Ospa wietrzna. Atakuje nie tylko dzieci!

Jak można zarazić się ospą wietrzną? 

Ospa wietrzna jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirus ospy wietrznej i półpaśca VZV (Varciella-zoster Virus). Do infekcji dochodzi najczęściej drogą kropelkową. 

Wirus może być przenoszony również przez wiatr na odległość nawet kilkudziesięciu metrów (stąd nazwa ospa wietrzna). 

Do organizmu przedostaje się przez górne drogi oddechowe i/lub spojówki. Następnie wirus wnika do węzłów chłonnych, by po kilku dniach trafić do wątroby i śledziony. Stamtąd wędruje do komórek nabłonka i błon śluzowych, a także do innych tkanek. W organizmie może przebywać przez wiele lat w postaci utajonej. Umiejscawia się wówczas w zwojach nerwowych, po czym uaktywnia się jako półpasiec. Następuje to zazwyczaj w momencie osłabienia odporności. 

Źródłem zakażenia jest człowiek. Choroba przenosi się niezwykle łatwo i szybko. Zakaźność u osób z kontaktu jest bardzo duża, w przypadku domowników wynosi nawet powyżej 90%. Treść pęcherzyków ospowych również ma charakter zakaźny. 

Ospa wietrzna – ile trwa?

Okres wylęgania wirusa, czyli czas od momentu wniknięcia wirusa do pojawienia się pierwszych objawów waha się od 10 do 21 dni. Średnio wynosi on 14 dni (u noworodków i niemowląt jest zazwyczaj krótszy). Natomiast u osób z obniżoną odpornością może wydłużyć się nawet do 28 dni.

Najbardziej zakaźny okres (dochodzi wówczas do rozsiewania wirusa wśród osób zdrowych) to ok. 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki.

Chory przestaje zarażać, gdy dojdzie do osuszenia zmian skórnych i odpadnięcia powstałych strupów, co zazwyczaj trwa około 7 dni.

Zakażenie przenosi się także przez łożysko, przez co ospa w ciąży jest szczególnie niebezpieczna dla płodu.

Po przebytej chorobie wirus ulega tzw. utajeniu w zwojach czuciowych. Jego reaktywacja może nastąpić nawet po wielu latach od przebycia ospy wietrznej. Wskutek tego mogą pojawić się wykwity w obrębie skóry unerwianej przez zajęty nerw, co określamy mianem półpaśca. 

Ospa wietrzna u dorosłych i kobiet w ciąży

Obecnie coraz więcej zachorowań występuje też wśród młodzieży i osób dorosłych. 

Przebieg choroby jest cięższy, a powikłania poważniejsze w przypadku:

• osób powyżej 20. roku życia,
• kobiet w ciąży (szczególnie w II i III trymestrze),
• osób z niedoborami odporności,
• noworodków matek, które zachorowały na ospę 5 dni przed porodem. 

Ospa wietrzna – objawy

Ospa wietrzna na początku przypomina grypę. Towarzyszą jej: gorączka, ból głowy i mięśni oraz złe samopoczucie. Po około 2 dniach pojawia się wysypka. Zmiany skórne przechodzą przez różne stadia: plamki, grudki, pęcherzyki, które finalnie przysychają w krosty. Ta przemiana trwa ok. tygodnia. Wysypka występuje na całym ciele i towarzyszy jej uporczywy świąd skóry. Zmiany skórne u chorych dorosłych są zwykle bardziej rozległe niż u dzieci, choć zdarza się także, że objawy są nietypowe i trudne do zauważenia.  

Drapanie zmian skórnych może powodować dodatkowe nadkażenie, co może prowadzić do powstania blizn.

Zmiany pojawiają się zwykle na skórze głowy, tułowia i kończyn, jednak u kilkunastu procent pacjentów choroba zajmuje również błony śluzowe w obrębie jamy ustnej, gałki ocznej czy narządów płciowych, powodując bolesne owrzodzenia. U dorosłych zmiany w jamie ustnej często wyprzedzają o kilka dni pojawienie się wykwitów na skórze w typowych lokalizacjach. Objawom ospy u dorosłych może towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych, zapalenie gardła oraz nieżyt nosa.

Ospa wietrzna u dzieci 

Ospa wietrzna dotyka głównie dzieci i ma zazwyczaj łagodny przebieg. Jest ona jednak szczególnie niebezpieczna dla noworodków, których matki zachorowały 5 dni przed porodem lub w ciągu 48 godzin po nim. Istnieje wówczas ryzyko, że u noworodków rozwinie się ospa wietrzna. Dlatego dzieci te otrzymują swoistą immunoglobulinę tuż po porodzie, aby zapobiec rozwojowi choroby.

Natomiast u noworodków z ospą wrodzoną (gdy matka zachorowała w I lub II trymestrze) mogą wystąpić:

• niska masa urodzeniowa,
• zaburzenia rozwoju,
• zaćma
• zapalenie siatkówki i naczyniówki
• zmiany skórne,
• niedorozwój kończyn,
• objawy neurologiczne.

Zakażenie po 20. tygodniu ciąży zwykle nie powoduje wad u płodu, jednak może skutkować pojawieniem się półpaśca u dziecka po urodzeniu. 

Powikłania po ospie u dorosłych 

Osoby dorosłe narażone są na cięższy przebieg choroby niż dzieci i znacznie wyższe jest u nich ryzyko wystąpienia powikłań. Najczęstszym z nich jest nadkażenie bakteryjne zmian skórnych. Zwykle powodują je gronkowce i paciorkowce. 

Sprzyja mu: 

• niedostateczna higiena skóry,  
• drapanie, 
• stosowanie miejscowo działających leków i zasypek.  

Nadkażenia mogą mieć różną postać – od niewielkich ropni przez różę, ropowicę, martwicze zapalenie powięzi do sepsy włącznie.  

Ciężkim powikłaniem, które może pojawić się w przebiegu ospy u osób dorosłych, jest zapalenie płuc. Może je wywołać wirus VZV lub bakterie. Powikłania pojawiają się w 5-15% przypadków

Częściej występuje u: 

• osób w zaawansowanym wieku,  
• osób z obniżoną odpornością,  
• palaczy,  
• chorych na POChP,   
• kobiet w II i III trymestrze ciąży. 

Ospa może również powodować powikłania ze strony układu nerwowego. Jednym z nich jest zapalenie mózgu. Występuje ono przede wszystkim u dorosłych i może pozostawiać trwałe skutki neurologiczne. 

Ponadto mogą wystąpić: 

• porażenia nerwów,  
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
• zapalenie siatkówki. 

Podczas infekcji wirusem ospy wietrznej i półpaśca u niektórych chorych obserwujemy podwyższone poziomy enzymów wątrobowych. Może to być związane z łagodnym zapaleniem wątroby. Zwykle nie powoduje ono objawów, jednak u części osób może rozwinąć się ostra niewydolność tego narządu. 

Dodatkowo VZV może przyczynić się do zapalenia mięśnia sercowego, nerek, stawów i układu moczowego, a także małopłytkowości. 

Czym jest półpasiec? 

Częstszą postacią infekcji powodowanej przez VZV u dorosłych jest półpasiec. Choroba ta pojawia się w efekcie reaktywacji wirusa obecnego w zwojach nerwowych. 

Występuje głównie u osób:

• w podeszłym wieku, 
• z obniżoną odpornością, 
• obciążonych innymi schorzeniami.

Reaktywację zakażenia mogą wywołać także takie czynniki jak promieniowanie słoneczne, stres czy uraz mechaniczny. 

Półpasiec objawia się wysypką w obrębie jednego dermatomu, czyli obszaru skóry, na którym znajduje się zajęty chorobowo nerw. Zmianom skórnym towarzyszą często dolegliwości bólowe, świąd lub zaburzenia czucia. Półpasiec może dotyczyć nie tylko skóry, ale także narządów takich jak oko czy ucho. Może to prowadzić do niedosłuchu i niedowidzenia. 

Ospa wietrzna – leczenie 

Po zaobserwowaniu pierwszych objawów ospy wietrznej niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem. Zadecyduje on o ewentualnym wdrożeniu farmakoterapii oraz o wprowadzeniu innych metod leczenia, które przyspieszą i złagodzą przebieg choroby. 

W łagodnym przebiegu ospy leczenie zwykle polega na podawaniu leków przeciwgorączkowych i łagodzących świąd. W przypadku wystąpienia gorączki lekiem z wyboru jest paracetamol. Ibuprofen może zwiększać ryzyko wystąpienia powikłania w postaci nadkażeń skóry wywołanych przez gronkowce lub paciorkowce.

Preparaty osuszające mogą prowadzić do dodatkowych nadkażeń, dlatego rozważ ich ewentualne zastosowanie. W czasie ospy zaleca się krótkie codzienne kąpiele. Umytą skórę delikatnie osuszaj ręcznikiem, bez pocierania.

W przypadku cięższego przebiegu choroby lekarze zalecają stosowanie acyklowiru. Jest to substancja przeciwwirusowa dostępna na receptę. U chorych, u których występują powikłania, konieczna jest specjalistyczna opieka i hospitalizacja. 

Wyleczenie z reguły następuje samoistnie. Wirus nie ulega całkowitej eliminacji z organizmu. Pozostaje w stanie uśpienia i może zostać reaktywowany po wielu latach (jako półpasiec).

Ospa wietrzna – szczepionka 

Najbardziej efektywną metodą ochrony przed zachorowaniem na ospę jest szczepienie.

Zaleca się je wszystkim, którzy dotychczas nie chorowali na ospę, a w szczególności: 

• pracownikom ochrony zdrowia,  
• kobietom planującym ciążę, 
• małym dzieciom i ich rodzicom,
• przed planowanym przeszczepem narządu lub szpiku. 

W Polsce szczepienie jest bezpłatne m.in. dla dzieci poniżej 3. roku życia, które uczęszczają do żłobków lub klubików dziecięcych. 

Przeciwwskazaniem do szczepienia jest ciąża. Natomiast osoby z obniżoną powinny skonsultować się przed szczepieniem z lekarzem.

Jeśli zaszczepisz się ok. 3 dni przed zachorowaniem, możesz złagodzić przebieg choroby, a nawet uchronić osobę zaszczepioną przed ewentualnym zachorowaniem. Cykl szczepienia obejmuje podanie dwóch dawek w odstępie minimum 6 tygodni. Dziecko musi mieć ukończone 9 miesięcy, aby mogło zostać zaszczepione.

Jeżeli dotychczas nie chorowałeś na ospę, ale miałeś kontakt z osobą chorą, możesz zastosować tzw. immunoprofilaktykę bierną. Polega ona na podaniu immunoglobuliny, która zapobiegnie rozwojowi choroby. Innym rozwiązaniem jest profilaktyka farmakologiczna z zastosowaniem acyklowiru. Unikaj również kontaktu z osobami chorymi, ponieważ zakażenie przenosi się głównie drogą kropelkową i przez bezpośredni kontakt z wydzieliną pęcherzyków obecnych na skórze. 

Ospa wietrzna to choroba, która dotyka przede wszystkim dzieci. W przypadku gdy wystąpi u osoby dorosłej, wiąże się najczęściej z cięższym przebiegiem i wyższym ryzykiem pojawienia się groźnych powikłań. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i szczepienia ochronne, szczególnie u osób z grup ryzyka.  

Przeczytaj również:
Gorączka i zmiany skórne? To może być półpasiec.