Nerwica – objawy, leczenie, rodzaje. Jak walczyć z nerwicą? 

Czym jest nerwica? Poznaj definicję 

Nerwica to potoczne określenie zaburzeń nerwicowych. Termin ten nie jest już jednak powszechnie stosowany w środowisku medycznym. W klasyfikacjach medycznych możemy spotkać się raczej z terminem zaburzeń lękowych. Aby lepiej zrozumieć, co to jest nerwica, warto najpierw zapoznać się z terminem zaburzeń lękowych. 

Zaburzenia lękowe (nerwicowe) to grupa zaburzeń psychicznych, w których przebiegu obserwuje się szereg niepokojących objawów zarówno psychicznych, jak i fizycznych. Charakterystyczne dla nerwic jest odczuwanie silnego lęku i niepokoju, które mogą „ukrywać się” pod postacią dolegliwości somatycznych.  

W przypadku zaburzeń nerwicowych osoba, która zmaga się z objawami fobii czy natręctw, zdaje sobie sprawę, że jej objawy nie mają racjonalnych podstaw, jednak pomimo tej świadomości nadal odczuwa silny lęk. Posiadanie owej świadomości odróżnia nerwicę od psychozy. 

Właśnie ten silny lęk prowadzi do powstania dolegliwości psychicznych i fizycznych, których pojawienie się dodatkowo jeszcze wzmaga uczucie lęku. Mechanizm ten możemy nazwać błędnym kołem – lęk wzmaga objawy, a objawy wzmagają lęk.  

Przyczyn rozwoju nerwicy może być wiele, ale w opracowaniach naukowych często wskazuje się na rolę przewlekłego stresu w rozwoju zaburzeń lękowych (nerwicowych). Sam stres jednak nie sprawia, że u danej osoby rozwinie się nerwica. Część osób może być bardziej predysponowana do zaburzeń nerwicowych. Są to osoby odznaczające się myśleniem pesymistycznym, egocentryzmem i perfekcjonizmem oraz te, u których wykształciły się nieprawidłowe mechanizmy radzenia sobie ze stresem i nieumiejętność regulacji własnych emocji. 

Do czynników sprzyjających powstawaniu zaburzeń lękowych (nerwicowych) zaliczamy: 

• wymagania i role społeczne (rodzinne, zawodowe), którym dana osoba nie jest w stanie sprostać bądź czuje się zmuszona do ich pełnienia, co prowadzi do powstania konfliktu wewnętrznego; 
• cechy biologiczne – oprócz cech osobowości wspomnianych wyżej i typu temperamentu wpływ na powstawanie nerwic mają także stan układu nerwowego i nieprawidłowe działanie neuroprzekaźników; 
• przeżyte w przeszłości traumy psychiczne. 

Objawy nerwicy – jak się objawia nerwica? 

To, jak objawia się nerwica, jest zależne od jej rodzaju. Objawy wykazują także zróżnicowanie pomiędzy ludźmi. Oznacza to, że choć dwie osoby mają stwierdzony ten sam rodzaj nerwicy, to wciąż mogą nieznacznie różnić się między sobą nasileniem objawów lub charakterem dolegliwości, np. u jednej osoby lęk manifestuje się pod postacią dolegliwości ze strony układu pokarmowego, a u innej problemów ze snem. 

Jest wiele symptomów, które może powodować nerwica. Objawy zaburzeń nerwicowych można podzielić w następujący sposób:  

Objawy związane z funkcjonowaniem poznawczym człowieka 

• Obsesje (nawracające natrętne myśli i wyobrażenia) i kompulsje (przymus powtarzania pewnych zachowań i czynności, uporczywy i nieprzyjemny). 
• Zaburzenia pamięci. 
• Trudności w skupieniu uwagi – problemy z koncentracją. 
• Doświadczanie poczucia derealizacji – wrażenie odrealnienia, oddalenia, obcości otoczenia. 

Objawy związane ze sferą emocjonalną

• Patologiczny strach przed konkretnymi przedmiotami, zjawiskami – fobie. 
• Doświadczanie lęku wolnopłynącego, który jest uporczywy, silny i nie wywołuje go żaden określony czynnik. Jest on jednym z głównych objawów uogólnionych zaburzeń lękowych. 
• Lęk napadowy – ataki paniki. 
• Częste odczuwanie przygnębienia. 
• Anhedonia, apatia, poczucie braku chęci i motywacji. 
• Chwiejność emocjonalna. 
• Zwiększona drażliwość, uczucie napięcia. 
• Zaburzenia snu, w szczególności bezsenność. 

Objawy somatyczne (fizyczne)

• Zaburzona praca organów wewnętrznych, przejawiająca się np. nieprawidłowym poziomem hormonów. 
• Zaburzenia seksualne, np. spadek libido, wytrysk przedwczesny, anorgazmia. 
• Zaburzenia mowy, równowagi, drgawki. 
• Zaburzenia wzroku, słuchu. 
• Nadmierna wrażliwość na bodźce, np. wzrokowe, słuchowe lub czuciowe. 
• Duszność, wrażenie ucisku w klatce piersiowej. 
• Brak czucia w pewnych częściach ciała, mrowienie. 
• Ból głowy, często o charakterze napięciowym. 
• Zawroty głowy, omdlenia. 
• Ból żołądka, kręgosłupa. 
• Kołatanie serca i uderzenia gorąca. 

Aby móc postawić diagnozę zaburzeń lękowych (nerwicy), należy wykluczyć przyczyny organiczne powyższych objawów. Jeśli lekarz nie stwierdzi somatycznego podłoża objawów, to mogą one być uwarunkowane psychicznie i wówczas mamy do czynienia z nerwicą. 

Nerwica – rodzaje 

Jest kilka sposobów, według których może zostać podzielona nerwica. Rodzaje tego zaburzenia zostaną przedstawione na podstawie klasyfikacji medycznej ICD-10 oraz tej zaproponowanej przez polskiego psychologa Antoniego Kępińskiego. 

Według ICD-10 do zaburzeń nerwicowych zaliczamy: 

• zaburzenia lękowe (w tym fobie), 
• zaburzenia dysocjacyjne, 
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, 
• zespół stresu pourazowego (PTSD) i zaburzenia adaptacyjne, 
• zaburzenia somatomorficzne (występujące pod postacią dolegliwości fizycznych). 

Według klasyfikacji Antoniego Kępińskiego w każdym z rodzajów nerwic, oprócz objawów osiowych, czyli występujących w każdym rodzaju nerwicy (lęk, objawy somatyczne, egocentryzm – zamknięcie się w wewnętrznym świecie własnych myśli i doznań oraz niepokojów, mechanizm błędnego koła), istnieją również objawy brzeżne charakterystyczne dla danego rodzaju nerwicy.  

Zgodnie z podziałem Kępińskiego wyróżniamy pięć rodzajów nerwic: 

Nerwica neurasteniczna  

Głównym przejawem tego typu nerwicy jest stale towarzyszące poczucie wyczerpania, duża męczliwość i związana z nią silna irytacja i napięcie. Wynika to z faktu, że osoba cierpiąca na nerwicę neurasteniczną ma trudności z koncentracją i wyborem bodźców (w konsekwencji zwraca uwagę na wszystko, jest bardzo czujna), co powoduje przeciążenie i zmęczenie albo irytację i wybuchy złości. Dzieli się na dwa podtypy: 

• hiposteniczna – dominuje zmęczenie, sen nie daje ukojenia, noce są często nieprzespane, ciągłe poczucie braku energii. Do charakterystycznych objawów zalicza się także poczucie nudy i niechęć do życia i aktywności. 
• hipersteniczna – na pierwszy plan wysuwa się rozdrażnienie i poczucie napięcia. Osoba zmagająca się z tym podtypem nie toleruje większości bodźców napływających ze świata, uważa je za męczące i drażniące. Swoją irytację często wyraża w zachowaniu i mowie, co może powodować pogorszenie kontaktów z bliskimi i relacji ze współpracownikami. 

Nerwica depresyjna  

Może być trudna do zdiagnozowania ze względu na podobieństwo objawów nerwicy depresyjnej i zaburzeń nastroju. Nerwicę depresyjną odróżnia występowanie konfliktu wewnętrznego i wyczuwalne w kontakcie z daną osobą odczuwane przez nią poczucie krzywdy i złość (skierowaną na innych i wypieraną, nieujawniającą się w sposób jawny, a raczej poprzez zachowania pasywno-agresywne). 

Nerwica hipochondryczna  

Mówimy o niej, kiedy pacjent odczuwa silny ból, który nie ma żadnych somatycznych podstaw. Osoba z nerwicą hipochondryczną nie udaje dolegliwości i ból faktycznie odczuwa, co powoduje u niej niepokój o swój stan zdrowia i szukanie pomocy lekarskiej. Somatyzowanie objawów ma na celu (nieświadomie) ucieczkę od zmierzenia się z własnymi konfliktami wewnętrznymi, pragnieniami i przeżyciami. 

Nerwica natręctw  

W jej przebiegu osoba zmaga się z nawracającymi, nieprzyjemnymi myślami (obsesje) i odczuwa przymus wykonywania określonych czynności (kompulsje). Mogą pojawić się również natrętne lęki, czyli fobie. Osoba ta odznacza się wysokim poziomem perfekcjonizmu i chęcią posiadania absolutnej kontroli nad sobą, swoim życiem, a często także nad relacjami z innymi ludźmi, co może prowadzić do poczucia frustracji i popsucia relacji z bliskimi. 

Nerwica histeryczna  

Charakterystycznym objawem tego rodzaju nerwicy jest przerzucanie silnych i wypartych emocji na ciało, co może objawiać się zaburzeniami ruchu (np. drgawki), emocji (ataki histerii – wybuch silnych emocji w połączeniu ze wzmożoną aktywnością ruchową; zazwyczaj chory nie pamięta ataku) i czucia (utrata węchu, zwiększona wrażliwość na ból). 

Leczenie nerwicy – jak z nią walczyć? 

Etap leczenia nerwicy zawsze poprzedzony jest diagnozą. Gdy mamy do czynienia z objawami nerwicy, lekarz w pierwszej kolejności powinien wykluczyć możliwość istnienia zaburzenia somatycznego, które może wywoływać objawy wskazujące na nerwicę, jak np. nadczynność tarczycy. 

Następnie lekarz powinien dokonać diagnozy różnicowej w celu wykluczenia zaburzeń afektywnych, osobowości czy odżywania jako przyczyn pojawienia się objawów u danej osoby. 

Gdy zostanie już postawiona diagnoza, warto zastanowić się, jak walczyć z nerwicą. Leczenie jest prowadzone przede wszystkim w oparciu o psychoterapię, która ma na celu zmianę zachowania i interpretacji czynników wywołujących lęk, przerwanie błędnego koła i pomoc w poradzeniu sobie z własnymi traumami i konfliktami wewnętrznymi. Osoby zmagające się z nerwicą mogą także skorzystać z włączenia do procesu terapeutycznego technik relaksacyjnych i psychoedukacji w zakresie konstruktywnego radzenia sobie ze stresem. 

W przypadku nasilonych objawów lęku do leczenia może być włączona farmakoterapia w postaci leków przeciwlękowych lub antydepresyjnych (SSRI). 

Źródła: 

• Kępiński A. (2017). Psychopatologia nerwic. Wydawnictwo Literackie. 
• Cierpiałkowska L. (2018). Psychopatologia. Wydawnictwo: Scholar. 
• Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. 
• Rybakowski J. (2001). Współczesne poglądy na patogenezę i leczenie zaburzeń lękowych. Przewodnik Lekarza, 4(4), s.22-32.