Wpływ cukrzycy na rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego

W jaki sposób cukrzyca wpływa na funkcjonowanie organizmu? 

Szacuje się, że na cukrzycę typu 2 w Polsce choruje około 5% populacji dorosłych. Dzieli się ją na dwa główne rodzaje: cukrzyca typu 1 i 2. Ta pierwsza jest wynikiem zniszczenia komórek produkujących insulinę w trzustce przez proces autoimmunologiczny. Druga wiąże się ze zjawiskiem oporności tkanek na insulinę i wzrostem jej wydzielania (czyli hiperinsulinemią). Z czasem trwania choroby dochodzi jednak do zniszczenia wysepek trzustkowych i do upośledzenia produkcji insuliny także w cukrzycy typu 2.  

W obu typach choroby dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi powyżej wartości prawidłowych. Taki stan niekorzystnie wpływa na funkcjonowanie organizmu poprzez różne mechanizmy. Cukrzyca wywołuje działanie prozakrzepowe, prozapalne i powoduje skurcz naczyń. Wszystko to zwiększa aktywność komórek układu odpornościowego i przyspiesza powstawanie miażdżycy.  

Prowadzi ona do wielu chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak:  

• choroba wieńcowa i zawał,  
• udar mózgu,  
• miażdżyca tętnic kończyn dolnych.  

U osób chorujących na cukrzycę częściej pojawiają się zaburzenia gospodarki lipidowej – rośnie stężenie trójglicerydów i „złego” cholesterolu LDL, a maleje poziom „dobrego” cholesterolu HDL. To także przyspiesza rozwój blaszek miażdżycowych i zwiększa ryzyko chorób krążenia. Wreszcie stan insulinoporności, czyli zmniejszonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny oraz wysoki poziom tego hormonu, określany mianem hiperinsulinemi, pobudzają powstawanie stanu zapalnego i blaszek miażdżycowych. Dodatkowo powodują pogrubienie ścian tętnic i zmniejszenie ich elastyczności, co zwiększa ryzyko nadciśnienia tętniczego [1,2].  

Powikłania makroangiopatyczne 

Cukrzyca wpływa na stan zarówno dużych naczyń tętniczych i żylnych, jak i małych naczynek, zaopatrujących poszczególne narządy w krew. Dlatego dzieli się powikłania tej choroby na makroangiopatyczne (czyli dotyczące dużych naczyń) i mikroangiopatyczne (dotykające małych tętniczek i naczyń włosowatych).  

Do powikłań makroangiopatycznych zalicza się: 

• chorobę wieńcową i zawał serca – badania pokazują, że ryzyko zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca jest trzykrotnie wyższe u osób z cukrzycą w porównaniu do osób bez niej; 
• udar mózgu – również ryzyko udaru jest 2-3 razy wyższe w cukrzycy; u chorych stwierdza się nasiloną miażdżycę tętnic w obrębie szyi i mózgu, co znacznie podnosi ryzyko udaru; 
• przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych – rozwój tego stanu wynika z nasilonej miażdżycy tętnic nóg, co zmniejsza ich ukrwienie; ponadto cukrzyca hamuje rozwój nowych naczyń i krążenia obocznego; nie bez znaczenia jest także uszkodzenie nerwów i gorsze czucie; 
• nadciśnienie tętnicze – insulinooporność i hiperinsulinemia powodują wzrost ciśnienia krwi poprzez różne mechanizmy, takie jak zatrzymywanie wody i sodu w organizmie, przerost ścian tętnic i nasilone wapnienie; wszystko to niekorzystnie wpływa na elastyczność tętnic i zwiększa ryzyko nadciśnienia.  

Powyższe powikłania są przede wszystkim wynikiem nasilonej i przyspieszonej miażdżycy wynikającej z cukrzycy i towarzyszącej otyłości oraz niskiej aktywności fizycznej [2,3].  

Powikłania mikroangiopatyczne 

• Powikłania oczne – w cukrzycy typu 1 i 2 dochodzi do zaburzeń w mikrokrążeniu w obrębie siatkówki w oku. Powoduje to stan choroby o nazwie retinopatia cukrzycowa. Stwierdzono, że po 15 latach trwania cukrzycy typu 1 u 98% chorych rozwija się retinopatia, zaś u chorych na cukrzycę typu 2 retinopatia występuje u 5% w chwili rozpoznania choroby. Objawia się ona stopniowym pogarszaniem się ostrości wzroku, może powodować także nagłą utratę widzenia w jednym oku. 
• Powikłania nerkowe – stwierdza się je nawet u 50% chorych na cukrzycę typu 2. Ich nasilenie zależy od czasu trwania choroby, skuteczności leczenia oraz od nadciśnienia tętniczego. Zazwyczaj przez długi czas pozostają bezobjawowe, aż dochodzi do przewlekłej niewydolności nerek.  
• Neuropatia cukrzycowa, w tym stopa cukrzycowa – najczęstsze przewlekłe powikłanie cukrzycy, dotyczące nawet 90% chorych. Polega na uszkadzaniu nerwów obwodowych i pogarszaniu się ich funkcji, łącznie z ich utratą. Objawy dotyczą głównie czucia i obejmują drętwienie i mrowienie rąk i stóp, bolesne skurcze mięśni, ubytki czucia dotyku, bólu i temperatury na skórze, osłabienie siły mięśni i powstawanie owrzodzeń na skórze. Pojawiają się także problemy z erekcją i oddawaniem moczu [2]. 

Powikłaniom makro- i mikroangiopatycznym można zapobiegać. Kluczowe jest właściwe wyrównanie cukrzycy, tak by poziom glukozy we krwi utrzymywał się w granicach normy. Służą temu:  

• leki przeciwcukrzycowe,  
• regularne przyjmowanie insuliny (zwłaszcza w cukrzycy typu 1), 
• dbanie o właściwie zbilansowaną dietę, 
• codzienna aktywność fizyczna.  

Pozwala to zredukować masę ciała i ograniczyć otyłość, wpływającą szczególnie niekorzystnie na gospodarkę węglowodanową organizmu. W jednym z dużych badań klinicznych kontrola poziomu glikemii była mierzona przez ocenę wartości hemoglobiny glikowanej. Jest to czuły wskaźnik wyrównania cukrzycy w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Wyższy poziom tego związku we krwi był związany ze zwiększonym ryzykiem różnych powikłań w obrębie układu sercowo-naczyniowego [4]. 

Cukrzyca to wielowymiarowa choroba przewlekła, dotycząca niemal całego organizmu. Nieleczona może prowadzić do wielu powikłań stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia. Dlatego tak ważne jest stosowanie odpowiedniego leczenia i prowadzenie zdrowego stylu życia.

Przeczytaj również:
Dzienniczek samokontroli cukrzyka (diabetyka) – jak go prowadzić?