Ugryzienie przez psa. Jak postępować?

Jak wygląda rana po ugryzieniu psa? 

Ranę, która powstała w wyniku pogryzienia przez psa, nazywamy kąsaną. Chociaż podział ran na rodzaje jest ważny dla personelu medycznego, głównie ze względu na odmienne zasady ich odkażania i opatrywania, może być przydatny także dla nas. To pomoże nam zrozumieć, że rana ranie nierówna. Uraz po ugryzieniu może być niewielki lub rozległy i dotyczyć wielu struktur takich jak skóra, ścięgna, nerwy czy kości. W wyniku szarpnięć może dojść do odgryzienia fragmentu ciała lub nawet całej kończyny.  

Nie zawsze jednak powinniśmy kierować się tylko stopniem obrażeń.  

Małe rany przypominające jedynie ukłucie mogą być trudniejsze do wyleczenia. 

Często bagatelizujemy je ze względu na rozmiar oraz brak krwawienia. Tymczasem duża głębokość i mała średnica utrudniają samooczyszczanie się rany. Dodatkowo ślina zwierząt jest źródłem wielu bakterii, dlatego w ranach kąsanych często dochodzi do zakażenia.  

Nieleczona infekcja może przenieść się na otaczające dookoła tkanki i doprowadzić do ich martwicy, a nawet amputacji kończyny lub zagrażającej życiu infekcji ogólnoustrojowej. 

Jak wygląda zakażenie po ugryzieniu psa? 

Do objawów sugerujących rozwój infekcji należą: 

• zaczerwienienie (tzw. rumień),  
• obrzęk, 
• podwyższona temperatura, 
• nadwrażliwość i bolesność tkanek wokół rany, 
• ropny wysięk, 
• nieprzyjemny zapach, 
• brak postępu gojenia. 

Wysięk jednak nie zawsze musi być gęsty. Jeśli jest go bardzo dużo i ma wodnisty charakter, również może być niepokojącym sygnałem. Gromadzi on w sobie wiele drobnoustrojów, a dodatkowo marszczy skórę dookoła rany (maceruje ją). Uniemożliwia to schodzenie się jej brzegów i powstawanie nowego naskórka. Najczęściej o dużym wysięku świadczy biała skóra wokół rany, która wyglądem przypomina nasze palce po zbyt długiej kąpieli.  

Z kolei zbyt mały wysięk i suche łożysko rany prowadzą do powstania czarnej martwicy, która również jest pożywką dla bakterii. Przebarwienie rany na kolor żółty lub zielony jest charakterystyczne dla różnych szczepów drobnoustrojów. Natomiast ropna, ciągnąca się i kleista wydzielina fachowo nazywana jest martwicą rozpływną. 

Musimy mieć świadomość, że każda rana wygląda inaczej. Nie mając specjalistycznej wiedzy, bardzo ciężko opisać jej wygląd. Dlatego coraz częstszą praktyką jest dobieranie odpowiedniego leczenia jedynie na podstawie wizualnej oceny rany. Zajmuje się tym lekarz chirurg oraz pielęgniarki poradni chirurgicznej lub te wyspecjalizowane w leczeniu ran. Coraz powszechniejsze jest opracowanie rany przez wykwalifikowany personel, a następnie zastosowanie się pacjenta do wytycznych po przesłaniu przez niego zdjęcia rany. Jedynie na jego podstawie można ocenić postęp gojenia oraz konieczność odwiedzenia przez pacjenta poradni specjalistycznej. 

Czy po ugryzieniu przez psa trzeba iść do lekarza? 

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ryzyko zakażenia jest najwyższe w przypadku ugryzienia w okolicach głowy, szyi, twarzy i genitaliów, ponieważ są to miejsca o dużym ukrwieniu.  Wizyta u lekarza jest konieczna z kilku powodów. Przede wszystkim ważna jest tzw. profilaktyka poekspozycyjna. W przypadku rany kąsanej podobnie jak rany mocno zabrudzonej ziemią czy np. rozległego oparzenia konieczne może być przyjęcie szczepionki przeciw tężcowi. Przy pogryzieniu przez zwierzę pacjent dodatkowo powinien zostać zaszczepiony przeciw wściekliźnie.  

Poza zleceniem szczepień ochronnych lekarz oczyści ranę z martwicy i biofilmu bakteryjnego. Często użycie antyseptyku i specjalistycznego opatrunku o funkcji czyszczącej nie wystarczy, a lekarz będzie musiał opracować ranę chirurgicznie. Zadecyduje on też, czy konieczne będzie wykonanie posiewu z rany, a następnie podanie antybiotyku doustnego. Umożliwi to rozpoznanie drobnoustrojów oraz wybór leku przeciwbakteryjnego. 

Lekarz dobierze również rodzaj opatrunku. Zostanie on zmieniony przez pielęgniarkę lub pacjent będzie zmieniać go samodzielnie w domu. Wybór opatrunku zależy od wielkości wysięku, potrzeby oczyszczenia, głębokości i stanu skóry dookoła rany oraz jej umiejscowienia.  

Od 2007 roku specjaliści nie zalecają stosowania antybiotykoterapii miejscowej. Oznacza to, że nie wolno stosować na ranę maści czy aerozolu z antybiotykiem. Preparaty te zwiększają mechanizmy obronne bakterii (oporność drobnoustrojów), pogarszając tym samym proces leczenia. Przez takie działanie terapia doustna może być nieskuteczna. 

Ugryzienie przez psa a szczepienie przeciw tężcowi 

Szczepienie przeciw tężcowi wchodzi w skład szczepień obowiązkowych w Polsce. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych każde dziecko powinno zostać zaszczepione czterema dawkami w 2,3.-4,5., i 16.-18. miesiącu życia. Są to szczepienia podstawowe. Dawki przypominające podajemy w 6. oraz 14. roku życia. Taki schemat szczepień gwarantuje uzyskanie trwałej odporności.  

Dorośli w wieku 19 lat otrzymują kolejną dawkę w skojarzeniu ze szczepionką przeciw błonicy. Jeżeli osoby dorosłe w przeszłości nie były szczepione lub nie mają udokumentowanych szczepień, powinny zostać zaszczepione w schemacie: pierwsze dwie dawki w odstępie 4-6 tygodni, a trzecia po 6-12 miesiącach.  

Wszystkim osobom dorosłym zaleca się także raz na 10 lat kolejną dawkę przypominającą, np. w skojarzeniu ze szczepionkami przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Oznacza to, że po ugryzieniu szczepi się głównie osoby bez pełnego schematu szczepienia lub dokumentacji medycznej.  

Lekarz może również podjąć decyzję o podaniu szczepionki, jeśli: 

• rana jest mocno zanieczyszczona, 
• tkanki są zmiażdżone lub martwe, 
• rana została oczyszczona dopiero po ponad dobie od incydentu. 

Dodatkowo lekarz oceni konieczność podania antytoksyny tężcowej. 

Ugryzienie przez psa a szczepienie przeciw wściekliźnie 

Szczepienie przeciw wściekliźnie nie wchodzi w schemat szczepień obowiązkowych. Zazwyczaj jest szczepieniem profilaktycznym zalecanym przy podróżach. W przypadku pogryzienia pacjent przyjmuje mniej dawek szczepionki i nie ma konieczności podawania immunoglobuliny RIG (rabies immunoglobulin). Jest ona trudno dostępna w wielu krajach, w szczególności tych mniej rozwiniętych. Szczepienia podaje się także profilaktycznie pracownikom mającym na co dzień kontakt ze zwierzętami, np. weterynarzom lub leśniczym. 

Dzięki obowiązkowi szczepień zwierząt domowych wścieklizna w Polsce została prawie całkowicie wyeliminowana. Występuje ona zazwyczaj u dzikich zwierząt, dlatego lekarz zaleca szczepienie głównie w przypadku pogryzień przez te zwierzęta oraz gdy nie znamy psa, który nas pogryzł. Nie ma wówczas możliwości obserwacji jego zachowania oraz przebadania go.  

Chociaż dosyć rzadko mamy do czynienia ze wścieklizną, nie powinniśmy jej bagatelizować. To jedna z najbardziej niebezpiecznych chorób, na którą nie ma leku i która w 100% przypadków kończy się śmiercią.  

Szczepienie zapewni nam 100% skuteczności przed i po ugryzieniu pod warunkiem, że zostanie podane przed rozwinięciem się objawów. Mogą one pojawić się w ciągu 3-8 tygodni lub nawet później. 

Należą do nich: 

• ból głowy,  
• gorączka,  
• nudności, 
• niepokój, 
• nadpobudliwość, 
• obrzęk wokół miejsca ugryzienia, 
• wodowstręt oraz światłowstręt (to objawy charakterystyczne dla człowieka). 

Następnie dochodzi do porażenia mięśni i śpiączki. 

Ugryzienie przez psa – pierwsza pomoc 

W przypadku większych obrażeń: 

1. Zahamuj krwawienie jałową gazą lub czystym kawałkiem materiału, który masz pod ręką. Pomocna może być opaska uciskowa. 
2. Wezwij pogotowie. 
3. Jeśli jakiś fragment ciała lub kończyny został oderwany – zabezpiecz go. 

W przypadku mniejszych obrażeń udaj się jak najszybciej do lekarza ogólnego, który w razie potrzeby skieruje Cię do poradni chirurgicznej. Do tego czasu najważniejsze jest oczyszczenie rany i niedopuszczenie do jej zakażenia. 

Ranę szarpaną odkaź preparatem z jodem, który jest dostępny w aptece bez recepty (np. Betadine, Braunol, PV Jod). Nie stosuj jednak alkoholowych roztworów (np. jodyny), ponieważ nie nadają się do aplikowania na uszkodzoną skórę. Jod zawarty w środku odkażającym działa szybko i silnie. Niestety przebarwia skórę, co może utrudnić lekarzowi ocenę gojenia się rany.

Preparat z jodem to środek pierwszego wyboru w odkażaniu ran szarpanych.

Jest on przeciwwskazany u: 

• dzieci poniżej 12 roku życia, 
• kobiet ciężarnych i karmiących piersią, 
• osób z chorobami tarczycy,  
• osób z alergią na jod. 

Drugim wyborem jest preparat z podchlorynem. Nie przebarwia on skóry, nie powoduje alergii i może być użyty do głębokich ran. Preparat można wlać również do środka rany. W aptece zapytaj o takie płyny jak np. Microdacyn60 Wound Care, Granudacyn, Aqvitox, Aspirox. 

Jeśli rana jest powierzchowna, możesz użyć wyjątkowo leku z oktenidyną i fenoksyetanolem, np. Octenisept, Oktaseptal, MaxiSeptic, LinoSeptic. Nadaje się on jedynie do spryskania powierzchni. Nie wolno wlewać płynu do wnętrza rany, ponieważ może uszkodzić tkanki. Służy on głównie do ran ostrych lub w późniejszym etapie – do zainfekowanych. Nie stosuj go dłużej niż 14 dni. Lepszym wyborem będzie płyn z oktenidyną, np. Octenilin. Wlewając go do rany, oczyścisz ją całkowicie bez ryzyka uszkodzenia tkanek. 

Mimo powyższych rekomendacji wielu pacjentów wciąż stosuje na rany przestarzałe preparaty o niskiej skuteczności, które mogą uszkodzić tkanki. 

Należą do nich: 

• woda utleniona (3% roztwór nadtlenku wodoru), 
• spirytus salicylowy, 
• preparat z mleczanem etakrydyny, 
• proszek do rozpuszczenia z nadmanganianem potasu, 
• środki z chlorheksydyną, 
• fiolet gencjany. 

Po oczyszczeniu rany i odkażeniu musimy zadbać o jej nawilżenie. Aby dobrze się goiła, rana musi być wilgotna. Doborem żelu lub opatrunku zajmie się lekarz. Jeśli jest ona niewielka i powierzchowna oraz dobrze się goi, możesz zakupić w aptece hydrożel. Do czasu wizyty u lekarza nawilży on ranę, zabezpieczy ją i wspomoże proces oczyszczania rany (autolizy). Możesz wybrać taki, który dodatkowo zawiera substancję antyseptyczną. Najlepiej, aby był to wyrób medyczny, który w ulotce ma wzmiankę o możliwości zastosowania go na rany głębokie.  

Jeśli używasz zwykłych kompresów, pamiętaj, aby przed ich ściągnięciem namoczyć opatrunek roztworem soli fizjologicznej. Zapobiegnie to rozszarpaniu rany. Zadbaj także o brzegi rany, natłuszczając je. Nie używaj kremów z tlenkiem cynku, ponieważ działają one wysuszająco. Nie podsypuj również ran proszkiem o działaniu ściągającym. 

Nawet niewielkie ugryzienie przez psa może zakończyć się zakażeniem, dlatego nigdy nie bagatelizuj urazu. Udaj się do lekarza, który oczyści ranę i oceni konieczność zastosowania szczepionek oraz antybiotykoterapii. Nieleczona lub niewłaściwie leczona rana może przyczynić się do rozwoju infekcji. Schemat leczenia ran istotnie zmienił się na przestrzeni lat, dlatego warto kierować się najnowszymi wytycznymi i raz na zawsze pożegnać przestarzałe metody.