Depresja – objawy, leczenie, przyczyny i definicja 

Co to jest depresja? Poznaj definicję 

Mianem depresji określamy grupę zaburzeń afektywnych, których cechą wspólną jest występowanie objawów depresyjnych związanych z obniżeniem nastroju, utratą zdolności do odczuwania przyjemności, obniżeniem aktywności (napędu psychoruchowego), zaburzeniami snu i apetytu (częściej występuje jego zmniejszenie). 

Zdarza się, że ktoś, będąc przygnębionym, stwierdza, że „chyba ma depresję”, jednak samo odczuwanie smutku nie jest jednoznaczne z cierpieniem na depresję.  

Depresja to poważne zaburzenie psychiczne, które wymaga fachowej pomocy psychologicznej i lekarskiej. Od „zwykłego” smutku odróżnia ją szereg współistniejących dolegliwości, takich jak: 

• bezsenność,  
• anhedonia – brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności i radości. 
• problemy z koncentracją i pamięcią.  

Depresja w przeciwieństwie do stanu przygnębienia może utrzymywać się przez wiele tygodni i miesięcy, a czasami nawet lat (jak w przypadku dystymii) i znacząco utrudniać, a czasem nawet uniemożliwiać codzienne funkcjonowanie. 

Depresja – przyczyny 

Specjaliści zajmujący się tematyką depresji w swoich pracach wskazują na istnienie wielu źródeł depresji. Przyczyny jej rozwoju upatrują w czynnikach: 

• biologicznych,  
• psychologicznych, 
• sytuacyjnych. 

Warto przy tym wspomnieć, że depresja może istnieć jako samodzielne zaburzenie, ale również stanowić część obrazu klinicznego innych zaburzeń psychicznych i somatycznych. Objawy depresyjne możemy zaobserwować u osób zmagających się np. ze schizofrenią, zaburzeniami lękowymi, chorobami nowotworowymi, chorobami tarczycy i niewydolnością nerek. W takim przypadku przyczyną rozwoju depresji może być inne zaburzenie poprzedzające zaburzenia nastroju. 

Czynniki biologiczne mające wpływ na powstawanie depresji 

• Nieprawidłowe działanie neurotransmiterów – wszelkie zakłócenia w neuroprzekaźnictwie mają negatywny wpływ na zdrowie jednostki. Neurotransmitery, których niewłaściwy poziom wpływa na rozwój depresji, to przede wszystkim serotonina, dopamina, noradrenalina i acetylocholina. 
• Zaburzenia hormonalne – w literaturze naukowej można spotkać się z teorią o wpływie hormonu stresu (kortyzolu) na powstawanie zaburzeń depresyjnych. Naukowcy wskazują na negatywne działanie stresu wczesnodziecięcego na funkcjonowanie obszarów mózgu związanych z odpowiedzią organizmu na stres, powodując jego nadaktywność. 
• Zaburzenia rytmu dobowego – istnieje powiązanie między depresją a zaburzeniami faz snu: 
  • zmiana snu głębokiego w sen płytki, która następuje zbyt wcześnie, 
  • wielokrotne przebudzanie się w trakcie nocy, 
  • odczuwanie pobudzenia i napływu energii w godzinach nocnych, 
  • liczba faz REM ulega zwiększeniu. 
• Predyspozycje genetyczne – nie każda osoba mająca krewnych cierpiących na depresję będzie się również musiała zmagać z tym zaburzeniem. Depresja ma jednak podłoże genetyczne, dlatego występowanie depresji w rodzinie (w szczególności u krewnych pierwszego stopnia) w połączeniu z innymi czynnikami ryzyka rozwoju depresji może zwiększać szansę jej wystąpienia. 

Czynniki psychologiczne mające wpływ na powstawanie depresji 

• Podatność na stres i brak wypracowanych konstruktywnych metod radzenia sobie ze stresem. 
• Występowanie u danej osoby zniekształceń poznawczych – „negatywnego filtra”, który sprawia, że dana osoba ma tendencję do negatywnej oceny: 
  • samego siebie (możliwości, zdolności, szansy na sukces),  
  • przyszłości (widzenie jej wyłącznie w czarnych barwach, negatywne scenariusze), 
  • świata (innych ludzi).  

Zniekształcenia te występują nawet w sytuacji, gdy nie ma żadnych przesłanek przemawiających za negatywną oceną (np. ktoś jest dla nas miły i pomocny, więc automatycznie uważamy, że na pewno czegoś od nas chce i jest tylko pozornie sympatyczny). 

• Wyuczona bezradność – przekonanie, że nie istnieje związek przyczynowy między własnym działaniem a jego skutkami. Powoduje, że dana osoba ma wrażenie utraty kontroli nad swoim życiem i niemożności jego zmiany. Wrażenie braku kontroli nad przyszłością jest źródłem niepewności i lęku. 
• Nieprawidłowo rozwinięte poczucie własnej wartości – może być związane z zaburzeniem relacji matka-dziecko czy nieodpowiadaniem na potrzeby dziecka – zarówno fizyczne, jak i emocjonalne. 
• Perfekcjonizm – stawianie sobie surowych celów i wymagań, nierealistyczne oczekiwania i aspiracje, których jednostka nie jest w stanie spełnić, co powoduje napięcie i frustrację. 
• Konflikty intrapsychiczne – sprzeczne potrzeby, wartości, aspiracje. 
• Tendencja do generalizowania złych przekonań („nic mi nigdy w życiu nie wychodzi”, „już zawsze będę sam”, „zawsze byłem i będę głupi”) i czarno-białego myślenia (popadanie w skrajności).  

Czynniki sytuacyjne mające wpływ na powstawanie depresji 

• Brak sieci wsparcia społecznego – zaburzone relacje rodzinne, brak więzi w rodzinie, trudności w kontaktach rówieśniczych, samotność, poczucie izolacji i niezrozumienia. 
• Problemy w sferze zawodowej – bezrobocie, niezadowolenie z bieżącego miejsca pracy, mobbing. 
• Doświadczenie traumy – wojna, atak terrorystyczny, wypadek komunikacyjny, utrata zdrowia w wyniku choroby i niepełnosprawność, śmierć bliskiej osoby. 
• Zmiana otoczenia, z którą dana osoba nie może sobie poradzić – np. emigracja, konieczność zamieszkania w domu pomocy społecznej, wyjazd na studia. 

Objawy depresji 

Każda osoba jest inna, dlatego objawy depresji mogą inaczej przejawiać się u poszczególnych osób. Na charakter objawów wpływa również rodzaj depresji i to, czy występuje ona jako samodzielne zaburzenie, czy może współwystępuje z innymi schorzeniami somatycznymi lub zaburzeniami psychicznymi. 

Objawy depresji negatywnie wpływają na nasz organizm, a w szczególności na mózg. Mogą prowadzić do tworzenia się zmian w jego czynności (zaburzone funkcjonowanie układów mózgu odpowiedzialnych za rytm dobowy i regulację emocji), równowadze biochemicznej (negatywne zmiany w przekaźnictwie między neuronami w wielu obszarach mózgu) i strukturze (objętość kory mózgowej ulega zmniejszeniu w obszarach przedczołowych). 

Fizyczne objawy depresji 

Depresja może powodować szereg dokuczliwych i uporczywych objawów fizycznych, do których zaliczamy: 

• wyczerpanie, senność i szybką męczliwość – osoba dotknięta depresją może odczuwać ogromne zmęczenie utrudniające wykonywanie codziennych czynności i wywiązywanie się ze zobowiązań (np. zawodowych czy towarzyskich); 
• zmniejszenie tolerancji na ból; 
• bóle mięśni, stawów i pleców; 
• powtarzające się bóle głowy o charakterze pulsującym i umiarkowanym poziomie nasilenia; 
• problemy trawienne, bóle brzucha, nieregularne wypróżnianie; 
• wahania wagi, brak lub wzmożony apetyt; 
• zaniedbywanie odżywiania się, picia (odwodnienie) i higieny osobistej (brak regularnych kąpieli, pozostawanie przez długi czas w tych samych ubraniach itp.). 

Psychiczne objawy depresji 

Do psychicznych objawów depresji należą: 

• obniżenie nastroju – osoba odczuwa silne przygnębienie, które utrzymuje się niezależnie od wydarzeń dnia codziennego (smutek nawet w przypadku doświadczania obiektywnie „pozytywnych” zdarzeń, np. otrzymanie awansu). Pojawia się uczucie napięcia, bezradności, utraty nadziei; 
• anhedonia  – niezdolność do odczuwania przyjemności. Osobie z depresją dotychczasowe zajęcia, hobby i zainteresowania nie dają już satysfakcji i szczęścia. Wszelkie przejawy aktywności mogą wydawać się zbyt męczące i pozbawione waloru nagradzającego – przyjemności, np. ktoś, kto lubił gotować, może przestać przygotowywać posiłki, ponieważ nie ma na to siły i nie widzi w tym „sensu” i nie sprawia mu to radości; 
• spowolnienie psychoruchowe – obniżenie aktywności fizycznej i psychicznej (rozkojarzenie, trudności w podejmowaniu decyzji, zaburzenia pamięci, nawracające nieprzyjemne myśli); 
• zaburzenia seksualne, np. spadek libido, anorgazmia; 
• zaburzenia snu, np. bezsenność, wczesne wybudzanie się i niemożność powtórnego zaśnięcia; 
• wycofanie się z kontaktów społecznych; 
• niskie poczucie własnej wartości; 
• oprócz obniżenia nastroju można zaobserwować takie stany emocjonalne jak rozdrażnienie, poczucie pustki, silne poczucie winy; 
• myśli i próby samobójcze. 

Rodzaje depresji – jakie są? 

Podział zaburzeń nastroju na poszczególne rodzaje opiera się na uwzględnieniu wielu kryteriów. Oprócz obniżenia nastroju, który może często występować razem z lękiem (zwykle wolnopłynącym), uwzględnia się również takie kryteria jak: 

• stopień nasilenia objawów depresyjnych i występowanie (lub jego brak) w przebiegu zaburzenia objawów maniakalnych; 
• naprzemienność występowania objawów depresji lub manii; 
• długość trwania epizodów depresyjnych; 
• tendencja do nawrotów lub jej brak; 
• współwystępowanie (lub brak) objawów psychotycznych w przebiegu depresji. 

Kiedy przyjmujemy za kryterium podziału stopień nasilenia objawów, czyli poziom obniżenia nastroju (lub podwyższenia w przebiegu zaburzenia CHAD) oraz stopień aktywności psychicznej i fizycznej, np. znaczne spowolnienie psychoruchowe, możemy wyróżnić następujące rodzaje depresji: 

1. Zaburzenia nastroju o łagodnym przebiegu. 
2. Depresja z umiarkowanym nasileniem objawów. 
3. Zaburzenia afektywne o ciężkim przebiegu – w przypadku zaburzeń o ciężkim przebiegu (rzadziej przy umiarkowanym) mogą pojawić się objawy psychotyczne: halucynacje i urojenia, których treść zwykle odpowiada aktualnemu stanowi emocjonalnemu jednostki, np. urojenia winy i grzeszności w przypadku depresji i urojenia wielkościowe w przebiegu manii. 

W klasyfikacjach medycznych wyróżnia się następujące rodzaje depresji: 

• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (CHAD): 
• • Typu I – w przebiegu zaburzenia obserwujemy występowanie epizodów depresji i epizodów maniakalnych. 
  • Typu II – epizody depresyjne i hipomaniakalne (mniejsze nasilenie objawów podwyższonego nastroju, brak objawów psychotycznych, które mogą pojawić się w przebiegu manii). 
  • Cyklotymia – utrzymująca się labilność nastroju i zmiany aktywności w postaci łagodnych epizodów subdepresji i hipomanii, niekwalifikujących do postawienia diagnozy CHAD. 
  • Biorąc pod uwagę częstotliwość występowania nawrotów, możemy wyróżnić typ „rapid cykling” (szybka zmiana faz – w ciągu roku mogą wystąpić nawet 4 epizody depresyjne lub maniakalne, hipomaniakalne) i „ultra rapid cykling” (bardzo szybka zmiana faz – epizody mogą pojawiać się nawet kilkanaście razy w roku). 
• Zaburzenia afektywne jednobiegunowe: 

• • Nawracające epizody depresyjne (bez epizodów maniakalnych, jak w zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym) lub nawracające epizody maniakalne (bez epizodów depresyjnych – postać rzadziej spotykana). 
• Pojedyncze epizody depresyjne: 

• • O łagodnym, umiarkowanym lub ciężkim przebiegu (epizod dużej depresji – mogą pojawić się objawy psychotyczne), trwające krócej niż 2 lata. Przyczyna egzogenna (wynika z trudnych, traumatycznych przeżyć, uzależniona od doświadczeń jednostki i jej sytuacji życiowej, np. depresja poporodowa, depresja po stracie bliskiej osoby) lub egzogenna (zaburzona biochemia mózgu). 
• Dystymia: 

• • Depresja przewlekła (trwająca 2 lata lub dłużej), o podłożu nerwicowym, charakteryzująca się łagodniejszym nasileniem objawów depresyjnych niż w przypadku depresji endogennej. 

O czym warto wiedzieć przy depresji? 

1. Zaburzenia nastroju należą do grupy zaburzeń psychicznych, które są najczęściej diagnozowane w społeczeństwie. Przyjmuje się, że nawet 25% populacji na jakimś etapie swojego życia będzie zmagała się z epizodem depresyjnym. 
2. Depresja może ujawnić się w każdym wieku, jednak największy odsetek odnotowuje się w grupie wiekowej od 15. do 30. roku życia. 
3. Epizody depresyjne znacznie częściej są diagnozowane u kobiet, jednak fakt ten może wynikać z tego, że w obrazie klinicznym depresji u kobiet częściej dominują smutek, poczucie bezsilności, płaczliwość (zwykle utożsamiane z depresją), u mężczyzn natomiast możemy zaobserwować większą drażliwość, mniejszą cierpliwość i zwiększoną agresję, które nie pasują do ogólnie przyjętego obrazu depresji. Mężczyźni mogą też rzadziej zgłaszać się do specjalisty i przez to nie otrzymywać diagnozy i pomocy. 
4. Częściej odnotowuje się w populacji występowanie pojedynczych epizodów depresyjnych lub depresji nawracającej niż zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. 
5. Mężczyźni na całym świecie statystycznie częściej podejmują próby samobójcze i są one zakończone utratą życia u większej liczby przypadków w porównaniu do prób samobójczych kobiet. 
6. Depresja może przebiegać z charakterystycznym dla obniżenia nastroju smutkiem, jednak w niektórych przypadkach smutek może zastąpić uczucie pustki i „braku uczuć”. 

Leczenie depresji – ile trwa i jak wygląda? 

Leczenie w przypadku depresji jest dobierane do indywidualnych potrzeb i rodzaju zaburzeń nastroju, stopnia nasilenia objawów i odpowiedzi na dotychczas stosowane metody leczenia (np. lekooporność). Osoby z zaburzeniami nastroju wykazują potrzebę kompleksowego leczenia, łączącego w sobie elementy psychoterapii, farmakoterapii, a w przypadku występowania ciężkich objawów, objawów psychotycznych i lekooporności może być konieczne zastosowanie terapii elektrowstrząsami. Długość leczenia jest zróżnicowana i zależy w dużej mierze od odpowiedzi chorego na zastosowane metody terapeutyczne i farmakologiczne. W przypadku takich zaburzeń jak depresja jednobiegunowa i CHAD konieczne jest przyjmowanie leków przez całe życie w celu uniknięcia nawrotów i ustabilizowania nastroju.  

Jak pomóc osobie z depresją? 

1. Pamiętaj, że depresja jest zaburzeniem. Nasz bliski nie funkcjonuje w taki sposób, jaki kiedyś, nie dlatego, że jest „leniwy”, „niewdzięczny” „negatywistycznie nastawiony”. Potrzebuje on specjalistycznej pomocy. Nikt nie powie osobie ze złamaną nogą, że ma się wziąć w garść i przestać wymyślać oraz że na pewno będzie mogła wstać i przebiec maraton, bo wszyscy wiedzą, że jej stan wynika z uszkodzenia kości i dobre chęci tej kości nie naprawią. Tak samo jest w przypadku depresji, która wymaga specjalistycznego leczenia i czasu, aby dana osoba mogła powrócić do prawidłowego funkcjonowania. 
2. Zaakceptuj zaburzenie i nie obwiniaj się o stan bliskiej osoby. Ważnym etapem jest zaakceptowanie stanu bliskiej osoby. Tworzenie teorii spiskowych i szukanie alternatywnych wyjaśnień zmiany zachowania bliskiej osoby to zakłamywanie rzeczywistości, które sprawia, że osoba zmagająca się z depresją czuje się niezrozumiana i osamotniona, a czas i wysiłek, który mógł być poświęcony na pomoc osobie z depresją, jest marnowany. 
3. Wspieraj osobę z depresją i zachęcaj ją do podjęcia i kontynuowania leczenia. 
4. Nie stawiaj nierealistycznych i wygórowanych wymagań osobie zmagającej się z depresją – nie oczekuj, że jej stan polepszy się z dnia na dzień i wróci ona do normalnego funkcjonowania. Czynności, które Tobie mogą wydawać się prozaiczne, dla osoby z depresją mogą być ogromnym wyzwaniem (np. sprzątanie czy gotowanie). 
5. Obserwuj i bądź uważny na zmiany – nie ignoruj myśli samobójczych, zwracaj uwagę na to, czy stan osoby chorej nie pogarsza się (przestaje wychodzić z domu, zwiększa się czas, który spędza w łóżku, przestaje kontaktować się z bliskimi, porusza temat samobójstwa) i reaguj, jeśli jest taka potrzeba (skontaktuj się z psychiatrą, jeśli uważasz, że istnieje ryzyko, że dana osoba targnie się na swoje życie). 

Jak sobie radzić z depresją? 

1. Przede wszystkim należy szukać specjalistycznej pomocy i jak najwcześniej rozpocząć leczenie. Nie powinno się czekać, aż depresja sama przejdzie, gdyż nieleczona może doprowadzić do pogorszenia jakości życia chorego, a nawet do jego śmierci w wyniku samobójstwa. 
2. Powinno się zadbać o zbilansowaną dietę i aktywność (w miarę możliwości). 
3. Warto utrzymywać kontakty społeczne nawet pomimo chęci izolowania się (wsparcie bliskich jest niezwykle ważnym elementem procesu terapeutycznego). 
4. Należy powstrzymać się od „samoleczenia” za pomocą używek (niektóre osoby mogą sięgać po alkohol, np. aby zasnąć, zapomnieć o problemach czy móc funkcjonować w sytuacjach towarzyskich), gdyż może to prowadzić do rozwinięcia się uzależnienia. 

Źródła: 

• Cierpiałkowska L. (2018). Psychopatologia. Wydawnictwo: Scholar. 
• Hammen C. (2006). Depresja. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 
• Wasilewski D., Wojnar M., Chatizov J. (2010). Depresja a ból: ogólnopolskie badanie epidemiologiczne. Psychiatria Polska, 44(3), s. 435-445. 
• Budziszewska B. (2016). Stres a depresja. Wszechświat, 117(1-3), s. 5-11. 
• Święcicki Ł. (2002). Depresje – definicja, klasyfikacja, przyczyny. Wydawnictwo Medyczne Via Medica.