Amnezja. Dlaczego tracimy pamięć?

Amnezja – co to jest? 

Amnezja, fachowo nazywana zespołem amnestycznym, jest zaburzeniem pamięci, którego objawem jest powstanie luk pamięciowych.   

Pamięć to umiejętność przechowywania i odtwarzania informacji. Za funkcje pamięci odpowiedzialne są różne obszary mózgu, w tym przede wszystkim hipokamp.  

Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje pamięci:  

• krótkotrwałą, która dotyczy kilkunastu sekund wstecz, jest nietrwała i może nie działać sprawnie pod wpływem silnego stresu; 
• długotrwałą, która dotyczy kilku minut, godzin, dni i lat wstecz; jest bardziej odporna na zaburzenia niż pamięć krótkotrwała, jednak amnezja dotyczy właśnie jej. 

Aby sprawdzić, który rodzaj pamięci jest uszkodzony u danej osoby, można poprosić ją o powtórzenie krótkiego zdania. Jeśli powtórzy informacje tuż po jej wypowiedzeniu i nie będzie potrafiła przypomnieć sobie tego zdania po kilku minutach lub po dłuższym czasie, może świadczyć to o zaburzeniach pamięci o typie amnezji.  

Pamięć długotrwałą można dalej podzielić ze względu na rodzaj informacji, którego dotyczy: 

Pamięć deklaratywna: 

• epizodyczna – dotyczy wydarzeń, np.: „Pamiętam, że byłem wczoraj w kinie”; 
• semantyczna (opisowa) – dotyczy wiedzy ogólnej o świecie, nazw i słów, np.: „Pamiętam, jakie kraje sąsiadują z Polską”.  

Pamięć proceduralna: 

• świadoma (operacyjna) – dotyczy wykonywania czynności wyuczonych, np. jazda na rowerze; 
• nieświadoma – dotyczy czynności automatycznych, np. chodzenie. 

W zespołach amnestycznych obserwuje się uszkodzenie właśnie pamięci epizodycznej. Amnezja nie upośledza działania pamięci semantycznej i proceduralnej. 

Amnezja – rodzaje 

Ze względu na charakter czasowy informacji – chory nie może zapamiętać nowych informacji lub utracił swoje wspomnienia (amnezja następcza i wsteczna). 

Ze względu na dynamikę postępowania utraty pamięci (amnezja ostra, czyli pojawiająca się nagle i przewlekła z powoli rozwijającym się ubytkiem pamięci). 

Ze względu na odwracalność zaburzeń pamięci (przemijająca i utrwalona). 

Ze względu na miejsce uszkodzenia mózgu: 

• zespół amnestyczny Milner (amnezja skroniowa) – może pojawić się po operacji usunięcia przyśrodkowych części płatów skroniowych w obu półkulach mózgu; cechuje się najszybszym tempem zapominania, podczas gdy chory najczęściej pozostaje świadomy utraty pamięci; 
• zespół amnestyczny Korsakowa (amnezja międzymózgowia) – występuje w przebiegu nasilonej choroby alkoholowej; chory zwykle nie zdaje sobie sprawy z dysfunkcji pamięci;  
• zespół amnestyczny związany z uszkodzeniem przedniej części przodomózgowia – może być objawem np. tętniaka tętnicy łączącej przedniej w mózgu; w tym przypadku amnezja jest odwracalna, jeśli uda się usunąć przyczynę.  

Amnezja – przyczyny  

Przyczyny powodujące uszkodzenie mózgu i jego funkcji:  

• jako konsekwencja choroby podstawowej (np. dysfunkcja tarczycy, nerek, wątroby), 
• niedobory witamin (B1, B12),  
• bakteryjne i wirusowe zakażenia układu nerwowego (np. kiła, HIV), 
• udar mózgu,  
• przemijające niedokrwienie mózgu, 
• przemijająca niepamięć całkowita, 
• pęknięcie tętniaków naczyń mózgowych,  
• powikłania zabiegów neurochirurgicznych,  
• niedotlenienia mózgu (np. podczas zatrzymania krążenia lub w wyniku zatrucia tlenkiem węgla),  
• poważne urazy głowy, 
• zapalenia mózgu,  
• zespoły otępienne, 
• zwyrodnieniowe choroby układu nerwowego (np. choroba Alzheimera), 
• toksyczne uszkodzenie układu nerwowego, najczęściej przez alkohol, a także metale ciężkie (ołów, rtęć, arsen), pestycydy i rozpuszczalniki, 
• guzy mózgu, 
• ropnie mózgu, 
• krwiaki przymózgowe, 
• wodogłowie, 
• działania niepożądane leków (np. psychotropowych czy stosowanych do znieczulenia podczas operacji). 

Przyczyny powodujące krótkotrwałą i przemijającą dysfunkcję mózgu: 

• elektrowstrząsy, 
• wstrząśnienie mózgu, 
• napad padaczkowy,  
• omdlenie. 

Przyczyny psychogenne, czynnościowe: 

• zaburzenia nerwicowe, 
• depresja, 
• psychozy, 
• silny stres. 

Amnezja – objawy 

• Częste powtarzanie tych samych pytań, czynności i komentarzy z powodu niemożliwości ich zapamiętania (amnezja następcza); 
• utrata własnych wspomnień i wydarzeń z przeszłości (amnezja wsteczna) – może dotyczyć utraty całokształtu pamięci autobiograficznej wraz z poczuciem tożsamości; 
• doświadczenie silnego stresu przed incydentem (amnezja psychogenna), 
• zakłopotanie i niepokój, 
• zaburzenia orientacji (w czasie lub miejscu) oraz konfabulacje, czyli zmyślanie zdarzeń, które w rzeczywistości nie miały miejsca. 

Czym jest przemijająca niepamięć całkowita?  

Przemijająca niepamięć całkowita (TGA) to rzadkie zaburzenie pamięci. Zwykle dotyczy osób w wieku 50-70 lat, które są w grupie ryzyka zachorowania na choroby naczyniowe, w tym udar mózgu i zawał serca. Jej objawem jest nagłe zdezorientowanie i amnezja następcza.  

Całkowita utrata pamięci dotyczy głównie orientacji w czasie i miejscu. Zachorowanie może być poprzedzone doświadczeniem silnego stresu lub podjęciem sporego wysiłku fizycznego. Amnezja jest tymczasowa, a funkcja pamięci powraca do normy najwcześniej po godzinie, najpóźniej po dobie.  

W pierwszej kolejności lekarz musi przeprowadzić diagnostykę w kierunku bardziej prawdopodobnych przyczyn zaburzeń pamięci, w tym chorób naczyniowych mózgu. 

Amnezja – diagnoza 

Podstawą diagnostyki jest wywiad, czyli szczegółowa rozmowa lekarza z pacjentem. Następnym krokiem diagnostycznym są badania, w tym neurologiczne, psychiatryczne, neuropsychologiczne. Konieczna jest także ocena funkcji pamięci za pomocą testów, np. krótkiej skali oceny stanu umysłowego (Mini Mental State Examination – MMSE). 

W zależności od wskazań, lekarz może zdecydować także o skierowaniu pacjenta na badania laboratoryjne, obrazowe (np TK lub MRI głowy). Czasami wykonuje się też badanie elektroencefalograficzne (EEG). 

Czy amnezja jest uleczalna? 

Znalezienie przyczyny amnezji jest kluczowe dla podjęcia odpowiedniego leczenia. Leczenie choroby podstawowej powodującej luki pamięciowe daje szansę na powrót funkcji pamięci. Takim działaniem jest np. uzupełnienie niedoboru witamin z grupy B czy terapia lekami przeciwdepresyjnymi, gdy pacjent cierpi na zaburzenia depresyjne.  

Kolejną kwestią jest czas rozpoznania. Im szybciej zostanie wykryta przyczyna, której można przeciwdziałać i dzięki temu leczenie zostanie wdrożenie wcześnie, tym większa szansa na ustąpienie zaburzeń pamięci. 

Rokowanie w przypadku amnezji zależy od możliwości usunięcia czy wyleczenia przyczyny, która ją wywołała. Np. stan po operacji neurochirurgicznej określonych obszarów mózgu czy ciężka choroba alkoholowa oznaczają uszkodzenie w tkance mózgowej, które nie ma szansy się zregenerować.  

Leczenie mające na celu poprawę funkcji pamięci jest niełatwe i często nie przynosi zadowalających efektów.  

Oprócz farmakoterapii istotne są ćwiczenia pamięci, odpowiednia dieta i zdrowy styl życia. Służy to pobudzeniu tkanki mózgowej na wiele sposobów i zapewnieniu komórkom nerwowym odpowiednich warunków do tworzenia nowych połączeń.  

W leczeniu stosuje się również metody zewnętrznej magnetycznej stymulacji mózgu oraz głęboką stymulację elektrodami.  

Jak dbać o pamięć? Profilaktyka 

Działania profilaktyczne mają za zadanie zapobiec chorobie. Jak się okazuje, w wielu aspektach naszego codziennego życia możemy wprowadzić proste zmiany, które będą działały ochronnie na funkcje naszej pamięci.  

Zadbaj o dietę 

Badania naukowe pokazują, że odpowiedni poziom żelaza, miedzi, cynku i magnezu wspomaga funkcje pamięci.  

Co więcej, odpowiednia suplementacja kwasów omega-3, czyli DHA i EPA lub częste spożywanie produktów bogatych w te kwasy tłuszczowe odgrywa również niebagatelną rolę w utrzymywaniu sprawności pamięci. Kwasy DHA i EPA chronią pamięć przez stabilizację błon komórkowych neuronów oraz przez działanie przeciwzapalne.  

Badacze udowodnili, że osoby z wyższym stężeniem kwasów omega-3 we krwi cieszą się sprawniejszym intelektem i zdrowszą strukturą mózgu.  

Te cenne mikroskładniki mogą zapobiegać także degeneracji hipokampa, który odpowiada za funkcje pamięci.  

Okazuje się także, że osoby spożywające więcej niż jeden napój z wysoką zawartością cukru dziennie mają gorsze wyniki w testach pamięci niż osoby ograniczające cukier w diecie. Wiąże się to z mniejszą objętością hipokampa u tych osób i przez to gorszą pamięcią.    

Trenuj mózg 

Dobrymi ćwiczeniami wzmacniającymi pamięć są m.in.: 

• układanie puzzli,  
• rozwiązywanie sudoku i krzyżówek,  
• gra w szachy, 
• gra na instrumencie, 
• oglądanie programów telewizyjnych poszerzających wiedzę, 
• czytanie książek,  
• taniec. 

Śpij zdrowo 

Podczas odpoczynku nocnego aktywność mózgu spada do minimum. Czas poświęcony regeneracji komórek nerwowych jest niesamowicie ważny dla efektywności przyswajania nowych informacji dnia następnego. To właśnie podczas snu odbywają się procesy utrwalania pamięci, stąd tak ważna jest odpowiednia długość i jakość snu.  

Zredukuj stres 

Długotrwała reakcja stresowa hamuje aktywność hipokampa, przez co uniemożliwia prawidłowe zapisanie informacji w pamięci. Wysoki poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu, niekorzystnie działa także na same komórki nerwowe i ich połączenia. Kortyzol ogranicza neuronom dostęp do glukozy, która jest dla nich podstawowym pokarmem. W konsekwencji komórki nerwowe zaangażowane w proces pamięci żyją krócej. 

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na związane z redukcją stresu pozytywne działanie medytacji na mózg. Ponadto, spędzanie czasu w towarzystwie innych ludzi i aktywność społeczna może pomóc uchronić przed pogorszeniem pamięci. 

Ruszaj się 

Regularna aktywność fizyczna to lepiej dotleniony mózg, dzięki czemu jest on lepiej przygotowany do odbierania i przetwarzania informacji. Dodatkowo jest to sposób na rozładowanie emocji i stresu. 

Przeczytaj również:
Hipokamp. Co może go uszkodzić?