Zdrowe jelita kluczem do odporności

Jelita są naszym najważniejszym układem immunologicznym. To właśnie tu dochodzi do najbliższego kontaktu z tym, co dostarczamy do organizmu ze środowiska zewnętrznego. Odżywianie jest więc kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania organizmu i zachowania dobrego stanu zdrowia. Warto więc przyjrzeć się temu tematowi bliżej. 

Czynniki zaburzające naturalną florę bakteryjną 

Zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej mogą pojawić się szczególnie po przebytej antybiotykoterapii. Innymi czynnikami wpływającymi na wystąpienie dysbiozy jelitowej są: 

• palenie papierosów,  
• picie alkoholu,  
• stosowanie antykoncepcji,  
• przewlekły stres,  
• nieprawidłowe nawyki żywieniowe.

Do czego prowadzą zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej? 

Zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej mogą objawiać się wystąpieniem wielu dolegliwości. Dysbioza jelit skutkuje często pojawieniem się zespołu jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome). Do charakterystycznych objawów tego schorzenia zalicza się:  

• bóle brzucha,  
• wzdęcia,  
• zaburzenia wypróżniania (biegunki, zaparcia),  
• bóle głowy,  
• nerwicę,  
• zaburzenia lękowe,  
• ciągłe zmęczenie,  
• a nawet depresję.  

Oprócz IBS występować mogą także:  

• nieprzyjemny zapach z ust,  
• problemy wątrobowe,  
• otyłość,  
• alergie,  
• niedokrwistość.  

Jednym z poważniejszych skutków zaburzeń mikroflory jelitowej mogą być choroby autoagresywne. Badania naukowe dowodzą, że dysbioza jelitowa wpływa także na ogólne osłabienie odporności organizmu.  

Probiotyki w zaburzeniach naturalnej flory jelitowej 

Słowo probiotyk pochodzi od greckiego pro bios, co oznacza „dla życia”. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) definiuje probiotyki jako żywe mikroorganizmy, które konsumowane przez ludzi lub zwierzęta wywierają korzystny efekt na zdrowie poprzez ilościowy i jakościowy wpływ na mikroflorę jelitową i/lub modyfikację układu immunologicznego.  

Do najpopularniejszych bakterii probiotycznych należą te z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium. Jako probiotyki stosuje się także drożdże Saccharomyces boulardii.  

Aby szczepy mikroorganizmów mogły zostać uznane za probiotyczne, muszą charakteryzować się konkretnymi właściwościami, m.in.  

• wykazywać odporność na enzymy trawienne, 
• zachowywać żywotność i aktywność w przewodzie pokarmowym,  
• mieć zdolność przylegania do śluzówki jelita. 

Probiotyki muszą być bezpieczne w stosowaniu i nie mogą wykazywać działań niepożądanych. 

Probiotyki – mechanizmy działania 

Nie ma jednego, uniwersalnego mechanizmu działania dla wszystkich probiotyków. Nieustannie prowadzone są badania w tym kierunku.  

Mechanizmy działania wspólne dla wielu rodzajów probiotyków obejmują: 

• ochronę przed kolonizacją, 
• konkurencję z mikroorganizmami chorobotwórczymi, 
• korzystny wpływ na pasaż jelitowy, 
• produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, 
• zwiększoną wymianę enterocytów. 

Do innych częstych mechanizmów działania, które wykazują różne gatunki bakterii, zaliczyć można: 

• bezpośredni antagonizm, 
• wytwarzanie witamin, 
• metabolizm soli kwasów żółciowych, 
• neutralizację karcinogenów, 
• stabilizację bariery jelitowej, 
• aktywność enzymatyczną. 

Rzadkie mechanizmy działania, swoiste dla konkretnych szczepów bakterii, to:  

• działanie endokrynne,  
• działanie neurogenne, 
• modulacja odpowiedzi immunologicznej, 
• wytwarzanie specyficznych substancji bioaktywnych. 

Sposób, w jaki probiotyki pomagają zwalczać infekcje oddechowe i pokarmowe, nie został dotychczas w pełni wyjaśniony. Prawdopodobnie odpowiedzialny jest za to ogólny wzrost odpowiedzi układu immunologicznego. Podejrzewa się kilka współistniejących mechanizmów: 

• wzrost aktywności makrofagów, 
• wzrost wydzielania immunoglobulin IgA, 
• modulację profilu cytokin, 
• wzrost liczby leukocytów, limfocytów, komórek NK i komórek plazmatycznych, 
• zwiększone wydzielanie hydrolaz, 
• wzrost poziomu interferonu g. 

Naturalne probiotyki 

Na rynku dostępnych jest wiele preparatów zawierających probiotyczne szczepy bakterii. O mikrobiotę jelitową można jednak zadbać poprzez stosowanie odpowiedniej diety bogatej w niektóre produkty.  

Naturalnym źródłem bakterii potencjalnie probiotycznych w diecie są mleczne produkty fermentowane oraz kiszonki. Bakterie probiotyczne zawarte w tych produktach, oprócz konkurowania z gatunkami chorobotwórczymi, wydzielają substancje hamujące wzrost i namnażanie patogenów, np. kwas mlekowy, bakteriocyny czy nadtlenek wodoru. Działają więc bezpośrednio w jelitach, lecz nie tylko. Bakterie probiotyczne w fermentowanej żywności stymulują działanie całego układu odpornościowego, wpływając korzystnie na zmniejszanie ryzyka infekcji (zarówno bakteryjnych, jak i wirusowych), a także występowanie reakcji alergicznych.  

Lista naturalnych probiotyków 

W ramach wspierania odporności pochodzącej z jelit warto więc sięgnąć po następujące produkty: 

• kwaśne mleko, 
• jogurty naturalne, 
• kefiry, 
• maślanki, 
• kiszoną kapustę oraz sok z kiszonej kapusty, 
• ogórki kiszone, 
• zakwas buraczany, 
• kwas chlebowy. 

Wybierając produkty mleczne, warto zwrócić uwagę na ich etykiety.  

Na opakowaniach produktów wysokiej jakości powinny być wymienione szczepy bakterii, które zostały użyte do ich produkcji. Im prostszy skład, tym lepiej. Warto sprawdzić również, jaką ilość cukru zawiera dany produkt, gdyż całkowicie niweluje on działanie probiotyczne. 

Bardzo dobrym źródłem bakterii kwasu mlekowego jest kapusta kiszona. Oprócz bakterii probiotycznych zawiera ona także witaminy B6, B12, PP oraz C. Przed spożyciem nie należy płukać kapusty kiszonej, ponieważ powstały sok również wywiera korzystne działanie na organizm.  

Co ważne, najlepsze właściwości ma kapusta kiszona domowej roboty, która w przeciwieństwie do tej ze sklepu, nie zawiera sorbinianu sodu.  

Warto również sięgnąć po ogórki kiszone, które podobnie jak kapusta, dostarczają do organizmu zarówno bakterie probiotyczne, jak i wiele witamin. Mniej popularny, ale również bardzo wartościowy jest kwas chlebowy. Produkuje się go na drożdżach i bakteriach kwasu mlekowego. 

Źródła: 

• Probiotyki – historia i mechanizmy działania- Nowak A., Śliżewska K., Libudzisz Z.- Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2010. 
• Znaczenie probiotyków w diecie człowieka- Kwit M.- Journal of NutriLife- 2015. 
• The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nat Rev Gastroenterol Hepatol- Hill C., Guarner F., Reid G., Gibson G.R. et al. Expert consensus document, 2014. 
• Mikroorganizmy jelitowe człowieka – Nowak A., Libudzisz Z.- Standardy Medyczne Pediatria, 2008. 
• Właściwości immunomodulacyjne i terapeutyczne drobnoustrojów probiotycznych. Kuśmierska A., Fol M.- Probl. Hig. Epidemiol, 2014. 
• Expert Consensus Document. The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics Consensus Statement on the Scope and Appropriate Use of the Term Probiotic- Hill C., Guarner F.-Nat Rev Gastroenterol Hepatol, 2014.