Osteoporoza. Jakie daje objawy?

Osteoporoza – co to jest?

Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu, charakteryzującą się niską masą i obniżoną jakością tkanki kostnej, co prowadzi do zwiększonej łamliwości kości. 

Osteoporoza dotyka głównie kobiety w okresie postmenopauzalnym oraz mężczyzn w starszym wieku. W Polsce choroba ta dotyka blisko 2 miliony osób po 50. roku życia.

Wyróżniamy dwa typy osteoporozy:

• Typ A – zwykle występuje u osób ok. 70. roku życia; gęstość mineralna kości jest obniżona, a złamania najczęściej lokalizują się w kręgosłupie i bliższym odcinku kości udowej;
• Typ B – obniżona jakość kości przy zachowanej prawidłowej lub nieco obniżonej ich gęstości; zwykle objawia się między 55. a 65. rokiem życia i przypomina osteoporozę postmenopauzalną; w tym typie złamania najczęściej dotyczą nadgarstka i kręgów.

Osteoporoza – objawy

Zwykle osteoporoza nie daje objawów przez długi czas. Jej pierwszym symptomem jest złamanie niskoenergetyczne, a więc pod wpływem niewielkiego wysiłku.

Objawy osteoporozy mają różne nasilenie. Może to być niewielki dyskomfort przy siadaniu, staniu i skłonach, ale i dokuczliwy ból, szczególnie w pozycji siedzącej i stojącej, co prowadzi do ograniczenia ruchów kręgosłupa i zmiany postawy. 

Najczęściej dochodzi do złamań kręgosłupa, kości przedramienia i ramienia, kości udowej, żeber, miednicy i kości piszczelowej. Pojawienie się złamania osteoporotycznego znacznie zwiększa ryzyko kolejnych złamań (nawet 11-krotnie). 

Osteoporoza – przyczyny

Do podstawowych czynników ryzyka rozwoju osteoporozy należą:

• predyspozycje rodzinne,
• płeć żeńska,
• zaawansowany wiek,
• niska masa ciała,
• rasa biała lub żółta.

Do rozwoju osteoporozy przyczynić się mogą również zaburzenia hormonalne, choroby układu pokarmowego, oddechowego, nerek oraz niektóre leki (zwłaszcza glikokortykosteroidy). Oprócz czynników podstawowych wyróżnia się także czynniki modyfikowalne, związane z dietą i stylem życia.

Czynniki dietozależne to:

• niedobór wapnia – u osób w podeszłym wieku zapotrzebowanie na wapń wynosi 1500 mg/dobę, tymczasem typowa dieta polska pokrywa je w 40-60%. W przypadku niedoboru wapnia w diecie jest on pobierany z kości, co prowadzi do osteoporozy;
• niedobór witaminy D – w naszej szerokości geograficznej niedostateczna ilość światła w miesiącach jesienno-zimowych przyczynia się do konieczności jej zewnętrznej suplementacji;
• niedobory białka – niedostateczna ilość białka u osób młodych powoduje zaburzenia wchłaniania wapnia, a u osób starszych zwiększenie utraty masy kostnej;
• używki – palenie papierosów zwiększa wydalanie wapnia z moczem, a przewlekły alkoholizm prowadzi do niedoborów wapnia oraz witamin D i K.

Rozpoznanie osteoporozy

Lekarz stawia rozpoznanie na podstawie stwierdzenia złamania niskoenergetycznego lub oznaczenia wskaźnika T-Score (stosunku gęstości mineralnej kości pacjenta do średniej gęstości kości osoby młodej). Kiedy wskaźnik osiąga wartość T<-2,5 mamy do czynienia z osteoporozą. U zdrowej osoby powinien być on większy od -1. Gdy oba kryteria są spełnione, lekarz orzeka osteoporozę zaawansowaną.

Osteoporoza – leczenie

W leczeniu osteoporozy stosuje się leki zmniejszające ryzyko złamań kości. Istotne jest, by preparat był odpowiednio dobrany do pacjenta.

Wśród leków na osteoporozę wymienia się bifosfoniany. Zmniejszają one tempo utraty tkanki kostnej. Niektóre preparaty z tej grupy są skuteczne w zmniejszaniu ryzyka wszystkich złamań.

Osteoporoza – dieta

W profilaktyce osteoporozy niezwykle istotna jest dieta. Największe znaczenie przypisuje się odpowiednim ilościom wapnia i fosforu. Wraz z wiekiem spada efektywność przyswajania wapnia, zatem osoby starsze powinny przyjmować 1200 mg na dobę. Źródła pokarmowe dostarczające dobrze przyswajalny wapń to przede wszystkim mleko i przetwory mleczne, ale również niektóre konserwy rybne, woda mineralna i odpowiednie suplementy diety. Fosfor powszechnie występuje w produktach spożywczych, przede wszystkim w rybach.

Kolejnym niezwykle ważnym czynnikiem w profilaktyce osteoporozy jest odpowiednia podaż witaminy D. Wpływa ona na prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowo-szkieletowego oraz na metabolizm kostny. Witamina D odpowiada także za utrzymanie prawidłowego stężenia wapnia poprzez wpływ na efektywność jego wchłaniania. Synteza skórna to najbogatsze źródło witaminy D (stanowi aż 80-90%). Bardzo trudno dostarczyć ją wraz z dietą, dlatego powinniśmy ją suplementować w dawce dziennej 1000-2000 IU. Osoby starsze (powyżej 75 lat) powinny dostarczać nawet 4000 IU na dobę.

Niedobór witaminy K również zwiększa ryzyko rozwoju osteoporozy. Osteoblasty (dojrzałe komórki tkanki kostnej) wydzielają białko – osteokalcynę, zależnie od podaży tej witaminy. Witamina K występuje przede wszystkim w zielonych warzywach, np. brokułach, jarmużu, szpinaku, brukselce.

Zadbaj również o podaż magnezu, który ma wpływ na gęstość mineralną kości. Bogate w magnez są m.in. pełnoziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, migdały i wysokomineralizowana woda niegazowana. 

Ogranicz kofeinę, która znajduje się nie tylko w kawie, ale również w herbacie, czekoladzie, kakao i napojach energetycznych. Spożywana w nadmiernych ilościach może powodować zwiększoną utratę wapnia wraz z moczem. Unikaj też żywności wysokoprzetworzonej, która jest bogata w sód. 

Osteoporoza a aktywność fizyczna

U osób ze stwierdzoną osteoporozą lub osteopenią zalecaną aktywnością fizyczną są ćwiczenia oporowe na wszystkie większe grupy mięśniowe o umiarkowanej intensywności ze stopniowym progresją. W celu przeciwdziałania upadkom zaleca się również trening równoważny o stopniu trudności dostosowanym do stanu funkcjonalnego pod okiem fizjoterapeuty.

Dodatkowo istotne jest zachowanie sprawności i wydolności organizmu poprzez regularne ćwiczenia aerobowe – marsze, jazdę na rowerze czy wolne i ostrożne bieganie. Zadowalające wyniki poprawy parametrów gęstości kości można również uzyskać poprzez regularną praktykę jogi.

Niewskazany jest natomiast brak ruchu i oszczędzający tryb życia, które pomimo ograniczania ryzyka upadków, przyczyniają się do wypłukiwania wapnia ze szkieletu. Ćwiczenia w odciążeniu i ćwiczenia w wodzie również nie powinny stanowić podstawy terapii, mogą być stosowane jedynie jako element dodatkowy w leczeniu innych dolegliwości.