Jakie zmiany w badaniach laboratoryjnych wywołują zatrucia?

Zatrucie paracetamolem 

Paracetamol (acetaminofen) jest szeroko dostępnym, często nadużywanym preparatem. Jest on uznawany za przyczynę ponad połowy przypadków polekowego uszkodzenia wątroby. Zatrucie paracetamolem przebiega w czterech etapach: 

Etap pierwszy: od 30 minut do 24 godzin od zatrucia. Część pacjentów prezentuje nudności, wymioty, nadmierną potliwość, brak apetytu, ale większość pozostaje bezobjawowa. Wyniki badań laboratoryjnych pozostają bez zmian. W przypadkach zatruć bardzo dużymi dawkami, poziomy aminotransferaz mogą ulec podwyższeniu.

Etap drugi: od 24 do 72 godzin od zatrucia. Objawy pierwszej fazy całkowicie ustępują, czasem pojawia się ból w prawej okolicy podżebrowej. W badaniach laboratoryjnych mogą uwidaczniać się hepato- i nefrotoksyczne działania paracetamolu. Następuje wzrost aktywności aminotransferazy asparaginowej (AST) i alaninowej (ALT), dochodzić może także do wzrostu protrombinowego (PT) i bilirubiny całkowitej. 

Etap trzeci: od 72 do 96 godzin od zatrucia. Nawrót nudności i wymiotów, pacjent może prezentować żółtaczkę. W badaniach laboratoryjnych można obserwować: 

• krytyczny wzrost aktywności AST i ALT, 
• wydłużenie PT/INR, 
• hipoglikemię, 
• kwasicę mleczanową, 
• wzrost bilirubiny całkowitej (głównie pośredniej). 

To w tej fazie pacjent jest najbardziej narażony na zgon. 

Etap czwarty: od 4 dni do 2 tygodni od zatrucia. Objawy i zmiany w narządach stopniowo ustępują. Histologicznie zmiany w narządach mogą być widoczne nawet do trzech miesięcy. 

Zatrucie salicylanami 

Kwas acetylosalicylowy (ASA, kwas acetylosalicylowy) jest najczęściej stosowanym salicylanem. Wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. W małych dawkach ASA stosowany jest także w prewencji choroby wieńcowej. Dawka śmiertelna dla dorosłych to 10-30 g, a dla dzieci już 3 g.  

Jeśli istnieje taka możliwość, należy oznaczyć stężenie salicylanów we krwi pacjenta – miarodajne będą oznaczenia po około 6 godzinach od zatrucia. Produkty metabolizmu ASA usuwane są przez nerki, więc u wszystkich pacjentów, u których podejrzewane jest zatrucie tymi związkami należy oznaczyć poziom kreatyniny, mogą bowiem istnieć wskazania do hemodializy.  

Inne odchylenia, które mogą wystąpić w tym zatruciu to: 

• hipokaliemia, czyli obniżone stężenie jonów potasu we krwi; 
• wydłużony czas protrombinowy i INR (międzynarodowy współczynnik znormalizowany); 
• podwyższone stężenia mleczanów. 

Oprócz powyższych badań należy zlecić także gazometrię krwi tętniczej, pomiar stężenia glukozy, aktywność aminotransferaz oraz morfologię. Należy też wykonywać codzienne pomiary fosfolipazy kreatynowej (CPK), w przypadku zatruć salicylanami może dojść bowiem do rabdomiolizy (rozpadu mięśni szkieletowych). 

Zatrucie etanolem 

Etanol jest kolejną szeroko dostępną substancją, a skutki jego nadużywania są niezwykle częstą przyczyną hospitalizacji w wielu krajach. Oprócz oczywistego odchylenia, jakim jest obecność alkoholu we krwi, zatrucie etanolem może powodować następujące zmiany w badaniach laboratoryjnych: 

• Hipoglikemia, czyli zbyt niski poziom glukozy we krwi. Szczególnie podatne są dzieci oraz osoby niedożywione. 
• Zaburzenia elektrolitowe – szczególnie u osób przewlekle pijących. W badaniach można spodziewać się obniżonych stężeń jonów potasu, magnezu, wapnia oraz fosforanów nieorganicznych. 
• Alkoholowa kwasica ketonowa – szczególnie podatne są osoby przewlekle pijące, ale stan ten może wystąpić także u osób spożywających alkohol okazjonalnie. Kwasica pojawia się najczęściej około 2-3 dni po ostrym zatruciu alkoholem etylowym i objawia się między innymi obniżonym ciśnieniem tętniczym, przyspieszonym tętnem. W głębokiej kwasicy może wystąpić tzw. oddech Kussmaula (oddech kwasiczy). W badaniach laboratoryjnych obecne będą tzw. ciała ketonowe – we krwi i w moczu.  

W przypadku przewlekłego nadużywania alkoholu, w badaniach można obserwować wzrost GGTP oraz aktywności AST i ALT. Pomocne może okazać się obliczenie tzw. wskaźnika de Ritisa – stosunku AST do ALT. Wynik powyżej 1,5 sugeruje alkoholowe uszkodzenie wątroby, a wskaźnik powyżej 2 je potwierdza. 

Nadużywanie alkoholu może powodować także wzrost MCV (ang. mean cell volume, średnia wielkość erytrocytu). Wzrost ten utrzymuje się nawet przez wiele miesięcy po zaprzestaniu spożywania alkoholu. 

Zatrucie glikolem etylenowym 

Glikol etylenowy stosowany jest jako rozpuszczalnik, a także jako płyn chłodzący w samochodach. Jest bezbarwną cieczą o słodkawym smaku. Ofiarami zatruć najczęściej są dzieci oraz osoby uzależnione od alkoholu. Pacjenci zatruci glikolem mogą prezentować podobny obraz kliniczny, jak klasyczna intoksykacja etanolem. Niezwykle istotna jest jednak szybka diagnoza, ponieważ glikol jest substancją silnie toksyczną. 

W badaniach laboratoryjnych można obserwować następujące odchylenia: 

• Kwasica metaboliczna; 
• W gazometrii krwi tętniczej pH < 7,0, a poziom HCO3 <10 mmol/l; 
• Luka anionowa i osmotyczna będą zwiększone; 
• W osadzie moczu obecne będą kryształy kwasu szczawiowego.  

U pacjentów należy oznaczyć także stężenie mleczanów, elektrolitów, parametry funkcji nerek. Warto zlecić także oznaczenie aktywności amylazy – istnieją opisy przypadków zapalenia trzustki w wyniku zatrucia glikolem. 

Zatrucie SSRI 

SSRI (ang. selective serotonin reuptake inhibitors, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) to leki stosowane od lat 80. Ich głównym wskazaniem jest leczenie depresji, chociaż lista zastosowań jest ciągle poszerzana – stosuje się je np. w terapii zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeń odżywiania czy przedwczesnego wytrysku. Mają one znacznie bezpieczniejszy profil działania niż trójcykliczne leki przeciwdepresyjne czy inhibitory monoaminooksydazy. Nierzadko zdarza się jednak, że są one zażywane z innymi substancjami serotoninergicznymi, co może prowadzi do wywołania u pacjenta groźnego zespołu serotoninowego.  

Zmiany w badaniach laboratoryjnych, jakie w takim przypadku zaobserwujemy, są następujące: 

• Wzrost aktywności fosfolipazy kreatynowej w surowicy; 
• Zwiększenie aktywności AST; 
• W osoczu mogą pojawić się D-dimery, co może wskazywać na ryzyko rozwinięcia zespołu rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (ang. disseminated intravascular coagulation, DIC), polegającego na wytwarzaniu w naczyniach mikrozakrzepów i w rezultacie nadmiernym zużywaniu czynników krzepnięcia; 
• W moczu może pojawić się mioglobina, co wskazuje na ryzyko wystąpienia u pacjenta rabdomiolizy; 
• Wzrost kreatyniny i mocznika; 
• Kwasica metaboliczna. 

Zatrucie lekami przeciwpsychotycznymi 

Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki) stosowane między innymi w leczeniu schizofrenii, w bardzo rzadkich przypadkach mogą prowadzić do tzw. złośliwego zespołu neuroleptycznego. Powikłanie to występuje u 0,01-0,02% pacjentów leczonych neuroleptykami II generacji. Największe ryzyko wystąpienia złośliwego zespołu neuroleptycznego występuje na etapie indukcji terapii lekami przeciwpsychotycznymi. Stan ten może jednak wystąpić także po latach terapii, zwłaszcza przy zmianie sposobu podawania leku – większe ryzyko wykazują pacjenci przyjmujący leki pozajelitowo. 

Zmiany w badaniach laboratoryjnych mogą być następujące: 

• Podwyższona liczba leukocytów we krwi; 
• Zwiększenie aktywności fosfolipazy kreatynowej (CPK) powyżej 400 IU/l; 
• Zwiększenie aktywności AST, aldolazy oraz dehydrogenazy mleczanowej; 
• We krwi i w moczu może pojawić się mioglobina; 
• Kwasica metaboliczna; 
• Niedobór żelaza. 

Przeczytaj również:
Leki przeciwzakrzepowe – które z nich stosuje się najczęściej?