Jak uzupełnić dietę pacjentów onkologicznych?

Okres leczenia onkologicznego i powrót do zdrowia po zakończonej terapii wymaga ogromnej cierpliwości ze strony chorego, jak i jego bliskich. Jest to czas, w którym pacjenci bardzo często zmagają się z działaniami niepożądanymi terapii, takimi jak: 

• brak łaknienia,
• utrata wagi,
• zaburzenia wypróżniania (zaparcia, biegunki),
• nudności, 
• wymioty.

Dlaczego wsparcie żywieniowe w terapii onkologicznej jest ważne?

Wspomniane dolegliwości stanowią poważny problem podczas leczenia i rekonwalescencji. Dlatego duże znaczenie na każdym z etapów terapii onkologicznej, jak i po jej zakończeniu, odgrywa właściwe wsparcie żywieniowe, którego celem jest:

• niedopuszczenie do rozwoju niedożywienia poprzez dostarczenie odpowiedniej ilości energii oraz składników odżywczych (białek, tłuszczy, węglowodanów),
• utrzymanie właściwej masy ciała (zmniejszenie masy mięśniowej skutkuje szybszym odczuwaniem zmęczenia i osłabieniem, zniechęcając pacjenta do podjęcia aktywności fizycznej lub jakichkolwiek czynności),
• redukcję skutków ubocznych terapii onkologicznej, 
• stymulację sił obronnych organizmu (pacjent lepiej odżywiony ma mniejszą skłonność do infekcji, zmniejsza się ryzyko powikłań pooperacyjnych, a rany goją się szybciej),
• poprawę jakości życia chorego. 

Przyczyny niedożywienia pacjentów onkologicznych

Niestety, niedożywienie pacjentów onkologicznych jest częstym problemem, do którego może dochodzić z wielu powodów:

1. Tradycyjne odżywianie może być utrudnione z powodu braku apetytu, wynikającego ze zmian metabolicznych i stanu zapalnego w trwającej chorobie.
2. W nowotworach głowy i szyi często występują trudności związane z umiejscowieniem guza, co prowadzi do utrudnionego gryzienia i przełykania.
3. U pacjentów z nowotworem wzrasta tempo przemiany materii i zapotrzebowanie na składniki odżywcze spowodowane rozrostem guza, towarzyszącymi infekcjami czy gorączką. 
4. Zdarza się, że uczucie sytości występuje po spożyciu nawet niewielkiej ilości pokarmu.
5. Bardzo często pojawiają się działania niepożądane terapii takie jak biegunka, bóle brzucha, nudności i wymioty. 

Wszystko to sprawia, że chory nie jest w stanie dostarczyć organizmowi wszystkich składników odżywczych potrzebnych organizmowi w tym jakże wymagającym okresie. 

Preparaty odżywcze dla pacjentów onkologicznych

U pacjentów, którzy nie są w stanie za pomocą zwykłej diety pokryć zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze, pomocne i efektywne może okazać się stosowanie preparatów odżywczych typu ONS (oral nutritional supplements). Mają one różny skład, kaloryczność i mogą być dopasowane do indywidualnych potrzeb pacjentów.

Stosowanie preparatów typu ONS jest wskazane u osób, które spełniają dwa warunki:

• dobrze kontrolują akt połykania (pacjent z dysfagią wymaga diety o specjalnej teksturze lub żywienie doustne nie jest w ogóle możliwe); 
• wykluczono niedrożność przewodu pokarmowego, ciężkie zapalenie lub niewydolność jelit, przetoki przewodu pokarmowego, nieopanowane wymioty. 

Preparaty typu ONS mogą być niekompletne lub kompletne pod względem składu (zawierają tylko wybrane lub wszystkie makro- i mikroskładniki diety). Wyróżnia się preparaty standardowe (odzwierciedlające skład i proporcje zwykłej diety doustnej) lub preparaty specjalne (produkowane wg wymagań żywieniowych wynikających z określonych chorób, np. niewydolności nerek). ONS mogą stanowić uzupełnienie codziennej diety, a niektóre z nich mogą ją całkowicie zastąpić.

Podstawowe makroskładniki używane do produkcji ONS są ekstrahowane ze składników naturalnych. Produkty ONS zawierają dodatek witamin, minerałów, a niekiedy również składniki specjalne (np. glutamina, arginina, nukleotydy, kwasy tłuszczowe omega-3, antyoksydanty, prebiotyki, błonnik).

Z uwagi na kaloryczność wyróżnia się diety: 

• hipokaloryczne (0,5–0,9 kcal/ml diety), 
• izokaloryczne (1–1,2 kcal/ml diety), 
• hiperkaloryczne (1,3–2,4 kcal/ml diety).

Najistotniejsze jest indywidualne dobranie właściwego preparatu ONS do potrzeb i możliwości przewodu pokarmowego pacjenta. Można przyjąć, że w zdecydowanej większości przypadków pacjenci onkologiczni potrzebują diety wysokoenergetycznej (30-45% tłuszczy, ~1.2-2.4 kcal/ml) i wysokobiałkowej (20-25% białka, ~4g/100ml). Należy także wziąć pod uwagę fakt występowania wielochorobowości oraz tolerancję zastosowanego leczenia przeciwnowotworowego.

Zalety doustnych suplementów żywieniowych

Stosowanie doustnych suplementów żywieniowych ma wiele zalet, do których można zaliczyć:

• wygodę stosowania (to gotowy preparat, który nie wymaga skomplikowanych czynności, można go dowolnie mieszać z produktami naturalnymi, delikatnie podgrzewać lub schładzać),
• możliwość dostosowania składu preparatu w zależności od schorzenia,
• stanowią skoncentrowane źródło kalorii i składników odżywczych w bardzo małej objętości (125-300 ml),
• nie zawierają składników potencjalnie szkodliwych (laktoza, gluten, puryny, cholesterol), 
• są ubogoresztkowe (nie zawierają błonnika) lub bogatoresztkowe (zawierające zarówno frakcję rozpuszczalną, jak i nierozpuszczalną błonnika), 
• wzbogacane w kwasy tłuszczowe omega-3, które przyczyniają się do wzrostu masy ciała chorego i wzmacniają układ odpornościowy,
• wzbogacane w glutaminę, argininę, selen i cynk, które przyspieszają gojenie się ran, odleżyn i odczynów popromiennych powstałych w wyniku radioterapii. 

Preparaty odżywcze ONS to doskonałe uzupełnienie diety pacjentów onkologicznych. Wpływają one m.in. na utrzymanie prawidłowej masy ciała i zmniejszenie podatności na infekcje, a tym samym poprawę jakości życia pacjentów.

Źródła:

• https://www.zwrotnikraka.pl/p-przemyslowe-diety-ons-dla-pacjentow-onkologicznych/,
• Kłęk S., Jankowski M., Kruszewski W. J., Fijuth J., Kapała A., Kabata P., Wysocki P., Krzakowski M., Rutkowski P., Standardy leczenia żywieniowego w onkologii, Nowotwory, Journal of Oncology 2015, volume 65, number 4, 320–337.