Żywność funkcjonalna – dla kogo jest przeznaczona?

Czym jest żywność funkcjonalna? 

Żywność funkcjonalną definiuje się najczęściej jako żywność, która dzięki zawartości składników fizjologicznie aktywnych zapewnienia korzyści zdrowotne, niezależnie od swej podstawowej funkcji, czyli właściwego odżywiania. Wspomniany pozytywny wpływ na zdrowie odnosi się do polepszenia ogólnej kondycji zdrowotnej oraz samopoczucia psychofizycznego i/lub obniżenia ryzyka wystąpienia określonych chorób. Należy zaznaczyć, że produkty funkcjonalne muszą mieć postać zbliżoną do żywności konwencjonalnej i jednocześnie wykazywać korzystny wpływ na zdrowie człowieka w ilościach, które będą możliwe do spożycia w zwyczajowej diecie jako jeden z jej elementów, lecz nie pod postacią kapsułek bądź tabletek. 

Gdzie i kiedy narodziła się idea stworzenia żywności funkcjonalnej? 

Pierwsze produkty funkcjonalne pojawiły się w Japonii na początku lat 90. ubiegłego wieku, a ich celem, oprócz zaspokojenia fizjologicznej potrzeby głodu, była ochrona zdrowia. Stale rosnąca popularność takiej żywności w Kraju Kwitnącej Wiśni zainteresowała w późniejszym okresie państwa Europy, Ameryki Północnej oraz pozostałe kraje azjatyckie, co przyczyniło się obecnie do dużego ogólnoświatowego popytu na tego typu żywność.  

Co sprawia, że żywność funkcjonalna stała się tak bardzo popularna? 

Istnieje szereg czynników, które sprzyjają dynamicznemu rozwojowi rynku żywności funkcjonalnej w ostatnich latach. Zalicza się do nich m.in.:  

• wyższe dochody,  
• wyraźny trend zdrowego odżywiania,  
• wzrost wiedzy i świadomości żywieniowej, 
• zwiększoną dbałość o kondycję psychofizyczną, 
• stale rosnącą liczbę osób z nadwagą i otyłością oraz chorobami współistniejącymi, 
• szeroką ofertę produktów funkcjonalnych na rynku, 
• przystępną cenę, 
• łatwy dostęp do wiedzy, 
• szybkie tempo życia i poszukiwanie wygodnych rozwiązań, 
• stosowanie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych, 
• rekomendacje specjalistów (np. lekarzy, dietetyków), 
• intensywne kampanie reklamowe producentów. 

Jakie substancje biologicznie aktywne znajdują się w żywności funkcjonalnej? 

• Białka (np. serwatkowe, kazeinowe, sojowe), 
• Węglowodany (np. glukoza, fruktoza, maltodekstryna), 
• Kwasy tłuszczowe (np. omega-3: ALA, EPA, DHA bądź średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe – MCT), 
• Aminokwasy (np. EAA, BCAA), 
• Peptydy (np. laktoferyna o aktywności przeciwbakteryjnej), 
• Fosfolipidy (np. lecytyna),  
• Witaminy, 
• Składniki mineralne, 
• Fitozwiązki o właściwościach antyoksydacyjnych (np. polifenole, karotenoidy), 
• Fitosterole (np. sterole i stanole roślinne), 
• Błonnik pokarmowy (np. β-glukany, skrobia oporna), 
• Prebiotyki (np. fruktooligosacharydy, galaktooligosacharydy), 
• Probiotyki (np. bakterie kwasu mlekowego), 
• Alkohole wielowodorotlenowe (np. ksylitol, erytrytol). 

Przykładowy podział produktów funkcjonalnych ze względu na przeznaczenie 

• Żywność dla sportowców (np. odżywki białkowe, batony wysokobiałkowe, napoje węglowodanowe, żele energetyczne), 
• Żywność dla kobiet ciężarnych (np. przetwory zbożowe wzbogacone w kwas foliowy), 
• Żywność dla niemowląt (np. kaszki zbożowe fortyfikowane żelazem), 
• Żywność dla młodzieży w okresie dojrzewania (np. jogurty wysokobiałkowe, płatki zbożowe wzbogacone o witaminy z grupy B), 
• Żywność dla osób w podeszłym wieku (np. tłuszcze do smarowania z dodatkiem steroli i stanoli roślinnych). 

Przykładowy podział żywności funkcjonalnej w oparciu o wpływ na fizjologiczne funkcjonowanie organizmu człowieka

• Żywność zmniejszająca ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego (np. margaryny roślinne z oliwą z oliwek, dodatkiem kwasów z rodziny omega-3 oraz steroli i stanoli roślinnych, produkty o obniżonej zawartości sodu), 
• Żywność obniżająca ryzyko chorób nowotworowych (np. pełnoziarniste produkty zbożowe o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego oraz przetwory sojowe bogate w izoflawony), 
• Żywność redukująca ryzyko rozwoju osteoporozy (np. wysokobiałkowe, fermentowane przetwory mleczne bogate w wapń oraz napoje roślinne fortyfikowane wapniem i witaminą D),  
• Żywność wspomagająca funkcjonowanie przewodu pokarmowego (np. jogurty i napoje probiotyczne, gruboziarniste produkty zbożowe bogate w prebiotyki), 
• Żywność zmniejszająca ryzyko nadwagi i otyłości (np. produkty o obniżonej zawartości cukru i/lub tłuszczu),  
• Żywność przeciwdziałająca stresowi (np. napoje z dodatkiem ekstraktu z zielonej herbaty, produkty zbożowe wzbogacone w witaminy i składniki mineralne),  
• Żywność zwiększająca wydolność psychofizyczną (np. napoje z dodatkiem kofeiny). 

Czym kierować się przy wyborze produktów funkcjonalnych? 

Należy zwracać szczególną uwagę na skład poszczególnych artykułów żywnościowych dostępnych na rynku żywności funkcjonalnej. To najlepszy sposób na to rzetelną weryfikację, czy rzeczywiście taki produkt będzie służył poprawie naszej kondycji zdrowotnej. Pamiętajmy również o tym, że niektórzy producenci nadal stosują na opakowaniach swoich produktów oświadczenia, które mogą wprowadzać konsumentów w błąd, ponieważ nie znajdują one potwierdzenia w wiarygodnych badaniach naukowych. 

Jakie produkty funkcjonalne dostępne na rynku są najbardziej polecane? 

W szczególności warto zainteresować się naturalnymi, fermentowanymi produktami mlecznymi, które cechują się wysoką zawartością białka, wapnia, potasu, witamin z grupy B, żywych kultur bakterii mlekowych oraz niską zawartością tłuszczu. Ponadto dla większości osób dobrym rozwiązaniem będzie sięganie po pełnoziarniste przetwory zbożowe o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego, witamin z grupy B oraz licznych składników mineralnych, jak również produkty funkcjonalne, które cechują się obniżoną ilością nasyconych kwasów tłuszczowych (np. sery, margaryny miękkie). Jedną z ciekawych opcji, zwłaszcza w przypadku osób aktywnych fizycznie, może być okresowe włączanie do diety (w zależności od celu i specyfiki podejmowanego wysiłku) dobrej jakości napojów izotonicznych, odżywek białkowych czy produktów z dodatkiem kofeiny, co może przyczynić się do poprawy wyników sportowych. 

Podsumowanie 

• Żywność funkcjonalna to dostępne w sklepach produkty, które zostały na ogół wzbogacone o określone substancje o szerokim spektrum aktywności biologicznej w organizmie człowieka. 
• Istnieją doniesienia, które wskazują, że żywność funkcjonalna wysokiej jakości może odgrywać korzystną rolę w profilaktyce chorób dietozależnych, w tym wspomagać zachowanie należytej masy ciała oraz łagodzić konsekwencje metaboliczne nadmiernego stopnia otłuszczenia ciała. 
• Warto wybierać wyłącznie produkty funkcjonalne o jak najniższym stopniu przetworzenia i obecności w składzie bioaktywnych związków o rzeczywiście udowodnionym działaniu. 

Źródła: 

• Błaszczak A., Grześkiewicz W.: Żywność funkcjonalna – szansa czy zagrożenie dla zdrowia? Med. Og Nauk Zdr. 2014; 20(2): 214–221. 
• Kozłowska-Strawska J., Badora A., Chwil S.: Żywność funkcjonalna i tradycyjna – właściwości i wpływ na postawy konsumentów. Probl Hig Epidemiol 2017, 98(3): 212-216. 
• Marciniak G., Sapa A., Kobus-Cisowska J. i wsp.: Rozwój rynku żywności funkcjonalnej na przykładzie produktów nabiałowych. Intercathedra 4(41), 357–367. 
• Konstantinidi M., Koutelidakis A.E.: Functional Foods and Bioactive Compounds: A Review of Its Possible Role on Weight Management and Obesity’s Metabolic Consequences. Medicines (Basel). 2019 Sep; 6(3): 94. 
• Brown L., Poudyal H., Panchal S.K.: Functional foods as potential therapeutic options for metabolic syndrome. Obes Rev. 2015 Nov;16(11):914-41. 
• Cencic A., Chingwaru W.: The Role of Functional Foods, Nutraceuticals, and Food Supplements in Intestinal Health. Nutrients. 2010 Jun; 2(6): 611–625. 
• Godula K., Czerniejewska-Surma B., Dmytrów I. i wsp.: Możliwości zastosowania błonnika pokarmowego do produkcji żywności funkcjonalnej. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2019, 26, 2 (119), 5 – 17.