Jadłospis i przepisy dla diety cukrzycowej

Czym jest cukrzyca?

Aby w pełni zrozumieć, jak powinna wyglądać dieta cukrzycowa, należy przybliżyć dokładną definicję tego schorzenia. ,,Cukrzyca to choroba metaboliczna objawiająca się zaburzeniami regulacji poziomu glukozu we krwi (glikemia) i jej wykorzystywania przez tkanki”. Może być ona spowodowana niedostatkiem insuliny lub opornością tkanek na jej działanie. Insulina jest hormonem, który w warunkach fizjologicznych wzrasta wraz z poziomem cukru we krwi. Jej celem jest transport glukozy do komórek, aby te w pełni wykorzystały spożyte źródło energii.

Przyczyny i objawy cukrzycy typu I

Niedostateczne wytwarzanie insuliny określa się jako cukrzycę typu I, przypisaną do wieku młodzieńczego, znaną również jako insulinozależną. Cukrzyca typu I to choroba o podłożu immunologicznym, która prowadzi do destrukcji wysepek Langerhansa (części trzustki), powodując głębokie niedobory insuliny.

W leczeniu cukrzycy insulinozależnej zaleca się stosowanie dodatkowej insuliny w postaci np. pomp lub penów o różnej sile i okresach działania. Pozwala to chorym na obniżenie glikemii wewnątrz organizmu i chroni przed niepożądaną hiperglikemią. Przy praktycznie całkowitym braku insuliny można spotkać się z następującymi zaburzeniami:

• nieprawidłowym poziomem glukagonu i  hormonu wzrostu,
• obecnością katecholamin, które prowadzą do złożonych zaburzeń metabolicznych,
• wysokim stężeniem wolnych kwasów tłuszczowych, co dodatkowo zmniejsza usuwanie glukozy z ustroju,
• wzmożonym zanikiem mięśni (katabolizm),
• kwasicą ketonową – odpowiedzialną za diurezę osmotyczną.

Typowymi objawami cukrzycy typu I są:

• utrata masy,
• rozmyte widzenie,
• obecność glukozy i ciał ketonowych w moczu,
• hiperglikemia,
• silne pragnienie i głód,
• wzmożone oddawanie moczu.

Prawidłowe żywienie w cukrzycy typu I jest określane jako dieta zdrowego człowieka, czyli żywienie swoiście zbilansowane, urozmaicone, uwzględniające preferencje chorego. Dobrym wyborem jest stosowanie popularnych stylów żywienia  o udokumentowanym, prawidłowym działaniu, np. dieta DASH lub śródziemnomorska. Towarzyszy temu prawidłowy dobór dawek insuliny przy stosowaniu zasady obliczania wymienników węglowodanowych i białkowo-tłuszczowych. Dobrze wyedukowanego pacjenta nie dotyczą ograniczenia dietetyczne, stąd wielką rolę odgrywa opieka diabetologa.

Przyczyny i objawy cukrzycy typu II

Kolejnym typem cukrzycy jest cukrzyca dietozależna, wywołana w głównej mierze nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi. Do jej powstania cukrzycy typu II przyczyniają się następujące kwestie:

• wysokie spożycie cukrów prostych,
• dominujące spożycie produktów o wysokim indeksie glikemicznym,
• nieregularne posiłki,
• wysoki pobór alkoholu,
• zbyt duże spożycie pożywienia względem zapotrzebowania energetycznego,
• brak lub niska aktywność fizyczna.

Przy niekontrolowanym i intensywnym stylu żywienia, charakteryzującym się częstym i ciągłym spożywaniem produktów bogatych w węglowodany, organizm staje się oporny na działanie insuliny. Jej produkcja odbywa się we wzmożonych warunkach, starając się obniżyć glikemię organizmu. Jednakże przy spełnianej przez wiele lat funkcji dochodzi do tzw. oporności tkanek na insulinę, zwanej również insulinoopornością. Wynikiem wspomnianych zaburzeń jest obraz kliniczny osoby o stale podwyższonym poziomie glukozy i insuliny. Ta nieprawidłowość pojawia się już na wiele lat przed wystąpieniem jawnej cukrzycy. W kolejnych etapach następuje upośledzone wydzielanie insuliny poprzez nieprawidłową funkcję wysepek Langerhansa. Mimo wciąż trwających badań i sporów na temat genezy patofizjologicznej funkcji trzustki, większość naukowców tłumaczy to zjawisko jako zbyt wczesne wytwarzanie insuliny w formie niedojrzałej, niezdolnej do pełnienia jej obowiązków.

Pozostałe objawy cukrzycy typu II są zbliżone do typu I, lecz nie uwzględniają obecności ciał ketonowych w moczu. Natomiast utrata masy ciała jest niezwykle rzadką postacią, ponieważ cukrzycy II typu zazwyczaj towarzyszy nadwaga i otyłość.

Co więcej, cukrzyca typu II jest znacznie bardziej popularna niż typu I i obejmuje 80-90% wszystkich cukrzyków na świecie. Ponadto jest ósmą wiodącą przyczyną śmierci u obu płci, zaś piątą przyczyną śmierci u kobiet. Niepokojące jest zwłaszcza to, że na cukrzycę typu II, do niedawna „zarezerwowaną” tylko dla dorosłych, choruje coraz więcej dzieci.

Dieta w cukrzycy typu II

Prawidłowe żywienie przy cukrzycy typu II jest zupełnie inne niż w przypadku cukrzycy typu I. Ze względu na towarzyszący jej nadmiar masy ciała, podstawowym zaleceniem jest zmniejszenie wagi. Badacze również sugerują stosowanie diety śródziemnomorskiej, lecz o kontrolowanym udziale składników pokarmowych.

Dieta cukrzycowa – produkty pokarmowe:

1. Węglowodany – powinny obejmować 40-50% energii całkowitej (Ec)

• głównie o niskim indeksie glikemicznym, najlepiej frakcji złożonej,
• przy ograniczeniu spożycia cukrów prostych do minimum.
  

2. Tłuszcze – pokrywające 30-35% wartości energetycznej, przy założeniu poszczególnych frakcji:

• tłuszcze nasycone: maksymalnie 10% Ec
• tłuszcze jednonienasycone: ok. 10-15% Ec
• tłuszcze wielonienasycone: 6-10% Ec
  

Zaleca się spożywanie tłuszczów roślinnych bogatych we frakcje nienasycone oraz ograniczenie tłustego mięsa, nabiału, a także popularnego oleju kokosowego, który negatywnie działa na zdrowie.

3. Białka – o udziale 15-20% energii całkowitej
   

Stosunek białka zwierzęcego do roślinnego powinien wynosić 1 do 1.

4. Błonnik – w ilości 25-40 g/dzień.

5. Sól kuchenna – 5-6 g/dzień.
   
   Przy nadciśnieniu tętniczym i nefropatii: do 4 g/dzień.

Dieta cukrzycowa – zasady

Główne ograniczenia w diecie cukrzycowej to wybór odpowiednich źródeł węglowodanów. Wskazane jest włączenie do diety produktów o niskim i średnim indeksie glikemicznym.

Przykładowe, zalecane produkty bogate w węglowodany:

• makaron razowy,
• pieczywo żytnie i razowe,
• quinoa,
• kasza gryczana,
• kasza bulgur,
• bataty,
• ryż dziki.

Jeśli mamy ochotę na słodycze i desery, należy pomyśleć nad alternatywą dla cukru. Obecna wiedza na temat słodzików stołowych wykazuje, że są one bezpieczne dla zdrowia, przy czym ich duże ilości mogą wywoływać działanie przeczyszczające. Poddane wielu badaniom, o dużym indeksie słodkości, a także o właściwościach antybakteryjnych są ksylitol i erytrol.

Dieta cukrzycowa – przepisy

Poniższa dieta na 1 dzień o wartości ok. 1500 kcal

Śniadanie: Musli

•      orzechy arachidowe – 15 g
•      siemię lniane – 5 g
•      jogurt naturalny – 180 g
•      kiwi  – 70 g (1 sztuka)
•      płatki owsiane – 25 g
•      ksylitol – 10 g (do dosłodzenia dania)

II śniadanie: Sałatka wiosenna:

•      rukola – 20 g (1 garść)
•      papryka czerwona – 70 g (ok. 1/3 sztuki)
•      ogórek małosolny lub kiszony – 60 g (jeden większy lub dwa mniejsze)
•      fasola czerwona – 120 g
•      pestki dyni – 10 g
•      olej rzepakowy nierafinowany, tłoczony na zimno – 10 ml (1 łyżka)
•      rzodkiewka – 60 g (ok. 4 sztuki)
•      chleb graham – 1 kromka (w postaci grzanek)
•      przyprawy: sól, pieprz, opcjonalnie – kolendra

Obiad: Makaron razowy z filetem z indyka

•      makaron razowy  – 70 g
•      filet z indyka – 80 g
•      oliwa z oliwek – 10 g
•      pomidor – 300 g (2 sztuki) lub passata – 200 ml
•      cebula – 40 g
•      kukurydza – 30 g
•      przyprawy: sól, pieprz, czosnek, oregano lub bazylia

Kolacja: Twarożek z warzywami

•      serek wiejski 5% tłuszczu – 200 g (1 opakowanie)
•      ogórek zielony – 70 g
•      koperek – 2 łyżeczki
•      por (część biała) – 20 g

Podsumowując, cukrzyca to choroba cywilizacyjna, która może mieć różne podłoże. W przypadku cukrzycy typu II, związanej głównie z prowadzeniem niezdrowego trybu życia, ważna jest przede wszystkim odpowiednia dieta, która pozwoli zmniejszyć masę ciała.

Źródło:

• Gojka R. WHO Global report on diabetes: A summary. International Journal of Noncommunicable Diseases, 1(1), s. 3-8, 2016,
• Murray C. J. L., i in. Global, regional, and national comparative risk assessment of 79 behavioural, environmental and occupational, and metabolic risks or clusters of risks in 188 countries, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.
  The Lancet, 386, s. 2287-323, 2015,
• Sieradzki J., i in. Cukrzyca Tom I / wydanie II. Via Medica, Gdańsk, 2015,
• Sobierajski T. Koalicja na rzecz walki z cukrzycą. Raport: Społeczny Obraz Cukrzycy. Uniwersytet Warszawski, 2017.