Wymaz z gardła – wskazania, przygotowanie i przebieg

Czym jest wymaz z gardła? 

Określenie wymaz z gardła odnosi się do pobrania materiału z powierzchni gardła (i często jednocześnie z migdałków), który później jest badany w laboratorium w celu wykrycia konkretnego drobnoustroju. Jedną z metod jest posiew na specjalnych podłożach umożliwiający hodowlę bakterii (i rzadziej grzybów), określenie ich rodzaju i wrażliwości na leki. Tego typu badanie mikrobiologiczne jest często określane jako wymaz z gardła.  

Wymaz z gardła może również posłużyć jako materiał do: 

• badań antygenowych – antygeny to specyficzne struktury występujące m.in. w danym drobnoustroju, które można wykorzystać do jego identyfikacji; 
• badań genetycznych, np. PCR (z ang. polymerase chain reaction – reakcja łańcuchowej polimerazy) – badanie pozwalające wykryć materiał genetyczny patogenu, które znajduje zastosowanie głównie w diagnostyce zakażeń wirusowych.  

Warto wspomnieć, że tzw. szybkie testy antygenowe można wykonać nawet w gabinecie lekarskim lub samodzielnie w domu (dostępne w sprzedaży w aptece) i uzyskać wynik już po kilkunastu minutach. Najpowszechniejsze są obecnie te wykrywające zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2 lub paciorkowcami odpowiedzialnymi za anginę bakteryjną [2,6,8]. 

Wskazania do wykonania wymazu z gardła 

Ból i podrażnienie gardła to najczęściej objawy przeziębienia, które jest wywoływane głównie przez wirusy (rynowirusy, koronawirusy, wirusy paragrypy) i nie wymaga pogłębionej diagnostyki, a leczenie jest wyłącznie objawowe – leki przeciwbólowe, odpoczynek, odpowiednie nawodnienie czy miejscowe preparaty do gardła o działaniu znieczulającym, antyseptycznym i przeciwzapalnym. W przypadku infekcji bakteryjnej gardła i migdałków (najczęściej spowodowanej przez paciorkowce) zasadne jest podanie antybiotyku.  

Z uwagi na rzadkość zapalenia bakteryjnego gardła i migdałków (u dzieci ok. 15%, u dorosłych poniżej 10% zakażeń) i fakt, że objawy infekcji wirusowej i bakteryjnej są podobne, aby uniknąć niepotrzebnej antybiotykoterapii, przy podejrzeniu tła bakteryjnego konieczne może okazać się wykonanie wymazu z gardła.  

Za anginą paciorkowcową przemawiają temperatura ciała >38°C, brak kaszlu, silny ból gardła utrudniający przełykanie, powiększone szyjne węzły chłonne, wysięk na migdałkach i ich obrzęk oraz wiek 3-14 lat. Przy ciężkich objawach często podaje się jednak antybiotyk bez potwierdzenia wymazem z gardła. Inne wskazania do wymazu z gardła to m.in.: 

• przewlekłe i nawracające zapalenie gardła i migdałków, 
• nieskuteczność dotychczasowego leczenia, 
• względy epidemiologiczne, w tym wykrywanie zakażenia danym patogenem (np. SARS-CoV-2) nawet u osób bezobjawowych [1,2,4,6]. 

Wymaz z gardła – jak się przygotować? 

Przed pobraniem wymazu z gardła należy przestrzegać zasad podanych przez laboratorium lub znajdujących się w ulotce (w przypadku testów do samodzielnego wykonania).  

Ich nieprzestrzeganie może prowadzić do uzyskania błędnego wyniku.  

Zwykle wymaz powinien być pobrany około 3 godziny po ostatnim posiłku. W tym okresie nie należy również żuć gumy, myć zębów, stosować płynów do płukania jamy ustnej czy aerozoli lub tabletek do ssania na ból gardła. W przypadku badania w kierunku identyfikacji bakterii odpowiedzialnej za infekcję wymaz powinien być wykonany przed włączeniem antybiotykoterapii [2,3,6,8]. 

Jak przebiega wymaz z gardła? 

Wymaz z gardła pobierany jest przy użyciu jałowej wymazówki (specjalna pałeczka z wacikiem). Jedną ręką za pomocą szpatułki osoba pobierająca przytrzymuje język, a drugą pobiera wymaz poprzez pocieranie tylnej ściany gardła (można jednocześnie pobrać wymaz z powierzchni migdałków). Wymazówka nie może dotykać policzków, podniebienia i języka. Następnie końcówka wymazówki umieszczana jest w probówce z solą fizjologiczną lub specjalnym podłożem transportowym. Rodzaj drobnoustroju i planowanego badania decydują o typie zastosowanej wymazówki i podłoża transportowego. Pobranie wymazu może być nieprzyjemne, wywołać kaszel, a czasem nawet odruch wymiotny [2,6,8]. 

Wymaz z gardła – co wykrywa? 

Wymaz z gardła, a właściwie badania przeprowadzone na pobranym materiale (posiewy, testy antygenowe, genetyczne) pomagają wykryć drobnoustroje bytujące w górnych drogach oddechowych: 

• wirusy, np. koronawirus SARS-CoV-2, wirusy grypy A i B, wirus RSV (z ang. respiratory syncytial virus – syncytialny wirus oddechowy); 
• bakterie – głównym patogenem odpowiadającym za 90% zakażeń bakteryjnych gardła jest paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A Streptococcus pyogenes (PBHA); inne bakterie powodujące zapalenie gardła i migdałków to m.in. paciorkowce beta-hemolizujące grupy C i G, beztlenowa bakteria Fusobacterium necrophorum, maczugowiec błonicy (Corynebacterium diphtheriae), Arcanobacterium haemolyticum, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis czy przenoszone drogą oralnych kontaktów seksualnych dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae) i krętek blady wywołujący kiłę (Treponema pallidum); 
• grzyby (badanie mikologiczne), np. Candida albicans – grzyb drożdżopodobny. 

Posiewy pozwalają również na badanie wrażliwości bakterii (antybiogram) i grzybów (mykogram) na leki, co umożliwia włączenie właściwej terapii celowanej [1,2,4,6]. 

Wymaz z gardła a COVID-19 

Zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2 można wykryć za pomocą testów antygenowych lub badań genetycznych PCR. Materiałem do badań może być m.in. wymaz z gardła i/lub preferowany w diagnostyce koronawirusa wymaz z nosogardła (wymazówka wprowadzana jest przez nos do części nosowej gardła), a nawet sama ślina. Zakażenie koronawisem SARS-CoV-2 powoduje chorobę określaną jako COVID-19. Typowe objawy infekcji to najczęściej kaszel, ból gardła, katar, zmęczenie, gorączka i ból głowy, którym mogą towarzyszyć również zaburzenia węchu i smaku, bóle mięśni oraz duszność. W większości przypadków zakażenie przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo.  

Do niedawna powszechnie testowano zarówno osoby z objawami infekcji, jak i te bezobjawowe, co miało istotne znaczenie w podejmowaniu decyzji o hospitalizacji czy obowiązkowej izolacji lub kwarantannie osób z dodatnim wynikiem testu.  

W obecnej sytuacji epidemiologicznej w Polsce ograniczono masowe zlecanie testów i decyzję pozostawiono lekarzom, którzy ustalają wskazania do diagnostyki, biorąc pod uwagę stan kliniczny pacjenta, jego wiek czy ryzyko ciężkiego przebiegu choroby.  

Oczywiście każda osoba może we własnym zakresie wykonać badanie w laboratorium lub zakupić test do samodzielnego użytku w domu. W przypadku dodatniego wyniku i łagodnego przebiegu zalecana jest samoizolacja w domu przez minimum 7 dni, odpoczynek, odpowiednie nawodnienie i leczenie objawowe. W cięższych przypadkach lub w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia należy skontaktować się z lekarzem [5,6,7,8].   

Wymaz z gardła – przeciwwskazania 

Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do wykonania wymazu z gardła. Względnym przeciwwskazaniem może być np. ciężka skaza krwotoczna, która wiąże się z ryzykiem krwotoku z błon śluzowych w przypadku pobierania materiału z części nosowej gardła.  

Należy również pamiętać, że wykonywanie wymazu z gardła w kierunku identyfikacji bakterii przy mało charakterystycznych objawach dla zakażenia bakteryjnego może skutkować błędną interpretacją wyniku i wprowadzeniem niepotrzebnego antybiotyku na skutek wyhodowania drobnoustrojów naturalnie kolonizujących gardło, które w danej sytuacji nie są odpowiedzialne za objawy zapalenia gardła [2,6,8]. 

Wymaz z gardła – ile się czeka na wynik? 

Czas oczekiwania na wynik badania zależy od organizacji pracy laboratorium (czas transportu pobranego wymazu z punktu pobrań do laboratorium oraz czas potrzebny na wykonanie badania i wydanie wyniku), metody diagnostycznej i rodzaju patogenu. W przypadku posiewów z gardła hodowla bakterii w laboratorium trwa około 2-3 dni, ale czas ten może się wydłużyć. Hodowla grzybów jest dłuższa – czas oczekiwania na wynik może wynosić 1-2 tygodnie lub więcej. Wynik badania genetycznego (PCR) zwykle można otrzymać po 1-2 dniach, natomiast w przypadku szybkich testów antygenowych (dostępne m.in. w aptekach i możliwe do wykonania w domu) wynik można uzyskać już po kilku-kilkunastu minutach [8]. 

Wymaz z gardła – cena 

Cena badania jest zróżnicowana, uzależniona od celu wykonywania badania i placówki. W przypadku posiewu wymazu z gardła (badanie bakteriologiczne lub mykologiczne) cena wynosi około 30-50 zł. Z kolei ceny badań wykrywających antygeny/ materiał genetyczny drobnoustroju (głównie testy w kierunku wirusów) są uzależnione od zastosowanej metody diagnostycznej, np. w przypadku wirusa SARS-CoV-2 koszt testu antygenowego to ok. 100 zł, natomiast koszt badania metodą PCR to nawet ponad 300 zł [8].  

Warto zauważyć, że ceny testów antygenowych wykrywających obecność koronawirusa (w wymazie z nosogardła lub w ślinie) dostępnych w aptekach rozpoczynają się już od ok. 10 zł. Chcąc wykonać domowy test antygenowy w kierunku bakteryjnego zapalenia migdałków, należy liczyć się z kosztem powyżej 30 zł.  

Podsumowując, wymaz z gardła umożliwia wykrycie konkretnego drobnoustroju (wirusa, bakterii, grzyba) odpowiedzialnego za objawy wskazujące na zakażenie górnych dróg oddechowych. Dzięki temu można wdrożyć odpowiednie leczenie i uniknąć np. zbędnej antybiotykoterapii w przypadku zakażenia wirusowego. W celu uzyskania prawidłowych wyników ważne jest poprawne pobranie wymazu z gardła i przygotowanie się do niego, o czym należy szczególnie pamiętać, wykonując samodzielnie coraz powszechniejsze domowe testy antygenowe. 

Przeczytaj również:
Testy na koronawirusa – testy antygenowe
Testy na koronawirusa – RT-PCR