Leczenie uszkodzeń nerwów czaszkowych – jak przebiega?

Nerwy czaszkowe – za co odpowiadają? 

• I nerw (węchowy) – czucie powonienia. 
• II nerw (wzrokow) – przewodzenie bodźców wzrokowych. 
• III nerw (okoruchowy) – ruchy gałki ocznej. 
• IV nerw (bloczkowy) – ruchy gałki ocznej. 
• V nerw (trójdzielny) – unerwia czuciowo powierzchnię twarzy, nosa i jamy ustnej oraz ruchowo mięśnie żwaczy. 
• VI nerw (odwodzący) – ruchy gałki ocznej. 
• VII nerw (twarzowy) – unerwia mięśnie mimiczne. 
• VIII nerw (przedsionkowo-ślimakowy) – przewodzi bodźce słuchowe; jest związany ze zmysłem równowagi. 
• XI nerw (językowo-gardłowy) – unerwia czuciowo ucho środkowe, łuki podniebienne, migdałki, nasadę języka, część nosową i ustną gardła; unerwia też ruchowo niektóre mięśnie gardła. 
• X nerw (błędny) – unerwia ruchowo niektóre mięśnie gardła, podniebienia i krtani; unerwia czuciowo całą krtań, część ucha zewnętrznego, a także wszystkie narządy wewnętrzne klatki piersiowej i jamy brzusznej. 
• XI nerw (dodatkowy) – unerwia niektóre mięśnie szyi i karku. 
• XII nerw (podjęzykowy) – unerwia ruchowo wszystkie mięśnie języka.

Przyczyny uszkodzeń nerwów 

Uszkodzenie nerwów czaszkowych może występować pojedynczo w niektórych przypadkach, jednak najczęściej są one wynikiem bardziej złożonych uszkodzeń, w tym także procesów chorobowych.  

Do uszkodzeń nerwów najczęściej dochodzi wskutek: 

• uszkodzeń mechanicznych – najczęściej podczas wypadków komunikacyjnych, a także w wyniku uszkodzeń tzn. jatrogennych spowodowanych błędami lekarskimi lub błędami wynikającymi z nieprawidłowej opieki medycznej; 
• nowotworów; 
• chorób zakaźnych; 
• guzów; 
• zatruć; 
• zakażeń wirusowych; 
• chorób naczyniowych (np. w przebiegu cukrzycy, nadciśnienia); 
• chorób neurozwyrodnieniowych; 
• chorób endokrynologicznych; 
• chorób metabolicznych; 
• przyczyn nagłych lub niemożliwych do określenia – tzw. pochodzenie idiopatyczne. 

Leczenie uszkodzonych nerwów czaszkowych 

I – nerw węchowy 

Uszkodzenie I nerwu czaszkowego często idzie w parze z zaburzeniami odczuwania smaku. Dzieje się tak, ponieważ umiejętność pełnego odczuwania smaku jest związana z węchem. Jeśli dojdzie do całkowitego lub częściowego zniesienia węchu, najważniejsze jest znalezienie przyczyny takiego stanu. W zależności od niej lekarz może wdrożyć leczenie farmakologiczne (np. w przypadku alergii czy zapalenia zatok) i operacyjne (w przypadku zmian anatomicznych). Gdy całkowita utrata węchu (anosmia) lub częściowa wynika z podeszłego wieku bądź wrodzonej niemożności odczuwania powonienia, medycyna jak dotąd nie znalazła sposobu na jego przywrócenie. 

II – nerw wzrokowy

Uszkodzenie II nerwu czaszkowego wiąże się z zaburzeniami widzenia, całkowitą utratą wzroku lub ze szczątkowym widzeniem. Dla osoby widzącej taka komplikacja stanowi ogromny problem w codziennym funkcjonowaniu. W przypadku utraty wzroku obecnie jedyną możliwością leczenia są komórki macierzyste pobierane z krwi pępowinowej.  

Niestety nie u wszystkich osób podanie komórek macierzystych jest skuteczne.  

W przypadku świeżego uszkodzenia nerwu wzrokowego szansa na powodzenie leczenia jest większa. Warto jednak zaznaczyć, że jeśli w badaniu elektrofizjologicznym okaże się, że nerw wzrokowy nie wykazuje czynności elektrycznej, nie da się przywrócić wzroku takiej osobie. Jeśli zaburzenia nerwu wzrokowego mają charakter zapalny, uciskowy lub naczyniowy, stosuje się leczenie farmakologiczne i operacyjne. 

III – nerw okoruchowy 

Porażenie nerwu okoruchowego uważa się za objaw zagrażający życiu, ponieważ często jest związany z poważnymi chorobami, np. obecnością tętniaka.  

Według statystyk porażenie nerwu okoruchowego najczęściej jest wynikiem zmian w mikrokrążeniu (aż 42% wszystkich przypadków). W takich przypadkach niezbędne jest wykonanie badania angiografii, tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. W zależności od przyczyny porażenia nerwu stosuje się leczenie operacyjne (w przypadku tętniaków, nowotworów) w postaci klipsowania, czyli założenia klipsa na tętniaka od zewnątrz lub coiling – wprowadzenie coili do światła tętniaka przez naczynia. Jest to platynowy drucik wprowadzany do światła tętnicy. Wypełnia się nim tętniaka, skutecznie ograniczając przepływ krwi, co zmniejsza ryzyko jego pęknięcia. 

IV – nerw bloczkowy

Jeśli doszło do porażenia nerwu bloczkowego, może ono przemijać nawet kilkanaście miesięcy. W niektórych przypadkach konieczne jest podanie toksyny botulinowej A domięśniowo do oka chorego. Dzięki temu spastyka mięśnia ulega zmniejszeniu, co zmienia rozległość podwójnego widzenia i kąt zeza. W lekkich przypadkach, gdy nie doszło do zbyt dużej zmiany ustawienia gałki ocznej, stosuje się okulary pryzmatyczne. 

V – nerw trójdzielny 

W schorzeniach nerwu trójdzielnego najczęściej mówi się o neuralgii, tj. bardzo silnym i nagłym bólu, który przypomina rażenie prądem. Może trwać kilka sekund lub przeciągać się w odczuciu chorego w nieskończoność. Ból może pojawiać się zarówno po jednej, jak i po obu stronach twarzy. Neuralgię leczy się najczęściej farmakologicznie. W niektórych przypadkach doskonale sprawdzają się zabiegi akupunktury, a w skrajnych sytuacjach zabiegi chirurgiczne mające na celu po prostu zniszczenie całego nerwu trójdzielnego lub jego fragmentu. Do tych zabiegów zalicza się glicerolizę, radiochirurgię stereoaktywną nożem gamma, termokoagulację i mikrokompresję balonem. 

VI – nerw odwodzący

Głównym celem leczenia nieprawidłowości nerwu odwodzącego jest leczenie przyczynowe. Terapia jest najczęściej zbliżona do leczenia nerwu bloczkowego i obejmuje stosowania okularów pryzmatycznych lub podanie do mięśnia toksyny botulinowej A. W przypadku, gdy występuje podwójne widzenie, stosuje się naprzemienne, długie zakrywanie oczu pacjenta. Jeżeli porażenie utrzymuje się przez długi czas, tj. od 6 do 12 miesięcy, wskazane jest leczenie operacyjne mięśni okoruchowych. 

VII – nerw twarzowy

Leczenie porażeń nerwu twarzowego jest zależne od jego przyczyny. W przypadku nagłego idiopatycznego pojawienia się porażenia nerwu twarzowego stosuje się leczenie farmakologiczne z wykorzystaniem glikokortykosteroidów. Jeśli porażenie ma związek z jednoczesnym wystąpieniem choroby wirusowej, wprowadza się od razu leki przeciwwirusowe. Uważa się, że w leczeniu porażeń nerwu twarzowego dużą rolę odgrywają witaminy z grupy B, a dokładniej B1, B6 i B12. Nierzadko lekarz wysyła dodatkowo pacjenta na zabiegi jonoforezy, elektrostymulacji czy laseroterapii. Cofanie się objawów porażenia nerwu VII trwa od 4. do 6. tygodni, a w niektórych przypadkach do kilku miesięcy. 

VIII – nerw przedsionkowo-ślimakowy

W przypadku porażeń nerwu przedsionkowo-ślimakowego stosuje się leczenie objawowe – podawanie leków zmniejszających zawroty głowy i leków przeciwwymiotnych. Nierzadko stosuje się glikokortykosteroidy.

IX – nerw językowo-gardłowy

Uszkodzenie nerwu językowo-gardłowego prowadzi do zaburzeń połykania. W leczeniu dysfagii niezbędna jest pomoc terapeutyczna logopedy.  

X – nerw błędny

X nerw czaszkowy jest najdłuższym nerwem. W zależności od miejsca jego uszkodzenia pojawiają się charakterystyczne objawy. W tym przypadku leczenie również ma charakter objawowy. Do najczęstszych sposobów leczenia nerwu błędnego zalicza się jego elektrostymulację (stosuje się ją od 1997 roku), a także wagotomię (przecięcie włókien nerwowych). Do pojawienia się objawów ze strony nerwu błędnego dochodzi często w wyniku boreliozy, depresji lekoopornej, choroby Alzheimera czy reumatoidalnego zapalenia stawów. 

XI – nerw dodatkowy

Nerw dodatkowy to nerw ruchowy. Jego uszkodzenie jest związane z ograniczeniem ruchowym, czasem z zanikiem niektórych mięśni, m.in. mięśnia czworobocznego. Uszkodzenia nerwu dodatkowego najczęściej leczy się operacyjnie, ponieważ podawanie leków może okazać się niewystarczające, a samoistna poprawa nie nastąpi. 

XII – nerw podjęzykowy 

Izolowane uszkodzenia nerwu podjęzykowego występuje niezwykle rzadko. Najczęściej są one objawem uszkodzeń związanych z opuszką. Aby rozpocząć prawidłowe leczenie uszkodzonego nerwu, lekarz przeprowadza dogłębną diagnostykę. W przypadku porażeń nerwu podjęzykowego stosuje się m.in. terapię logopedyczną – masaże, masaże wibracyjne i stymulację termiczną.  

Leczenie uszkodzeń nerwów czaszkowych nierzadko jest dla lekarza wyzwaniem. Postawienie prawidłowej diagnozy wymaga ogromnej wiedzy i przeprowadzenia wielu dodatkowych badań. 

Przeczytaj również:
Nerwy czaszkowe – jakie są ich rodzaje?