Luteina – jakie są jej właściwości?

Jaka jest różnica między luteiną na oczy a luteiną jako hormon? 

Wspólna jest tylko nazwa luteina, która wywodzi się od łacińskiego słowa luteus, czyli żółty. Są to zupełnie dwie różne substancje o odmiennym działaniu. Luteina stosowana na oczy to żółty barwnik roślinny, który gromadzi się w siatkówce oka. Luteina-hormon została wyizolowana po raz pierwszy z ciałka żółtego u zwierząt (stąd nazwa) i jest naturalnie wytwarzana przez organizm. 

Mimo że jest uznawana za typowy hormon kobiecy, występuje również u mężczyzn i pełni istotne funkcje.  

Luteina na oczy jest dostępna bez recepty jako suplement diety, luteina jako progesteron to lek dostępny wyłącznie na receptę. 

Luteina na oczy – jak działa i dla kogo? 

Luteina na oczy to naturalnie występujący w przyrodzie żółty barwnik należący do grupy karotenoidów. Jest wytwarzana wyłącznie przez rośliny i to pożywienie stanowi jedyne źródło tej substancji dla człowieka. Wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne i wspomagające system immunologiczny. W organizmie człowieka gromadzi się w centralnej części siatkówki oka – plamce żółtej i razem z innym barwnikiem, zeaksantyną, odpowiada za prawidłową ostrość widzenia, pochłaniając nadmiar szkodliwego dla oka promieniowania UVA i UVB. Poprzez działanie neutralizujące wolne rodniki związki te chronią narząd wzroku. 

Zmniejszenie stężenia luteiny w siatkówce oka przyczynia się do powstawania AMD (zwyrodnienia plamki żółtej) i zaćmy. 

Najważniejsze czynniki ryzyka AMD to: 

• starszy wiek, 
• częsta ekspozycja oczu na światło słoneczne, promieniowanie ekranów telewizorów i komputerów, sztuczne oświetlenie, 
• palenie tytoniu, 
• zły stan odżywiania, 
• jasny kolor tęczówki, 
• nadużywanie alkoholu, 
• cukrzyca, 
• otyłość, 
• rodzinne występowanie AMD, 
• hiperlipoproteinemia. 

Zwyrodnienie plamki żółtej częściej dotyka kobiety. 

Ze względu na właściwości antyoksydacyjne luteiny przypuszcza się, że może ona odgrywać również istotną rolę w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych powstających na tle miażdżycy oraz nowotworów. 

Z uwagi na zbyt mały zakres wiedzy w tym zakresie nie zostały wyznaczone normy dziennego spożycia luteiny ani górny limit bezpiecznego przyjęcia tej substancji. Wiadomo natomiast, że ilość luteiny potrzebna do zmniejszenia ryzyka zwyrodnienia plamki żółtej wynosi ok. 6 mg na dobę, a zeaksantyna w dawce 2 mg ułatwia jej wchłanianie. Według badań mamy niedobory luteiny. Warto więc zmodyfikować naszą dietę lub wprowadzić suplementację preparatami dostępnymi w aptekach. 

Odpowiednie spożycie luteiny i innych karotenoidów z dietą ciężarnych oraz ich wysokie poziomy w organizmie matki i płodu wpływają korzystnie na rozwój wzroku, plamki żółtej w oku i funkcji poznawczych u dziecka oraz na zdrowie dziecka (ze względu na właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne pobudzają układ immunologiczny dziecka i chronią przed infekcjami układu oddechowego i pokarmowego). 

Przeczytaj również:
Jak dbać o dobry wzrok?
Operacja zaćmy – co warto o niej wiedzieć?

Gdzie występuje luteina?

Luteina jest syntetyzowana tylko przez rośliny i jej największe ilości występują w zielonych liściach warzyw, w mniejszej ilości w żółtych i pomarańczowych warzywach i owocach. Warzywa są lepszym jej źródłem niż owoce. 

Najbogatszymi źródłami luteiny są: 

• jarmuż, 
• szpinak, 
• natka pietruszki, 
• cukinia, 
• papryka, 
• brokuły, 
• sałata, 
• zielony groszek 
• fasolka szparagowa, 
• dynia, 
• pomidory, 
• marchew, 
• kukurydza, 
• pomarańcze 
• nektarynki, 
• jeżyny, 
• agrest, 
• awokado, 
• kiwi, 
• maliny, 
• czarna porzeczka. 

Zawartość luteiny w warzywach i owocach jest uzależniona od wielu czynników, m.in. miejsca i metod uprawy czy procesów technologicznych. Występuje również w żółtkach jaj, mimo iż nie jest wytwarzana przez kury, a jej zawartość jest zależna od spożywanego przez nie pokarmu. 

Luteina jest rozpuszczalna w tłuszczach i to tłuszcz przyczynia się do efektywnego jej wchłaniania. Stąd też zalecenia, aby była spożywana z posiłkiem zawierającym tłuszcz w ilości 3-5 g. Dodatkowym czynnikiem wspomagającym jej przyswajanie jest rozdrobnienie pokarmu (dokładne żucie) oraz gotowanie potraw. 

W suplementach diety stosuje się luteinę krystaliczną, która według badań łatwiej się przyswaja od tej z żywności. Preparaty dostępne w aptekach w postaci tabletek lub kapsułek zawierają zazwyczaj 10-20 mg luteiny, często w połączeniu z zeaksantyną ułatwiającą jej przyswajanie. 

Progesteron, czyli hormonalna luteina – właściwości 

Progesteron, potocznie nazywany luteiną, jest hormonem płciowym i wytwarzany jest w większej ilości przez kobiety. Produkowany jest u kobiet przez ciałko żółte w jajniku i przez łożysko, w mniejszej ilości przez korę nadnerczy i środkowy układ nerwowy. 

Hormon ten odpowiedzialny jest przede wszystkim za utrzymanie i prawidłowy rozwój ciąży.  

Luteina przygotowuje błonę śluzową macicy do zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej, hamuje skurcze macicy, zapobiega poronieniu do czasu wytworzenia się łożyska (w pierwszym trymestrze ciąży), hamuje odpowiedź immunologiczną matki na antygeny płodu i chroni przed przedwczesnym porodem oraz przygotowuje gruczoły sutkowe do produkcji mleka. 

Progesteron jest również stosowany u kobiet nieciężarnych w regulacji cyklu miesiączkowego. Jego niedobór zaburza go i jest przyczyną plamień lub braku miesiączki. Jednym ze wskazań jest przyjmowanie tego preparatu u kobiet z nieregularnymi cyklami. Przyjmuje się go wówczas w drugiej fazie cyklu, a odstawienie wywołuje miesiączkę. 

Przeczytaj również:
Zaburzenia miesiączkowania – jakie są ich przyczyny?

Poziom tego hormonu nie jest stabilny w ciągu doby, a jego stężenie we krwi zmienia się w ciągu dnia. Metabolizm progesteronu może zostać przyspieszony przez inne leki, w tym przeciwdrgawkowe, przeciwzakaźne i niektóre produkty ziołowe. 

Preparaty luteiny jako hormonu są przepisywane po konsultacji lekarskiej, z dobraną indywidualnie dawką i zgodnie z określonymi wskazaniami. 

Występują w postaci dopochwowej lub doustnej (tabletki i tabletki podjęzykowe). Formę doustną przyjmuje się najczęściej w początkowej fazie ciąży. Postać dopochwową charakteryzuje zwiększone wchłanianie i stosowana jest głównie w zaawansowanej ciąży, aby zapobiec przedwczesnemu porodowi, dla których tabletki w formie doustnej nie są wskazane ze względu na zaburzenia wątroby lub nerek. Preparaty doustne są stosowane przede wszystkim w leczeniu innych schorzeń związanych z niedoborem progesteronu, chyba że u pacjentki występują problemy zdrowotne związane z funkcjonowaniem wątroby lub nerek. 

Przeczytaj również:
Suplementacja w ciąży – jakie witaminy powinna uzupełniać przyszła mama?

Wskazania do stosowania syntetycznego progesteronu: 

• zaburzenia cyklu miesiączkowego, bolesne miesiączkowanie, cykle bezowulacyjne, zespół napięcia przedmiesiączkowego, krwawienia maciczne, 
• leczenie endometriozy, 
• programy zapłodnienia in vitro, 
• leczenie niepłodności związanej z niedomogą ciałka żółtego (niedobór progesteronu), 
• leczenie poronień nawykowych i zagrażających, 
• leczenie niedoboru progesteronu w okresie przedmenopauzalnym, 
• jako hormonalna terapia zastępcza, u kobiet po menopauzie, z zachowaną macicą, w celu ochrony endometrium. 

Przeciwwskazaniami do stosowania preparatów luteiny są: 

• karmienie piersią, 
• krwawienie z pochwy nieznanego pochodzenia, poronienie zatrzymane, ciąża pozamaciczna, 
• nowotwór lub podejrzenie nowotworu piersi lub dróg rodnych, 
• zakrzepica żylna lub tętnicza, 
• zatorowość płucna, 
• zaburzenia czynności wątroby i żółtaczka cholestatyczna, 
• choroby powodujące zatrzymanie płynów w organizmie, takie jak: astma, padaczka, migrena, zaburzenia czynności nerek lub serca, cukrzyca, insulinooporność. 

Ważne! Lek ten należy stosować ze szczególną ostrożnością u kobiet z depresją, ponieważ progesteron może nasilać objawy choroby, oraz u kobiet palących i w wieku powyżej 35 roku życia.

Luteina – skutki uboczne  

Luteina stosowana w preparatach jest identyczna z tym występującym w organizmie, ale jak każdy lek, może wywoływać skutki uboczne (szczególnie po przedawkowaniu), takie jak: 

• zaburzenia układu nerwowego: senność, bóle i zawroty głowy, zaburzenia koncentracji i uwagi, uczucie lęku, stany depresyjne; 
• zaburzenia układu rozrodczego i piersi: podrażnienie pochwy, świąd, upławy, nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych, 
• zaburzenia żołądka i jelit (nudności, suchość w jamie ustnej), 
• żółtaczka cholestatyczna, 
• krwawienia z dziąseł i zaburzenia zakrzepowe, 
• reakcje skórne: trądzik, zaczerwienienie, 
• wahania masy ciała. 

Progesteron u mężczyzn 

Progesteron to hormon, który w niewielkich ilościach występuje również u mężczyzn. Odpowiedzialny jest za hamowanie przekształcenia testosteronu w dihydrotestosteron, którego nadmiar może prowadzić do raka prostaty. Jest produkowany przez jądra i nadnercza. 

Nadmiar progesteronu może objawiać się:  

• depresją, 
• ospałością,  
• zmęczeniem,  
• niskim libido,  
• niepłodnością, 
• utratą włosów,  
• odkładaniem się tłuszczu,  
• suchością skóry,  
• problemami ze zbudowaniem tkanki mięśniowej.  

Niedobór natomiast: 

• problemami z prostatą, 
• powiększeniem piersi,  
• utratą masy mięśniowej,  
• trądzikiem,  
• bólami mięśniowo-stawowymi,  
• rozregulowaniem pracy tarczycy. 

Podsumowując, należy pamiętać, że luteina „na oczy” i stosowana jako lek hormonalny to dwie zupełnie inne substancje. Pierwsza nie jest wytwarzana przez organizm, ale wpływa dobroczynnie na jego funkcjonowanie i zalecane jest jej dostarczanie z pokarmem. Jadłospis obfity w luteinę i zeaksantynę, a także inne karotenoidy oraz witaminy E, C i cynk działa prewencyjnie na zapadalność zwyrodnienia plamki żółtej.   

Drugim rodzajem luteiny jest hormon produkowany przez organizm, który odgrywa istotną rolę zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Niedobór lub nadmiar progesteronu ma istotne zdrowotne konsekwencje. Jako lek, progesteron syntetyczny może być przyjmowany tylko ze wskazań lekarskich.