Sód w organizmie – rola, skutki nadmiaru i niedoboru

Rola sodu w organizmie

Sód pełni w organizmie wiele kluczowych funkcji, a zaburzenia jego stężenia mogą przysporzyć poważnych problemów. Do głównych zadań tego cennego pierwiastka należą:

• utrzymywanie równowagi osmotycznej organizmu w płynach zewnątrzkomórkowych ustroju – oznacza to, że reguluje on objętość wody w organizmie i chroni nas przed odwodnieniem,
• utrzymywanie równowagi kwasowo- zasadowej (razem z potasem i chlorem),
• udział w przewodzeniu impulsów nerwowych – sód jest antagonistą potasu i razem z tym pierwiastkiem tworzy różnicę stężeń po dwóch stronach błony komórkowej, umożliwiając tym samym przenoszenie impulsów. Proces ten odpowiada więc za stan napięcia mięśni gładkich, szkieletowych i serca,
• uczestnictwo w procesie transportu glukozy i aminokwasów przez błony komórkowe,
• aktywowanie amylazy ślinowej – enzymu trawiennego obecnego w ślinie.

Prawidłowe stężenie sodu w organizmie wynosi 135-145 mmol/l, a za jego utrzymanie odpowiada układ renina – angiotensyna – aldosteron. Jest to złożony system hormonalno – enzymatyczny, który reguluje też objętość wody w organizmie.

Niedobór sodu w organizmie

Dzienne zapotrzebowanie na sód u osób dorosłych waha się w granicach 1200-1500 mg. W dzisiejszych czasach niedobór sodu zdarza się niezwykle rzadko. W mediach nieustannie prowadzone są kampanie zachęcające do ograniczania spożycia tego pierwiastka wraz z solą, która jest obecna w ogromnej ilości produktów spożywczych. Zdarza się jednak, że stężenie sodu w ustroju jest zbyt niskie. Zazwyczaj nie jest to kwestia diety, a zaburzeń zdrowia. Do głównych przyczyn  niedoboru sodu można zaliczyć:

• przewlekłe biegunki,
• wymioty,
• intensywne pocenie się,
• zaburzenia czynności nerek,
• niewydolność serca,
• niewydolność wątroby
• niedoczynność nadnerczy.

To tylko niektóre sytuacje, które mogą prowadzić do jego niedoboru. Często niski poziom sodu obserwuje się u sportowców po długim i wyczerpującym wysiłku. Taka sytuacja ma miejsce np. u maratończyków. Długi bieg, często w wysokiej temperaturze, prowadzi do ciągłego pocenia się przez wiele godzin, co w efekcie może przyczynić się do zaburzeń elektrolitowych. Na spadek stężenia sodu i innych elektrolitów narażone są także osoby nadużywające środków przeczyszczających.

Jeśli dojdzie już do hiponatremii (zbyt niskiego poziomu sodu w organizmie), możemy spodziewać się takich objawów jak:

• zaburzenia koncentracji i pamięci,
• utrata apetytu,
• wzmożone zmęczenie,
• bóle głowy,
• obniżenie ciśnienia krwi,
• senność,
• zawroty głowy.

Powyższe objawy dotyczą łagodnej hiponatremii. Jej cięższa postać niesie ze sobą poważniejsze skutki. Znaczny spadek stężenia sodu (ostra hiponatremia) może prowadzić do obrzęku mózgu, drgawek i ostatecznie nawet do śmierci.

Nadmiar sodu w organizmie

Nadmiar sodu w organizmie nazywamy hipernatremią. Ostra hipernatremia także nie rozwija się z powodu złej diety. Przyczyną może być nadmierna utrata wody z organizmu na skutek wymiotów, biegunek czy oparzeń. Objawy ostrej hipernatremii są poważne i obejmują:

• nudności,
• drżenie mięśni,
• śpiączkę,
• udar mózgu.

Powyższe schorzenie występuje niezwykle rzadko. Częstszym problemem jest hipernatremia przewlekła, która jest spowodowana głównie złymi nawykami żywieniowymi. Stan ten jest niebezpieczny między innymi dlatego, że początkowo nie daje objawów ze względu na zdolność adaptacji organizmu. Później mogą rozwinąć się również:

• nadciśnienie tętnicze,
• otyłość,
• kamica nerkowa,
• insulinooporność,
• arytmia serca,
• osteoporoza,
• zwiększone ryzyko udaru mózgu,
• wzrost ryzyka zachorowania na raka żołądka.

Dieta niskosodowa

W dzisiejszych czasach niedobór sodu i konieczność jego dodatkowej suplementacji to rzadkość. Problem stanowi raczej zbyt duże spożycie soli z produktami spożywczymi, które może rozwinąć wyżej wymienione schorzenia. Osoby otyłe czy z nadciśnieniem tętniczym powinny stosować dietę niskosodową. Z pomocą może tu przyjść dieta DASH, która została opracowana przez naukowców z amerykańskiego Narodowego Instytutu Serca. Oprócz obniżenia ciśnienia jej celem jest zmniejszenie poziomu cholesterolu we krwi. Jej główne zasady to:

• nieprzekraczanie więcej niż 2000 kcal dziennie,
• unikanie wędlin, przetworzonej żywności, serów i produktów wędzonych,
• zmiana pieczywa białego na razowe, które zawiera mniej soli,
• zwiększenie spożycia warzyw i owoców,
• picie mleka i jogurtów – chudy nabiał jest wskazany,
• zmiana tłuszczów zwierzęcych na roślinne,
• unikanie słodyczy.

Poza tym zawsze warto czytać etykiety produktów spożywczych i podczas zakupów kierować się rozsądkiem. Czytając skład, np. przetworów pomidorowych (ketchupów czy sosów), często zobaczymy, że oprócz pomidorów zawierają one głównie cukier i sól.

Sód to pierwiastek niezbędny do życia regulujący wiele ważnych dla życia procesów.  Zaburzenia jego stężenia mogą jednak prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. W obecnych czasach głównym problemem jest jego nadmierne spożycie z solą obecną w wielu produktach. Warto więc przejść na dietę niskosodową, a robiąc zakupy, czytać skład produktów, aby uniknąć tych z dużą zawartością sodu.