Fotouszkodzenia – jak chronić przed nimi skórę?

Fotostarzenie skóry jako problem cywilizacyjny 

Fotostarzenie to przedwczesne starzenie skóry spowodowane głównie długotrwałą i nadmierną ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe (UV) naturalne (słoneczne) oraz sztuczne, np. lampy solaryjne. Fotostarzenie skóry jest jednak również bezpośrednio związane z efektem promieniowania niebieskiego HEV (z ang. high energy visible light, światło widzialne o wysokiej energii). Zjawisko to nasilane jest przez inne czynniki środowiskowe, takie jak dym tytoniowy czy zanieczyszczenia powietrza, sprawiając, iż ryzyko fotostarzenia dotyka każdego z nas. 

O ile ochrona przed promieniami UVA i UVB jest powszechnie promowana, rzadko wspomina się o negatywnym działaniu promieniowania niebieskiego HEV na skórę [1]. Jest ono równie niebezpieczne jak promieniowanie słoneczne, a co istotne, występuje w niemalże każdym domu i miejscu pracy.

Promieniowanie ultrafioletowe (UV) 

UVA 

Fale z zakresu 320-400 nm (UVA) w około 50% docierają do warstwy brodawkowej i siateczkowej skóry właściwej. Mogą powodować uszkodzenia komórek, bez symptomów bólowych. Promienie te odpowiedzialne są za pigmentację natychmiastową (bezpośrednią), występującą krótko po ekspozycji (pojawia się w ciągu 6 godzin), jednak nietrwałą.  

UVB 

Fale z zakresu 280-320 nm (UVB), których efektem działania jest powstawanie rumienia i oparzeń, w 90% są zatrzymywane przez warstwę rogową naskórka. Mimo że promieniowanie UVB stanowi niewielką część promieniowania słonecznego, odpowiada za wiele szkodliwych objawów: rumień fotochemiczny, oparzenia słoneczne objawiające się rumieniem  (erythremą), hiperpigmentacje, immunosupresję miejscową i ogólną.  

Promieniowanie UVB wespół z UVA odpowiada za pigmentację późną pośrednią, czyli „opaleniznę”, która rozwija się po 24-72 godzinach od ekspozycji i utrzymuje się nawet kilka tygodni. Jest ona spowodowana pobudzeniem melanocytów oraz wzrostem poziomu melaniny jako następstwo uszkodzenia DNA na działanie promieniowania. Stąd opalenizna może być rozpatrywana jako reakcja obronna organizmu. 

Promieniowanie niebieskie HEV  

Promieniowanie niebieskie emitowane jest przez ekrany komputerów, smartfonów, tabletów, a także słońce. Stanowi część spektrum światła widzialnego, które posiada i emituje bardzo wysoką energię. Destrukcyjny wpływ tego promieniowania wynika z faktu, iż wnika ono znacznie głębiej w strukturę skóry niż promieniowanie UV.  

Cytotoksyczne efekty promieniowania UV oraz HEV 

Przenikanie promieniowania UV wraz z  HEV w głąb skóry oraz kumulowanie się ich dawek prowadzą do niekorzystnych procesów zachodzących w strukturach komórek oraz ich metabolizmie. Jednym z głównych mechanizmów niszczącego działania promieniowania UV oraz HEV na komórki jest indukcja stresu oksydacyjnego, poprzez zwiększanie wewnątrzkomórkowego poziomu reaktywnych form tlenu i azotu (m.in. wolnych rodników), co w konsekwencji powoduje powstawanie widocznych oznak starzenia się skóry. Co prawda, reaktywne formy tlenu i azotu powstają w organizmie w warunkach fizjologicznych, jednakże ich stężenie drastycznie zwiększa się w warunkach patofizjologicznych, jakimi są opalanie czy nadmierna ekspozycja na światło emitowane przez smartfony. 

Efekt nadmiernej indukcji stresu oksydacyjnego niestety niekorzystnie odbija się na kondycji naszej skóry. Zaobserwować można zmiany wyglądu w jej warstwach powierzchniowych, przebarwienia barwnikowe, zaburzenia głębszych struktur oraz funkcji skóry, a także uszkodzenia DNA komórek. Objawy tych zmian najszybciej zaobserwujemy na odsłoniętych częściach ciała, takich jak  twarz, szyja, dekolt i grzbiet dłoni.   

Ochrona przed fotouszkodzeniami skóry 

Wpływ promieniowania UV oraz HEV na skórę prowadzi do wielu nieodwracalnych zmian, dlatego tak ważne jest stosowanie fotoprotekcji, jak również ograniczanie kontaktu z promieniowaniem. Branża kosmetyczna oferuje produkty zawierające składniki neutralizujące reaktywne formy tlenu i azotu, do których należą przeciwutleniacze (antyoksydanty). Antyoksydanty stosowane w preparatach kosmetycznych możemy podzielić na te występujące fizjologicznie w naszym organizmie, naturalnie, np. w roślinach oraz sztuczne [2,3]. 

Jednym z enzymów pierwszej linii obrony naszego organizmu jest neutralizująca anionorodnik ponadtlenkowy dysmutaza ponadtlenkowa [2]. Innym bardzo ważnym fizjologicznym antyoksydantem jest koenzym Q10 (ubichinon) [2], który uczestniczy w procesie wytwarzania energii w komórkach w trakcie utleniania biologicznego. Ponadto jest jednym z ważniejszych antyoksydantów lipidowych, który zapobiega generacji wolnych rodników oraz powoduje regenerację witaminy E. Nieocenionym źródłem antyoksydantów są rośliny. Do jednej z ważniejszych grup przeciwutleniaczy należą polifenole. Kurkumina występująca w kurkumie, oleuropeina znajdująca się w liściach oliwek czy też polifenole zielonej herbaty są związkami o bardzo dużym potencjale zmiatania wolnych rodników [3]. Naturalnymi antyoksydantami są także  witaminy, np. tokoferol (witamina E) czy kwas askorbinowy (witamina C). 

Antyoksydanty mogą również powstawać na drodze syntezy chemicznej. Niektóre substancje fizjologiczne czy naturalne są również chemicznie modyfikowane po to, aby zwiększyć ich efektywność, trwałość, efektywne przenikanie przez skórę oraz zapewnić przedłużone i kontrolowane uwalnianie. Warto pamiętać, iż skóra jest nieprzepuszczalna dla wody czy większości substancji, dzięki temu stanowi fizyczną barierę ochronną naszego organizmu. Jednak stosując preparaty kosmetyczne zależy nam, aby wniknęły do wnętrza komórek jak najgłębiej w skórze. Z pomocą przychodzi nauka, medycyna oraz nowoczesne nośniki, które kierują określone substancje dokładnie tam, gdzie mają trafić. 

Ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne wymienione wyżej substancje pełnią istotną rolę w ochronie przed fotostarzeniem [2, 3]. Są więc wykorzystywane w szeregu kremów do twarzy, ciała oraz innych preparatach kosmetycznych. Co ważne, preparat o działaniu antyoksydacyjnym warto stosować nie tylko rano przed ekspozycją na promieniowanie UV, ale, pamiętając o szkodliwym działaniu promieni HEV na skórę, także przed wieczorną pracą przed komputerem czy seansem w kinie. Dlatego składniki przeciwutleniające powinny znajdować się nie tylko w preparatach na dzień, ale także tych przeznaczonych na noc.  

Naprawa fotouszkodzeń 

Współczesna biotechnologia pozwala zastosować wiele rozwiązań wspomagających naprawę fotouszkodzeń widocznych na powierzchni naskórka w postaci zmarszczek. Chcąc zminimalizować skutki uboczne działania promieniowania, przede wszystkim należy odbudować płaszcz wodno-lipidowy, aby mógł spełniać właściwie funkcje ochronne. Doskonałym składnikiem uzupełniającym płaszcz wodno-lipidowy mogą być oleje fermentowane [4], które w przeciwieństwie do klasycznych olei nie są komedogenne. Taka właściwość składnika aktywnego jest szczególnie ważna w trakcie kąpieli słonecznych stymulujących pracę gruczołów łojowych i możliwości zwiększenia ilości sebum na powierzchni naskórka. Ponadto składniki poddane procesowi fermentacji są odpowiednie dla skóry wrażliwej oraz wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe.