„Dobry” i „zły” cholesterol. Czym się różnią i dlaczego są takie istotne?

Cholesterol – podstawowe informacje

Cholesterol to substancja tłuszczowa, która nie rozpuszcza się w wodzie, dlatego w osoczu krwi transportowana jest w połączeniu ze specjalnymi białkami. Taka postać nosi nazwę lipoprotein i dzięki tej formie cholesterol może być transportowany m.in. z wątroby do komórek a jego nadmiar z powrotem do wątroby. Lipoproteiny zbudowane są z części hydrofobowej (składającej się z cholesterolu, trójglicerydów, fosfolipidów) i części hydrofilowej – białka zwanego apolipoproteiną. W zależności od zawartości apolipoprotein w cząsteczkach, mają one różną wielkość i gęstość. Im więcej części białkowej, tym cząsteczka mniejsza. W zależności od wielkości rozróżnia się: chylomikrony, lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL), lipoproteiny o średniej gęstości (IDL), lipoproteiny o małej gęstości (LDL) oraz lipoproteiny o dużej gęstości (HDL).

HDL i LDL to główne nośniki cholesterolu we krwi. 

Około 80% cholesterolu w organizmie człowieka stanowi tzw. cholesterol endogenny, który wytwarzany jest w ilości 700-900 mg dziennie we wszystkich komórkach jądrzastych (największe ilości w wątrobie, jelitach oraz skórze). Duże ilości znajdują się także w mózgu i rdzeniu kręgowym. Reszta to tzw. cholesterol egzogenny dostarczany z pożywieniem. W zależności od rodzaju diety, jest to od 300 do 500 mg dziennie. Tłuszcze zwierzęce oraz produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso i jego przetwory, mleko, jaja, nabiał) to główne źródła cholesterolu. 

Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ponieważ: 

• stanowi budulec błon komórkowych oraz kompleksów lipoproteinowych we krwi, odpowiada za półprzepuszczalność błon komórkowych; 
• jest substratem do syntezy witaminy D3; 
• jest niezbędny do wytwarzania hormonów sterydowych, takich jak kortyzon, aldosteron, progesteron, estrogeny i testosteron; 
• bierze udział w powstawaniu kwasów żółciowych, które pełnią istotną funkcję w prawidłowym trawieniu; 
• jako składnik komórek nerwowych (otoczki mielinowej) uczestniczy w przekazywaniu sygnałów komórkowych; 
• wpływa na prawidłową aktywność enzymów i receptorów biorących udział w różnych szlakach metabolicznych; 
• odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu układu immunologicznego.  

Dlaczego jeden cholesterol jest „zły” a drugi „dobry”? 

Pojęcie „zły” i „dobry” cholesterol wynika z funkcji jaką te lipoproteiny pełnią w organizmie. LDL nazywany jest „złym” cholesterolem, ponieważ odpowiada za budowanie w naczyniach krwionośnych blaszki miażdżycowej. „Dobry” cholesterol, czyli HDL działa ochronnie na ściany naczyń. Jego cząsteczki też przenikają do ściany tętnic i dzięki zdolności do pobierania z nich cholesterolu a potem przenoszenia go do wątroby, gdzie ulega przemianie na kwasy żółciowe, pełni funkcję przeciwmiażdżycową.  

Czy można mieć „dobry” i „zły” cholesterol jednocześnie? 

Zarówno „dobry”, jak i „zły” cholesterol pełnią swoje określone funkcje w organizmie i są nam niezbędne. LDL jest potrzebny do produkcji hormonów, budowy błon komórkowych czy syntezy kwasów żółciowych oraz witaminy D w skórze. Najważniejsze jest, aby ich właściwy poziom został zachowany, gdyż niewłaściwe stężenia są odpowiedzialne za stany patologiczne. 

Cholesterol LDL (zły) – charakterystyka 

Cholesterol LDL (low-density lipoprotein – lipoproteiny o niskiej gęstości a dużej cząsteczce) jest to jedna z podstawowych frakcji lipoprotein osocza krwi.  Jest on głównym nośnikiem cholesterolu we krwi, transportującym go z wątroby do narządów (przede wszystkim nerek, mięśni i kory nadnerczy) oraz tkanek. Powstaje w osoczu na skutek przemian VLDL-IDL-LDL. Potocznie nazywany jest „złym” cholesterolem, gdyż jego wysoki poziom prowadzi do odkładania cząsteczek cholesterolu we włóknach mięśni gładkich ścian tętnic, przez co przyczynia się do tworzenia blaszki miażdżycowej.  

Cholesterol HDL (dobry) – charakterystyka 

HDL (high-density lipoprotein – lipoproteiny o wysokiej dużej gęstości a małej cząsteczce), czyli tzw. „dobry cholesterol” to kompleksy lipidowo-białkowe będące jedną z frakcji lipoprotein krwi. Powstają bezpośrednio w wątrobie. Są odpowiedzialne za transport nadmiaru cholesterolu z tkanek i narządów do wątroby, gdzie są metabolizowane. Zapobiega to między innymi odkładaniu się cholesterolu na ściankach tętnic. Frakcję tę tworzą bardzo zróżnicowane cząsteczki – większe i mniejsze, w zależności od zawartości białka, cholesterolu i fosfolipidów.  

Według ostatnich badań, istotnym elementem wpływającym na właściwości ochronne cząsteczek HDL jest ich prawidłowa budowa. Różne choroby (cukrzyca, otyłość, choroba wieńcowa, niektóre choroby układu immunologicznego) czy nawet wiek powodują, że HDL może być dysfunkcyjny, przez co traci właściwości przeciwmiażdżycowe. 

Właściwe normy cholesterolu   

W celu oznaczenia poziomu cholesterolu wykonuje się lipidogram, czyli profil lipidowy. Obejmuje on oznaczenie stężeń w osoczu krwi dla cholesterolu całkowitego, frakcji LDL, frakcji HDL i trójglicerydów, a w najnowszych wytycznych także parametru nie-HDL.  

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne określiło normy dla tych parametrów. 

Normy LDL ustalane są na podstawie przynależności do grup ryzyka i wynoszą: 

• dla zdrowych osób: do 115 mg/dl (3 mmol/l),  
• dla chorych z umiarkowanym ryzykiem: do 100 mg/dl, 
• dla osób z grup wysokiego ryzyka: do 70 mg/dl (2,5 mmol/l), 
• dla osób z grup bardzo wysokiego ryzyka (m.in. pacjenci z cukrzycą, miażdżycą, chorobą wieńcową): do 55 mg/dl (1,8 mmol/l). 

 Normy dla HDL uzależnione są od płci i wynoszą: 

• dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l),  
• dla mężczyzn: ponad 40 mg/l (1 mmol/l. 

Najnowsze badania sugerują, że również HDL w sytuacjach, gdy pojawia się stan zapalny czy stres oksydacyjny, może stać się dysfunkcyjny i przestać pełnić swoją funkcję przeciwmiażdżycową, zwiększać ryzyko zawału a nawet wpływać na rozwój nowotworów. Według tych badań optymalne stężenie to pomiędzy 40 mg/l a 60 mg/l. 

Jak dbać o właściwe proporcje cholesterolu? 

Na poziom cholesterolu, w tym także odpowiedniego stężenia tego „złego” i „dobrego”, ma wpływ kilka czynników. Poza zburzeniami genetycznymi (jedno- i wielogenowymi) oraz różnymi schorzeniami (np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy) prawidłowe stężenie poszczególnych frakcji lipoprotein we krwi uzależnione jest od stylu życia.  

Czynniki warunkujące utrzymanie prawidłowego profilu lipidowego to: 

• Odpowiednia dieta – bogata w warzywa i owoce (co najmniej po 200 g dziennie) oraz błonnik, ograniczająca spożycie tłuszczów nasyconych (przede wszystkim zwierzęcych) i zastąpienie ich tłuszczami zawierającymi wielonienasycone kwasy tłuszczowe (pochodzące z olejów roślinnych lub ryb), ograniczająca żywność typu fast food, sól kuchenną (poniżej 5 g na dzień) oraz alkohol; 
• Odpowiednia waga (BMI w granicach 18,5-24,9); 
• Regularna aktywność fizyczna – co najmniej 30 minut przez 5 dni w tygodniu; 
• Niepalenie tytoniu; 
• Unikanie stresu. 

Cholesterol pełni wiele istotnych funkcji w organizmie i nie należy go nadmiernie obniżać. Wokół cholesterolu w ostatnich latach narosło wiele mitów i podważany jest pogląd, że jest on odpowiedzialny za wiele schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Jednak badania naukowe i populacyjne potwierdzają, że nieprawidłowe stężenie poszczególnych frakcji stanowi główny czynnik rozwoju miażdżycy, a w konsekwencji wielu chorób oraz zagrażających życiu incydentów, takich jak zawał serca czy udar mózgu.  

Czytaj również:
Cholesterol – jakie są normy wiekowe dla dorosłych i dzieci?