Żywokost lekarski – czy może nam zaszkodzić?

Żywokost lekarski – surowiec farmaceutyczny  

Żywokost występuje na obszarze całej Polski oraz w Europie, a także w Azji i Ameryce Północnej. Lubi tereny podmokłe. Dorasta do 150 cm wysokości. Łodyga jest prosta, kanciasta, wzniesiona, natomiast liście lancetowate, zielone, duże. Zarówno łodygę, jak i spód liści pokrywają gęste, szorstkie włoski. Kwiaty są barwy różowej, purpurowej, a nawet białej i kwitną od maja do sierpnia. Korzeń ma kształt prosty, o barwie czarnej, a w przekroju białej. Rośnie pionowo i osiąga nawet 30 cm długości. Surowcem farmaceutycznym jest dwu-/trzyletni korzeń lub ziele. Przemysł farmaceutyczny wykorzystuje przede wszystkim korzeń. 

Żywokost lekarski – skład chemiczny 

Korzeń żywokostu lekarskiego jest bogaty w substancje takie jak:  

• alantoina, 
• polisacharydy śluzowe, przede wszystkim fruktany i glukany, 
• fenolokwasy, np. rozmarynowy, kawowy, chlorogenowy, 
• aminokwasy, np. gamma-aminomasłowy, 
• garbniki, 
• saponiny, 
• sole mineralne,  
• alkaloidy pirolizydynowe, np. lykospamina, symfetyna. 

Właściwości lecznicze żywokostu lekarskiego 

Żywokost stosuje się wyłącznie zewnętrznie. Jest dostępny w postaci maści, kremów, past, „herbatek” do zaparzania i sporządzania okładów (nie są one przeznaczone do picia) oraz olejów. 

 Surowiec farmaceutyczny wykazuje dwa główne kierunki działania: 

• przyspiesza gojenie ran, 
• przeciwdziała stanom zapalnym mięśni i stawów. 

Leczenie ran 

Właściwości gojące wynikają z dużej zawartości alantoiny – aż do 4,7% i nie mniej niż 0,7%. Substancja jest powszechnie stosowana w przemyśle farmaceutycznym oraz kosmetycznym. W celach przemysłowych pozyskuje się ją w sposób syntetyczny. Natomiast w żywokoście występuje naturalnie jako pochodna mocznika.  

Żywokost stosuje się na otarcia naskórka, zasklepione suche rany bez strupa oraz blizny. Znacząco zmniejsza obszar uszkodzenia oraz skraca czas gojenia. Ponadto zmiękcza i wygładza naskórek. Wykazuje właściwości regenerujące tkanki w odmrożeniach i lekkich oparzeniach.  

Dolegliwości układu kostno-szkieletowego 

Działanie przeciwzapalne jest związane z obecnością kwasów fenolowych. Surowiec wykazuje również aktywność przeciwbólową i przeciwobrzękową. Preparaty na bazie korzenia lub ziela żywokostu będą pomocne w przypadku: 

• złamań i pęknięć kości, 
• tępych urazów, takich jak: stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia, nadwyrężenia, 
• urazów przeciążeniowych mięśni, 
• reumatoidalnego zapalenia stawów, 
• zwyrodnienia stawu kolanowego (gonartroza), 
• rwy kulszowej, 
• bólu górnych i dolnych odcinków kręgosłupa, 
• mialgii, 
• zapalenia ścięgien, 
• siniaków, 
• żylaków kończyn dolnych oraz odbytu. 

Tradycyjne określenie „żywiciel kości” odnosi się do wytwarzania kostniny, czyli nowej tkanki potrzebnej do zrośnięcia złamanej kości, za które odpowiada alantoina. Z urazami kości wiąże się opuchlizna oraz ból tkanek miękkich. Właśnie te objawy są niwelowane przez żywokost.  

Stany chorobowe stawów niezależnie od przyczyny objawiają się bólem. Preparaty żywokostowe zmniejszają jego odczuwanie zarówno w ruchu, jak i spoczynku, poprawiając codzienne funkcjonowanie. Podobnie dzieje się w przypadku stanów zapalnych mięśni szkieletowych oraz ścięgien. Literatura fachowa donosi o większej skuteczności preparatów żywokostowych od krioterapii oraz leków zawierających diklofenak.  

W przypadku żylaków surowiec zmniejsza obrzęk i poprawia stan naczyń żylnych, prowadząc do lepszego przepływu krwi oraz limfy. 

Żywokost lekarski – zastosowanie w kosmetyce 

Wyjątkowe właściwości żywokostu znalazły zastosowanie w kosmetyce. Wykorzystuje się przede wszystkim olej, który uzyskuje się przez połączenie alkoholowego wyciągu z korzenia z olejem nasion roślin oleistych, takich jak słonecznik oraz rzepak.  

Składniki czynne, poprawiające kondycję skóry oraz przepływ krwi, przyczyniają się do zwalczania cellulitu. Po zastosowaniu oleju żywokostowego na twarz wygładzone zostają zmarszczki. Ponadto łagodzi on stany zapalne skóry głowy, a olejowanie zalecane jest w przypadku włosów suchych i zniszczonych. 

Żywokost lekarski – właściwości toksyczne  

Surowiec zawiera alkaloidy pirolizydynowe. Są to substancje silnie szkodliwe, wykazujące działanie uszkadzające wątrobę. Wywołują zespół niedrożności zatokowej wątroby (SOS). Oprócz udowodnionej hepatotoksyczności związki te najprawdopodobniej cechują się rakotwórczością.  

Z tego powodu żywokostu nie stosuje się doustnie, a jedynie na skórę.  

Preparaty do użytku zewnętrznego są bezpieczne, ponieważ proces technologiczny pozwala na łatwe oddzielenie składników leczniczych od toksycznych. Dodatkowo pacjenci są chronieni normą zawartości alkaloidów w dawce dobowej farmaceutyków, której przekroczenie wydaje się niemożliwe ze względu na standardy produkcyjne oraz dawkowanie określane przez wytwórców. Należy pamiętać, że znajdujący się w sprzedaży suszony korzeń oraz ziele służą wyłącznie do sporządzania okładów z uzyskanych odwarów (poprzez gotowanie) lub naparów (poprzez zaparzanie). Nie powinno się ich pić. 

Żywokost lekarski – przeciwwskazania  

Żywokost można stosować tylko zewnętrznie na nieuszkodzoną skórę, a długość kuracji nie powinna przekraczać sześciu tygodni w ciągu roku. Preparatów z żywokostem nie zaleca się kobietom w ciąży i karmiącym oraz dzieciom do trzeciego roku życia. Niemniej jednak zdarza się, że wyciąg z żywokostu występuje jako jeden ze składników kosmetyków do pielęgnacji skóry dla młodszych dzieci. Ich stosowanie jest bezpieczne zgodnie z zaleceniami producenta.  

Zastosowanie żywokostu lekarskiego 

Żywokost lekarski dobrze się sprawdzi w walce z bólem w chorobach stawów o różnej etiologii, zwłaszcza jako naturalna alternatywa dla syntetycznych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Przyda się również osobom aktywnym fizycznie, narażonym na zmęczenie oraz urazy mięśni i stawów. Okazuje się niezastąpiony po zdjęciu gipsu, sprawnie regenerując tkanki. 

Źródło: 

1. Matławska I.: Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, Akademia Medyczna.  
   im. Karola Marcinkowskiego, Poznań 2008, 43-44, 290-291. 
2. Staiger C.: Comfrey: a clinical overview, Phytoterapy Reaserch, 2012 Oct; 26(10): 1441–1448, PMC. 
3. Seigner J., Junker-Samek M., Plaza A., D’Urso G., Masullo M., Piacente S., Holper-Schichl Y.M., Martin R.: A Symphytum officinale Root Extract Exerts Anti-inflammatory Properties by Affecting Two Distinct Steps of NF-κB Signaling, Frontiers in Pharmacology, 2019; 10: 289, PMC. 
4. Mei N., Guo L., Fu P.P., Fuscoe J., Luan Y., Chen T.: METABOLISM, GENOTOXICITY, AND CARCINOGENICITY OF COMFREY, J Toxicol Environ Health B Crit Rev. 2010 Oct; 13(7-8): 509–526, PMC.