przed, a klarowne płyny nawet 2 godziny przed zabiegiem. Okres okołooperacyjny to okres wyjątkowy, dlatego zadbajmy w tym czasie o siebie lub swoich bliskich. W natłoku obowiązkowych badań i przygotowań nie zapominajmy o jedzeniu, bo jego odpowiednia jakość i ilość mogą okazać się ogromnym wsparciem w drodze do pełni zdrowia.

Źródła:

• Szczygieł B. Niedożywienie [w]: Niedożywienie związane z chorobą (pod red. Szczygieł B.). PZWL, Warszawa 2011, 9-21.
• Weimann A i wsp.: ESPEN guideline: Clinical nutrition in surgery. Clinical Nutrition 2017, 36:623-650.
• Kłęk S. Dojelitowe żywienie immunomodulujące: stan wiedzy w 2013 roku. Postępy Żywienia Klinicznego 2013, 9(4-5): 27-31.
• Kłęk S. Żywienie immunomodulujące w praktyce chirurgicznej. Medycyna Praktyczna Chirugria Wydanie Specjalne 2012, 1: 9-18.
• Pachocka L. Nomenklatura diet [w]: Praktyczny podręcznik dietetyki (red. nauk. M. Jarosza). IŻŻ, Warszawa 2010, 159-166.
• Matłok M., Pędziwiatr M., Kłek S. Zasady ogólne oraz zastosowanie ERAS w chirurgii jelita grubego. Medycyna praktyczna 2015, 1:5-17.