Metody fizjoterapii oddechowej w chorobach układu oddechowego

Rehabilitacja oddechowa w chorobach układu oddechowego 

Przewlekła obturacyjna choroba płuc 

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest powszechnie występującą chorobą, w której dochodzi do ograniczenia przepływu powietrza przez dolne drogi oddechowe w wyniku reakcji zapalnej pojawiającej się w oskrzelach i płucach na skutek ekspozycji na szkodliwe pyły i gazy, w Polsce najczęściej jest to dym tytoniowy. Objawia się ona przewlekłym kaszlem oraz dusznością podczas wysiłku. 

Przeczytaj więcej: 
POChP – przyczyny, objawy, leczenie

Zgodnie z zaleceniami GOLD (Światowej Inicjatywy Zwalczania POChP) rehabilitacja oddechowa stanowi najskuteczniejszą metodę interwencji w zmniejszeniu duszności, poprawy wydolności fizycznej i jakości życia. Metody, które stosuje się w leczeniu redukcji dolegliwości w POChP, obejmują:  

• treningi aerobowe (rowerek, bieżnia) wytrzymałościowe z rosnącym obciążeniem lub w formie interwałowej,  
• ćwiczenia wzmacniające oraz trening mięśni oddechowych, czyli m.in. ćwiczenia z wykorzystaniem oporów zewnętrznych (np. spirometrów),  
• wydychanie powietrza przez usta ściśnięte do pozycji gwizdka,  
• oddychanie torem przeponowym (skupienie na unoszeniu i opadaniu brzucha podczas oddechów),  
• ćwiczenia przedłużonego wydechu. 

Mukowiscydoza  

Mukowiscydoza jest chorobą o podłożu genetycznym, w której dochodzi do mutacji w genie kodującym białko odpowiadające za transport jonów chlorkowych. W konsekwencji dochodzi do upośledzenia gospodarki elektrolitowej w organizmie oraz produkcji zbyt gęstego śluzu we wszystkich układach w ciele, które posiadają gruczoły śluzowe. Mukowiscydoza przede wszystkim upośledza działanie oskrzeli, płuc oraz trzustki.  

Przeczytaj więcej: 
Mukowiscydoza – przyczyny, objawy, leczenie

Rehabilitacja oddechowa stanowi element codziennej rutyny osób zmagających się z tą chorobą. Podstawą terapii są ćwiczenia klatki piersiowej z wykorzystaniem urządzeń wytwarzających oscylacyjne dodatnie ciśnienie wydechowe. Dodatkowo zalecana jest aktywność fizyczna o charakterze aerobowym. 

Zarówno w przypadku POChP, jak i mukowyscydozy w ostatnich latach zaczęto zalecać uzupełnienie dotychczasowej fizjoterapii o trening mięśni wdechowych (ang. inspiratory muscle training – IMT). Jest to forma ćwiczeń z wykorzystaniem urządzenia o zmiennym oporze, zwiększająca wykorzystanie pojemności płuc podczas oddechu. Metoda ta prowadzi do wzrostu ilości dostarczanego tlenu do organizmu i wzmocnienia mięśni oddechowych. Dodatkowo obserwuje się korzystne działanie w poprawie stabilności tułowia i pracy dna miednicy. 

Astma oskrzelowa 

Astma oskrzelowa jest złożoną chorobą o podłożu wieloczynnikowym. Charakteryzuje się zapaleniem układu oddechowego, objawiającym się dusznością, uciskiem w klatce piersiowej oraz napadami kaszlu zwłaszcza nocą lub wczesnym rankiem.  

Przeczytaj więcej: 
Jakie są objawy astmy oskrzelowej?

W fizjoterapii oddechowej w leczeniu astmy najczęściej wymienia się metodę Buteyko oraz oddech jogiczny wg Pranayamy. Oba rozwiązania charakteryzują się podobną, niekwestionowaną skutecznością w redukcji objawów łagodnej i umiarkowanej odmiany choroby. 

Metoda Butejki zakłada, że główną przyczyną dolegliwości w astmie jest spadek stężenia dwutlenku węgla we krwi spowodowany hiperwentylacją organizmu. Celem ćwiczeń wg tej koncepcji jest nauka kontroli oddechu umożliwiająca odwrócenie nieprawidłowego wzorca. Pierwszym krokiem jest ćwiczenie wstrzymywania oddechu tak długo, jak długo jest to komfortowe dla organizmu, a następnie powrót do spokojnego, niepogłębionego oddychania. Drugim krokiem jest nauka delikatnego, spokojnego i płytkiego oddechu. Etap trzeci stanowi kombinację dwóch poprzednich, co oznacza, że ćwiczenia płytkiego oddechu są przeplatane kontrolnymi pauzami. 

Asany w jodze w przypadku astmy stanowią kombinację ćwiczeń kontroli postawy, poprawy ruchomości klatki piersiowej i pracy przepony z kontrolą oddechu, medytacją i relaksacją. Regularnie wykonywane sesje jogi z częstotliwością 2 razy/tydzień poprawiają zdolność tolerancji wysiłku u dzieci z astmą oskrzelową. 

COVID-19 

W związku z pojawieniem się na świecie nowego wirusa SARS-CoV-2 i epidemią choroby COVID-19, prowadzającej w wielu przypadkach do ostrego śródmiąższowego zapalenia płuc, temat rehabilitacji oddechowej stał się szczególnie aktualny.  

Przeczytaj również:
Koronawirus COVID-19 – jaka jest aktualna sytuacja w Polsce i na świecie?

Zgodnie z bieżącym stanem nauki rehabilitacja oddechowa u pacjentów z COVID-19 stanowi istotny element leczenia, zmniejszając nasilenie objawów choroby i przyspieszając powrót do zdrowia. Ze względu na dużą zakaźność choroby rekomendowany jest model rehabilitacji 4S (simple, safe, satisfy, save) obejmujący zestaw prostych ćwiczeń efektywnego kaszlu, ćwiczeń ogólnousprawniających i wspomagających funkcje trawienne. Nauka ćwiczeń jest możliwa m.in. poprzez telerehabilitację. Pacjent może kontynuować ich wykonywanie w domu bez nadzoru i pomocy osób trzecich. Czas trwania i przebieg ćwiczeń jest ściśle zależny od stanu pacjenta, jednak powinny być one wykonywane codziennie.  

Przeczytaj również: 
Telerehabilitacja – przyszłość fizjoterapii?

Jak widzimy, rehabilitacja oddechowa ma wiele odmian, które różnią się w zależności od dolegliwości, z jaką się borykamy. Ćwiczenia oddechowe stanowią ważny element całościowej terapii, lecz nigdy nie zastępują leczenia farmakologicznego, a nad ich wprowadzeniem i modyfikacją powinien zawsze czuwać fizjoterapeuta.  

Źródła: 

• P. dr hab. n. med. P. Ś. Prof. dr hab. n. med. Dorota Górecka, Prof. dr hab. n. med. Ewa Jassem, Prof. dr hab. n. med. Władysław Pierzchała, “Zalecenia Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące rozpoznawania i leczenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP),” Pneumonol. Alergol. Pol., vol. 80, no. 3, pp. 220–254, 2012.
• A. E. Holland, C. J. Hill, A. Y. Jones, and C. F. McDonald, “Breathing exercises for chronic obstructive pulmonary disease,” Cochrane Database Syst. Rev., no. 10, Oct. 2012.
• R. Gloeckl, T. Schneeberger, I. Jarosch, and K. Kenn, “Pulmonary Rehabilitation and Exercise Training in Chronic Obstructive Pulmonary Disease.,” Dtsch. Arztebl. Int., vol. 115, no. 8, pp. 117–123, 2018.
• 3* Rodrigo Abensur Athanazio1*, Luiz Vicente Ribeiro Ferreira da Silva Filho2, Alberto Andrade Vergara4, Antônio Fernando Ribeiro5, Carlos Antônio Riedi6, Elenara da Fonseca Andrade Procianoy7, Fabíola Villac Adde2, Francisco José Caldeira Reis4, José Dirceu Ribeiro5, Lídia Alice Torres8, Marcelo Bicalho de Fuccio9, M. de C. F. Matias Epifanio10, 15 Neiva Damaceno12, Norberto Ludwig-Neto13,14, Paulo José Cauduro Maróstica7, Samia Zahi Rached1, Suzana Fonseca de Oliveira Melo4, and ;, “Brazilian guidelines for the diagnosis and treatment of cystic fibrosis,” J Bras Pneumol., vol. 43, no. 3, pp. 219–245, 2017.
• R.-J. Shei, R. L. Dekerlegand, K. A. Mackintosh, J. D. Lowman, and M. A. McNarry, “Inspiration for the Future: The Role of Inspiratory Muscle Training in Cystic Fibrosis,” Sport. Med. – Open, vol. 5, no. 1, p. 36, Dec. 2019.
• A. A. M. El. Eman Mahmoud Hafez Mohamed1,* and Ateya Megahed, “Buteyko Breathing Technique: A Golden Cure for Asthma,” Am. J. Nurs. Res., vol. 6, no. 6, pp. 616–624, 2018.
• J. Sankar and R. R. Das, “Asthma – A Disease of How We Breathe: Role of Breathing Exercises and Pranayam,” Indian J. Pediatr., vol. 85, no. 10, pp. 905–910, Oct. 2018.
• L. McNeary, S. Maltser, and M. Verduzco-Gutierrez, “Navigating Coronavirus Disease 2019 (Covid-19) in Physiatry: A CAN report for Inpatient Rehabilitation Facilities,” PM&R, Mar. 2020.
• F. Yang, N. Liu, J. Y. Hu, L. L. Wu, G. S. Su, N. S. Zhong, and Z. G. Zheng, “[Pulmonary rehabilitation guidelines in the principle of 4S for patients infected with 2019 novel coronavirus (2019-nCoV)].,” Zhonghua Jie He He Hu Xi Za Zhi, vol. 43, no. 3, pp. 180–182, Mar. 2020.