Niedobór żelaza. Jak rozpoznać objawy?

Niedobór żelaza – przyczyny 

Niedokrwistość z niedoboru żelaza zwykle wynika z niedostatecznego spożycia dobrze przyswajalnego żelaza w diecie (żelaza hemowego) i/lub zaburzeń jego wchłaniania w przewodzie pokarmowym.  

Niedobór żelaza w organizmie może być wywołany obfitym krwawieniem, infekcją, przewlekłym stanem zapalnym, wyczynowym uprawianiem sportu oraz wrodzonym lub nabytym deficytem transferyny (białka osocza krwi odpowiedzialnego za transport żelaza).  

Niedokrwistość z niedoboru żelaza obserwuje się również u pacjentów z chorobami nowotworowymi oraz schorzeniami przewodu pokarmowego przebiegającymi z upośledzeniem wchłaniania składników odżywczych (np. celiakią), a także po resekcji odcinka jelita cienkiego. Oprócz tego u osób, które długotrwale przyjmują leki zmniejszające wydzielanie kwaśnej treści żołądkowej (inhibitory pompy protonowej i antagoniści receptorów histaminowych H2) oraz leki obniżające stężenie cholesterolu we krwi (leki z grupy żywic jonowymiennych), może dochodzić do zaburzenia wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego. 

Niedobór żelaza – objawy 

Niedokrwistość z niedoboru żelaza objawia się głównie:  

• zmęczeniem,  
• drażliwością,  
• obniżeniem odporności na infekcje,  
• zaburzeniami koncentracji uwagi,  
• bólami i zawrotami głowy,  
• osłabieniem sprawności psychofizycznej,  
• pękającymi kącikami ust,  
• bladością śluzówek i spojówek,  
• łamliwością włosów i paznokci,  
• wypadaniem włosów, 
• szorstkością, bladością i suchością skóry.  

U niektórych osób ze stwierdzoną niedokrwistością z niedoboru żelaza mogą wystąpić również zaburzenia rytmu serca, osłabienie funkcji wykonawczych i pamięci oraz objawy depresji.  

Niedobór żelaza – skutki 

Niedobór żelaza powoduje szereg negatywnych skutków zdrowotnych w organizmie człowieka, spośród których najczęściej wymienia się niedokrwistość. Niedokrwistość z niedoboru żelaza u kobiet w pierwszym lub drugim trymestrze ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań ciążowych, takich jak przedwczesne oddzielenie łożyska, niedotlenienie mięśnia macicy i płodu, poronienie lub przedwczesny poród oraz urodzenie dziecka z niską masą urodzeniową ciała. Poza tym noworodki karmione mlekiem matek ze stwierdzoną niedokrwistością z niedoboru żelaza są bardziej zagrożone wystąpieniem zaburzeń w rozwoju psychoruchowym. Niedobór żelaza może również prowadzić do wzrostu poziomu metali ciężkich (głównie kadmu i ołowiu) we krwi. 

Niedobór żelaza – leczenie 

Podstawą leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza jest doustna suplementacja żelaza. Wchłanianie preparatów żelaza można zwiększyć, przyjmując preparat na czczo oraz w połączeniu z witaminą C. Preparatów żelaza nie zaleca się popijać mlekiem krowim ani napojem roślinnym.  

Osoby regularnie przyjmujące leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego (inhibitory pompy protonowej, leki blokujące receptory histaminowe H2) powinny stosować preparaty żelaza w odstępie 3-4 godzin od przyjęcia dawki leku.  

Właściwie stosowana doustna suplementacja żelaza powinna skutkować wzrostem stężenia hemoglobiny we krwi o około 2 g/dl po trzech tygodniach od rozpoczęcia leczenia. Preparat zawierający dobrze przyswajalną formę żelaza zaleca się przyjmować przynajmniej przez okres 4-6 miesięcy.

Suplementacja żelaza – najczęstsze wskazania 

Osoby zagrożone ryzykiem wystąpienia niedokrwistości z niedoboru żelaza, które mogą wymagać doustnej suplementacji żelaza, to:  

• kobiety w ciąży, 
• kobiety obficie miesiączkujące, 
• weganie i wegetarianie, 
• sportowcy (zwłaszcza kobiety oraz osoby uprawiające dyscypliny wytrzymałościowe), 
• dawcy krwi,  
• chorzy na nowotwory, 
• pacjenci z chorobami przewodu pokarmowego (m.in.: celiakią, chorobą Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, przewlekłym zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka), 
• z zespołem rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), 
• po resekcji fragmentu jelita cienkiego, 
• z przewlekłą chorobą nerek, 
• z niewydolnością serca, 
• z zakażeniem bakterią Helicobacter pylori, 
• z przewlekłymi chorobami zapalnymi i/lub zakaźnymi. 

Suplementacja żelaza u dzieci – wskazania 

Wg wytycznych wielu europejskich i północnoamerykańskich towarzystw naukowych suplementacja żelaza jest konieczna u dzieci: 

• urodzonych przedwcześnie (w przypadku dzieci karmionych piersią suplementacja żelaza od 1. miesiąca życia), 
• z niską urodzeniową masą ciała (do 2500 g), 
• z obniżonym stężeniem hemoglobiny w okresie noworodkowym, 
• narażonych na utratę krwi w okresie porodowym, 
• z ciąż mnogich, 
• których matki miały zdiagnozowaną niedokrwistość w okresie ciąży. 

Dzieci spełniające przynajmniej jeden z powyższych kryteriów powinny otrzymywać codziennie doustną suplementację żelaza w dawce 2 mg na każdy kg masy ciała zwykle od trzeciego do dwunastego miesiąca życia, nawet w przypadku prawidłowego wyniku badania morfologii krwi i prawidłowych wartości pozostałych parametrów gospodarki żelazowej.  

Z kolei wśród wskazań względnych do doustnej suplementacji żelaza u dzieci, najczęściej wymienia się:  

• okres intensywnego rozwoju, zwłaszcza u dziewcząt w okresie dojrzewania, 
• skłonność do krwawień, 
• zaburzone łaknienie (znaczne ograniczenie spożycia mięsa, ryb, jaj, warzyw i owoców), 
• nawracające zakażenia układu oddechowego i pokarmowego. 

Dzieci, które spełniają powyższe kryteria, powinny suplementować żelaza (np. naturalne żelazo w płynie) w dobowej dawce 2 mg na każdy kg masy ciała aż do czasu ustąpienia zmian.