Zdrowie psychiczne – czym jest i jak dbać o psychikę? 

Czym jest psyche i czy dotyczy wszystkich sfer psychiki człowieka? 

Pojęcie wywodzi się ze starożytnej greki, gdzie oznaczało duszę jako jeden z dwóch, obok ciała, elementów, z których składał się człowiek. Psyche oznaczało duchowy, niematerialny aspekt człowieka. Pojęcie psyche z biegiem czasu ewoluowało i zmieniało znaczenie.  

Psyche a psychika człowieka – czy jest jakaś różnica?  

Pojęcie psyche było początkowo utożsamiane wyłącznie z niematerialną duszą, a zatem miało bardzo wąskie znaczenie. Wraz z rozwojem myśli psychologicznej zaczęło być postrzegane szerzej. Współcześnie psychika człowieka jest definiowana jako całokształt dyspozycji, mechanizmów i cech psychicznych związanych z emocjami, intelektem, predyspozycjami i doświadczeniem życiowym. Psychologia, której przedmiotem badania jest psychika człowieka, przedstawia różne jej ujęcia jako obiektywne poznawalne zachowanie się (behawioryzm), ogół świadomych i nieświadomych procesów psychicznych.  

Współczesna psychika jest pojęciem szerszym od starożytnej psyche. Czasami terminy te stosowane są wymiennie i odnoszą się do aktualnej definicji psychiki człowieka.  

Psychika od starożytności jest stałym obiektem zainteresowania filozofów, lekarzy i naukowców, którzy nie tylko poznają mechanizmy jej działania, ale również analizują jej zaburzenia, przyczyny ich powstawania, leczenia i przede wszystkim zapobiegania. Co to jest zdrowie psychiczne?  

Co to jest zdrowie psychiczne? 

Zdrowie zgodnie z definicją WHO składa się z dobrostanu w trzech zakresach: fizycznym, psychicznym i społecznym. Zdrowie psychiczne to więcej niż brak zaburzeń psychicznych. Jest ono dobrostanem, w którym realizowane są możliwości jednostki, radzi sobie ona z sytuacjami życiowymi, uczestniczy w życiu społecznym, a także produktywnie pracuje. Zdrowie psychiczne jest nie tylko brakiem zaburzeń, ale stanowi również podstawę dobrego samopoczucia i zdolności funkcjonowania w społeczeństwie.  

Dobrostan psychiczny to poczucie spełnienia i satysfakcji z życia, a także niski poziom stresu. Składa się na niego kilka wymiarów:  

• rozwój osobisty, 
• cel w życiu, 
• panowanie nad otoczeniem 
• samoakceptacja, 
• niezależność,  
• pozytywne relacje z innymi. 

Poczucie dobrostanu psychicznego zwiększa poziom aktywności, w tym fizycznej, zaangażowanie w pracę, pozytywnie wpływa na samoocenę, a w konsekwencji na relacje międzyludzkie.  

Zdrowie psychiczne – zaburzenia 

Rola zdrowia psychicznego w życiu człowieka jest coraz częściej podkreślana przez specjalistów. Świadczy o tym chociażby rozszerzenie definicji zdrowia WHO. Analiza zebranych danych dotyczących zaburzeń psychicznych wskazuje, że są one narastającym problemem na całym świecie. Depresja dotyczy 120 milionów ludzi i stanowi jedną z 20 przyczyn niepełnosprawności na świecie. Według WHO w ciągu ostatnim 45 lat liczba samobójstw na świecie wzrosła aż o 60%. Nieleczona choroba psychiczna stanowi poważny ciężar dla pacjenta oraz jego otoczenia. Zaniedbywana obszary zdrowia psychicznego sprawia, że wielu pacjentów wymagających leczenia nie otrzymuje pomocy.  

Jak dbać o zdrowie psychiczne? 

Zdrowie psychiczne kształtowane jest przez szereg czynników. Wśród nich znajdują się te, które sprzyjają jego poprawie, np. zdrowa dieta, aktywność fizyczna, lub powodują jego pogorszenie, np. uzależnienie od alkoholu, stres, brak snu. Dbanie o zdrowie psychiczne polega przede wszystkim na wzmocnieniu pozytywnych oddziaływań oraz zminimalizowaniu tych, które pogarszają stan zdrowia psychicznego.  

Zadbaj o sen i wypoczynek 

Dorosły człowiek potrzebuje od 7 do 8 godzin nieprzerwanego snu dziennie. Taka ilość jest optymalna dla jego zdrowa. Niedobór snu jest przyczyną wielu chorób odnoszących się do fizyczności i sfery psychicznej człowieka. Niewysypianie się sprawia, że stajemy się drażliwi i gorzej radzimy sobie z sytuacjami stresowymi.  

Drugim istotnym elementem jest wypoczynek. Odpoczynek polegający na aktywowaniu obszarów mózgu, które są niewykorzystywane w czasie pracy zawodowej, ma istotne znacznie dla zdrowia i dobrego samopoczucia. 

Zdrowo się odżywiaj 

Racjonalna, zbilansowana dieta o odpowiednim zapotrzebowaniu kalorycznym zmniejsza ryzyko wystąpienia wielu chorób, np. cukrzycy czy nowotworów. Zapobiega również otyłości, która może wiązać się ze spadkiem poczucia atrakcyjności. Dodatkowo obecność w diecie niektórych produktów (m.in. węglowodanów złożonych) podnosi poziom serotoniny, a niedobory minerałów i witamin powodują złe samopoczucie. Zbyt mała ilość żelaza jest przyczyną problemów z koncentracją i zmęczenia. Podobne skutki wywołuje niedobór witamin z grupy B, których odpowiednia ilość pomaga łagodzić stany lękowe i utrzymać równowagę psychiczną. 

Unikaj alkoholu i używek 

Picie alkoholu oraz stosowanie substancji psychoaktywnych daje złudny chwilowy efekt odstresowania, który może prowadzić do uzależnienia stanowiącego poważną chorobę psychiczną. W sytuacjach stresowych należy unikać alkoholu i innych używek. Zamiast tego warto zredukować napięcie przez sport, hobby, relacje z innymi ludźmi.  

Naucz się radzić sobie ze stresem 

Istnieje wiele technik, których wykorzystanie ułatwia radzenie sobie w sytuacjach trudnych. Jedną z nich jest koncentracja na celu. Traktowanie trudności jako wyzwań, których osiągnięcie przynosi satysfakcję, podnosi poziom zadowolenia. Jedną z technik redukcji stresu są ćwiczenia oddechowe, które działają wyciszająco na organizm. Głęboki oddech dotlenia mózg, przez co podnosi poziom energii. Relaksacja w połączeniu z wizualizacją nie tylko wyciszają organizm, ale także obniżają poziom hormonów stresowych. 

Myśl pozytywnie 

Pozytywne myślenie opiera się na założeniu, że jeżeli zmiana sytuacja nie jest możliwa, należy zmienić nastawienie do niej. Uświadomienie sobie subiektywności postrzegania rzeczywistości pomaga radzić sobie z sytuacjami stresowymi. Zmiana myślenia na bardziej zdrowe i racjonalne pomaga w samokontroli emocji i utrzymaniu zdrowia psychicznego.  

Bądź uważny 

Trening uważności jest odpowiedzią na szybkie tempo współczesnego życia i polega na koncentracji uwagi tylko na jednej rzeczy. Prowadzi do wykształcenia nawyku dostrzegania i skupiania się na elementach pozytywnie wpływających na samopoczucie.  

Śmiej się 

Zadbaj, aby w Twoim życiu pojawił się śmiech, który obniża poziom hormonów stresu i pobudza system sercowo-naczyniowy w stopniu porównywalnym do aktywności fizycznej.  

Zdrowie psychiczne wpływa w takim samym stopniu na poczucie dobrostanu jak zdrowie fizyczne, dlatego należy otoczyć je szczególną uwagą i podejmować działania, które sprzyjają jego dobrej kondycji. Czasami jednak nie ma możliwości samodzielnego poradzenia sobie z problemami zdrowia psychicznego, np. długotrwałym stresem, lękiem czy złym samopoczuciem psychicznym. Wówczas należy skorzystać z pomocy psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry.  

Źródła: 

• Gromulska L., „Zdrowie psychiczne w świetle dokumentów światowej organizacji zdrowia [w:] „Przegląd epidemiologiczny”, 2010; 64, s. 127 – 132. 
• Niśkiewicz Z., „Dobrostan psychiczny i jego rola w życiu człowieka” [w:] „Studia krytyczne”, nr 3/2016, s. 139-151. 
• Pankiewicz E., Wprowadzenie do psychologii, Gdańsk, 2000. 
• Stańska A., Więcej radości. Jak zadbać o zdrowie psychiczne?, Gdańsk, 2016.  
• 10 rad dla wszystkich jak chronić zdrowie psychiczne podczas pandemii, gov.pl [dostęp: 10-03-2021].