Odleżyny – zapobieganie i leczenie

Odleżyny – przyczyny 

Odleżyna to rodzaj wrzodziejącej rany, która powstaje w wyniku miejscowego niedokrwienia spowodowanego uciskiem na naczynia krwionośne. Na pojawienie się odleżyn ma wpływ kilka czynników, m.in. tarcie i boczne siły ścinające, które prowadzą do pęknięć naczyń krwionośnych i zasinień. Do rozwoju odleżyn przyczyniają się także zaburzenia krążenia, ponieważ prowadzą do martwicy niedokrwiennej skóry, a nierzadko również tkanek położonych w głębszych warstwach.

Wśród najczęstszych przyczyn wymienia się także: 

• długotrwałe pozostawanie w jednej pozycji,  
• nietrzymanie moczu i stolca,  
• intensywne pocenie się,  
• nadwagę,  
• zaburzenia czucia i ruchomości,  
• zbyt niskie ciśnienie tętnicze,  
• niektóre choroby, takie jak cukrzyca czy anemia.  

Trudnościom w gojeniu się ran, a co za tym idzie powstawaniu odleżyn, sprzyja również niewłaściwa dieta. W sytuacji, gdy organizm musi odbudować zniszczoną tkankę, ważną rolę odgrywa odpowiednia podaż białka.  

Nie bez znaczenia pozostaje także wiek. Starzenie się organizmu ma istotny wpływ na szybkość gojenia się ran. 

Im dana osoba jest starsza, tym sprawność układu immunologicznego i krążenia jest mniejsza, a to prowadzi do pogorszenia możliwości naprawczych tkanek.  

Odleżyny pojawiają się w miejscach, w których kości dociskają tkanki do podłoża, a więc głównie na pośladkach i piętach. Mogą wystąpić również na łokciach, kolanach, łopatkach, potylicy, w okolicach kości krzyżowej i kostek.  

Ponadto odleżyny mogą uwidocznić się pod gipsem [1,2]. 

Odleżyny – stopnie 

W leczeniu odleżyn ważna jest ocena stadium ich zaawansowania. Umożliwia to dobranie odpowiednich preparatów i opatrunków, aby ich działanie było skuteczne. Stopień rozwoju rany można określić na podstawie różnych klasyfikacji, ale najpopularniejsza i najczęściej stosowana jest skala Torrance’a. W określeniu stopnia zaawansowania odleżyn stosuje się również czterostopniowy system klasyfikacji EUPAP/NPUAP. 

Podział odleżyn według skali Torrance’a: 

• Stopień I – blednące zaczerwienienie – zaczerwienienie pojawia się pod wpływem urazu. Jeśli po uciśnięciu palcem skóra blednie, oznacza to, że mikrokrążenie jest prawidłowe. 
• Stopień II – nieblednące zaczerwienienie – pod wpływem ucisku zaczerwienienie nie blednie, co oznacza, że mikrokrążenie zostało uszkodzone. Mogą pojawić się pęcherze i płytkie owrzodzenia, a także obrzęk. Pacjent podczas dotyku może odczuwać ból. 
• Stopień III – owrzodzenie – uszkodzeniu ulega skóra na całej swojej grubości (naskórek i skóra właściwa) do granicy z tkanką podskórną. Brzeg rany otacza rumień i występuje obrzęk, a na jej dnie widać czerwoną ziarninę i rozpadające się tkanki. 
• Stopień IV – uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną do granicy z powięzią – brzeg rany jest wyraźnie odgraniczony, dno często pokrywa brunatna martwica. 
• Stopień V – martwica przekracza powięź, obejmuje mięśnie, a nawet stawy i kości – tworzą się rany, widoczne są rozpadające się tkanki i czarnobrunatna martwica [2,3]. 

Odleżyny – leczenie

Leczenie odleżyn to długotrwały i wymagający proces. Jest on uzależniony od charakteru, rozległości i typu tkanki martwiczej, dlatego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza.  

Aktualnie na rynku dostępnych jest wiele preparatów i opatrunków przeznaczonych do leczenia tego typu ran. Każdy opatrunek ma swoją specyfikę i różni się materiałem, z którego został wykonany i działaniem. 

Leczenie należy dobrać do stopnia zaawansowania rany:  

• stopień I – konieczne jest odciążenie uciskanego miejsca oraz zastosowanie cienkiego i elastycznego opatrunku poliuretanowego. Jego struktura pozwala na parowanie z powierzchni skóry. Nie przepuszcza on wody i zanieczyszczeń z zewnątrz; 
• stopień II – należy odciążyć narażone miejsce i użyć opatrunku hydrokoloidowego. Pochłania on sączącą się z rany wydzielinę i tworzy wilgotne środowisko, które korzystnie wpływa na proces gojenia się owrzodzenia;  
• stopień III – należy zastosować hydrożele i opatrunki hydrokoloidowe. Rana często wymaga jednak chirurgicznego usunięcia martwicy; 
• stopień IV i V – rany wymagają leczenia chirurgicznego.  

Stopień I i II odleżyn jest najłatwiejszy w leczeniu. W przypadku bardziej zaawansowanych odleżyn istnieje ryzyko wystąpienia poważniejszych powikłań, takich jak zapalenie szpiku i kości, a także rozwój sepsy.  

Oczyszczanie rany z tkanki martwiczej jest ważnym elementem i w dużej mierze decyduje o dalszym procesie gojenia. Zapobiega nadmiernemu rozwojowi drobnoustrojów chorobotwórczych i rozwojowi zakażeń.  

Odleżyny – profilaktyka 

Występowanie odleżyn u osób unieruchomionych i o ograniczonej ruchomości można minimalizować poprzez odpowiednie działania profilaktyczne. Bardzo ważna jest obserwacja skóry i jej prawidłowa pielęgnacja.  

Najważniejsze zasady profilaktyczne, które mogą pomóc w zapobieganiu odleżynom: 

• Zabezpieczanie skóry dedykowanymi preparatami i opatrunkami.  
• Stosowanie środków myjących o odpowiednim pH.  
• Zachowanie czystej i suchej skóry po epizodzie nietrzymania moczu.  
• Niemasowanie i niepocieranie miejsc szczególnie narażonych na wystąpienie odleżyn.  
• Zmienianie ułożenia pacjenta co 4 godziny.  
• Stosowanie odpowiednich materacy i poduszek przeciwodleżynowych. Na rynku dostępne są materace piankowe i zmiennociśnieniowe, a także podkłady na materac i sprzęt do ślizgowego przemieszczania chorego.  
• Jeśli to możliwe, zachęcanie pacjenta do aktywności ruchowej.  
• Prawidłowe odżywianie, szczególnie odpowiednia podaż białka [3,4].

Przeczytaj również:
Opatrunek piankowy – kiedy warto go zastosować?