Choroby układu moczowego – czym są?
Choroby układu moczowego to zróżnicowana grupa schorzeń. Znajdują się w niej zarówno uwarunkowane genetycznie patologie, choroby zapalne, infekcyjne, nowotworowe, jak i immunologiczne. Ich objawy często bywają uciążliwe lub wstydliwe.
Budowa układu moczowego
Układ moczowy człowieka składa się z:
- dwóch nerek,
- dwóch miedniczek nerkowych,
- dwóch moczowodów,
- pęcherza moczowego,
- cewki moczowej.
Nerki budują dwie „warstwy” – kora oraz rdzeń nerki. W korze nerek znajdują się kłębuszki nerkowe (zachodzi w nich filtracja kłębuszkowa i powstaje mocz pierwotny) oraz kanaliki, w których na drodze szeregu procesów, w tym resorpcji zwrotnej (wchłaniania) niektórych składników i sekrecji (wydzielania do moczu) innych, powstaje mocz ostateczny. W rdzeniu nerki natomiast znajdują się kanaliki zbiorcze zbierające mocz ostateczny z kanalików nerkowych i odprowadzające go do układu kielichów nerkowych.
Mocz z kielichów nerkowych trafia do miedniczki nerkowej, skąd następnie płynie do moczowodu. Moczowód to zbudowana z błony mięśniowej i śluzowej „rurka” o średnicy ok. 5-8 mm, przez którą mocz przepływa z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego. Mocz jest w nim aktywnie przesuwany w odpowiednim kierunku za pomocą fal perystaltycznych, powstających w wyniku rytmicznych skurczów błony mięśniowej narządu.
Pęcherz moczowy jest swoistym rozciągliwym „zbiornikiem” moczu. W jego ścianie znajdują się liczne włókna mięśniowe, które pełnią fizjologiczne funkcje. I tak mięsień wypieracz moczu odpowiada za opróżnianie pęcherza w czasie mikcji, natomiast zwieracz wewnętrzny cewki moczowej, będący w zasadzie mięśniem wspólnym dla ściany pęcherza i początkowego, śródściennego odcinka cewki moczowej, ma funkcję wręcz przeciwną – utrzymuje mocz w pęcherzu w czasie jego napełniania.
W czasie mikcji mocz przepływa przez cewkę moczową. Narząd ten wykazuje różnice w budowie zależne od płci.
- Cewka moczowa męska jest dłuższa od cewki żeńskiej. Ponadto cewka męska pełni dwie funkcje – jest zarówno częścią układu moczowego, jak i płciowego. Do jej światła dochodzą ujścia innych narządów – przewodzików gruczołu krokowego, przewodów wytryskowych i przewodów opuszkowo-cewkowych.
- Cewka moczowa żeńska jest krótsza, co sprzyja powstawaniu wstępujących infekcji pęcherza u kobiet. Pełni jedynie funkcję elementu układu moczowego.
Zarówno cewka męska, jak i żeńska, poza zwieraczem wewnętrznym, posiadają również mięsień zwieracz zewnętrzny, który znajduje się w tkankach krocza.
Jak objawiają się choroby układu moczowego?
W przebiegu chorób układu moczowego, które są niejednorodną i szeroką grupą schorzeń, mogą pojawiać się rozmaite objawy. Do najbardziej powszechnych należą;
- oddawanie moczu z trudem (kroplami) – może występować w trakcie infekcji dolnych dróg moczowych lub u mężczyzn w przypadku powiększenia gruczołu krokowego;
- pieczenie i ból w cewce moczowej – w stanach zapalnych i infekcjach;
- stałe parcie na mocz;
- ból – w okolicy lędźwiowej może towarzyszyć zapaleniom nerek lub kamicy nerkowej, w okolicy podbrzusza i nadłonowej – w infekcjach i zapaleniach pęcherza moczowego;
- częstomocz – mikcja częstsza niż 8 razy na dobę;
- skąpomocz lub bezmocz – wydalanie odpowiednio poniżej 500 ml i poniżej 100 ml moczu na dobę, co świadczy o niewydolności nerek;
- wielomocz – wydalanie nadmiernej, przekraczającej 2500 ml objętości moczu w ciągu doby; występuje w chorobach endokrynologicznych, takich jak moczówka prosta czy cukrzyca, w fazie wielomoczu w ostrej niewydolności nerek, może być również przejawem zaburzeń jonowych czy przewlekłej choroby nerek lub po prostu wynikiem przyjmowania zwiększonej objętości płynów;
- nykturia – oddawanie moczu w nocy częściej niż 1 raz; występuje między innymi w przypadku rozrostu gruczołu krokowego czy w niewydolności serca;
- nietrzymanie moczu – może występować w przebiegu wielu chorób, np. stanów zapalnych dróg moczowych, schorzeń mięśniowych czy neurologicznych, a także w trakcie stosowania niektórych leków;
- obrzęki o nasileniu od niewielkiego po mocno odczuwalne; występują między innymi w niektórych kłębuszkowych zapaleniach nerek, ostrej niewydolności nerek i przewlekłej chorobie nerek;
- krwinkomocz, czyli obecność zwiększonej ilości czerwonych krwinek w moczu (niewidoczna gołym okiem) oraz krwiomocz, czyli zauważalna zmiana zabarwienia moczu pod wpływem obecnych w nim krwinek; występują na przykład w nowotworach układu moczowego, stanach zapalnych dróg moczowych czy kamicy nerkowej;
- nadciśnienie tętnicze również może być konsekwencją chorób nerek.
Choroby układu moczowego – rodzaje
Choroby układu moczowego to szeroka i zróżnicowana grupa chorób o rozmaitym charakterze, etiologii i przebiegu. Znajdują się w niej jednostki, takie jak:
- przewlekła choroba nerek i przewlekła niewydolność nerek;
- ostre uszkodzenie nerek i ostra niewydolność nerek – przednerkowe, nerkowe i zanerkowe;
- zakażenia układu moczowego – zakażenia górnego odcinka układu moczowego, czyli nerek oraz zakażenia dolnego odcinka układu moczowego, czyli pęcherza moczowego i cewki moczowej;
- kamica nerkowa;
- kłębuszkowe zapalenia nerek;
- wrodzone zespoły nerczycowe;
- glomerulopatie wrodzone i glomerulopatie wtórne;
- ostre i przewlekłe śródmiąższowe zapalenie nerek;
- tubulopatie;
- nefropatia zaporowa;
- torbiele proste nerek;
- wielotorbielowatość nerek;
- nowotwory nerki, miedniczki nerkowej, moczowodu, pęcherza moczowego i cewki moczowej;
- wady wrodzone nerek, miedniczki nerkowej, moczowodów, pęcherza i cewki moczowej;
- nietrzymanie moczu – naglące i wysiłkowe.
Choroby układu moczowego – jak wygląda leczenie?
Metody terapeutyczne stosowane w chorobach układu moczowego są ściśle uzależnione od etiologii danego schorzenia. Poniżej znajduje się opis leczenia w kilku przykładowych grupach schorzeń.
W chorobach infekcyjnych powodowanych przez bakterie kluczowe znaczenie ma podawanie antybiotyku. Zależnie od lokalizacji procesu, objawów ogólnych i stanu chorego leczenie prowadzone jest ambulatoryjnie, czyli w domu lub też w szpitalu, gdzie antybiotyki podawane są dożylnie. Dobór antybiotyku, np. w niepowikłanych infekcjach pęcherza moczowego o łagodnym przebiegu, może być empiryczny, w innych zaś, takich jak choćby ciężkie odmiedniczkowe zapalenie nerek, początkowo będzie empiryczny, jednak wymaga również wykonania posiewu moczu i doboru terapii celowanej.
W ostrym uszkodzeniu nerek, o ile to możliwe, celem terapii jest usunięcie przyczyny. W uszkodzeniach przednerkowych stosuje się odpowiednie nawodnienie, natomiast w zanerkowych usunięcie przeszkody utrudniającej odpływ moczu. Ponadto podaje się leki, wyrównuje zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe, a w przypadkach niewydolności nerek chorego poddaje się leczeniu nerkozastępczemu, najczęściej hemodializie.
W przewlekłej chorobie nerek terapia jest wielokierunkowa. W jej skład wchodzi farmakoterapia, leczenie żywieniowe i suplementacja składników mineralnych, w tym żelaza i terapia chorób współistniejących. W stadiach schyłkowych konieczne jest leczenie nerkozastępcze – transplantacja nerki, hemodializa lub dializa otrzewnowa.
W nowotworach układu moczowego, zależnie od lokalizacji, charakteru histologicznego zmiany i jej zaawansowania, stosuje się leczenie chirurgiczne, chemioterapię, immunoterapię, radioterapię i inne.
Profilaktyka układu moczowego, czyli jak o niego dbać?
Dbając o układ moczowy, należy pamiętać o przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów. Powinno to być około 2 litrów na dobę, a w czasie upałów nawet więcej!
Uwaga! Chorzy obciążeni schyłkową niewydolnością nerek lub ciężką przewlekłą niewydolnością serca muszą stosować się do restrykcji pod względem płynów zaleconych przez lekarza prowadzącego!
Aby utrzymać układ moczowy w zdrowiu, zaleca się:
- oddawać mocz jak najszybciej po odczuciu pierwszego parcia – nie należy nadmiernie wstrzymywać mikcji;
- w trakcie oddawania moczu nie „przyspieszać” procesu poprzez napinanie mięśni brzucha;
- pamiętać o utrzymaniu właściwej higieny okolic intymnych;
- szczególnie kobietom cierpiącym na infekcje dolnych dróg moczowych zalecany jest raczej prysznic niż kąpiel;
- w celu uniknięcia chorób przenoszonych drogą płciową, które mogą powodować również infekcje narządów układu moczowego, takich jak cewka moczowa, należy unikać przygodnych kontaktów seksualnych i stosować prezerwatywy;
- pośród preparatów stosowanych pomocniczo w profilaktyce infekcji dolnego odcinka układu moczowego potwierdzone działanie mają owoce żurawiny wielkoowocowej.
Źródła:
- O. Narkiewicz, S. Wójcik, J. Dziewiatkowski „Narządy przestrzeni zaotrzewnowej” w Anatomia człowieka tom III, pod red. O. Narkiewicz, J. Moryś, wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2010, s. 177-188,
- O. Narkiewicz, S. Wójcik, J. Dziewiatkowski „Część miedniczna układu moczowego” w Anatomia człowieka tom III, pod red. O. Narkiewicz, J. Moryś, wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2010, s. 215-223,
- F. Kokot, E. Franek „Choroby nerek i dróg moczowych. Objawy podmiotowe.” w Interna Szczeklika 2020, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, s. 1565,
- F. Kokot, E. Franek „Choroby nerek i dróg moczowych. Objawy przedmiotowe.” w Interna Szczeklika 2020, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, s. 1566,
- M. Myśliwiec, R. Drabczyk „Ostre uszkodzenie nerek” w Interna Szczeklika 2020, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, s.1586-1594,
- M. Myśliwiec, „Przewlekła choroba nerek” w Interna Szczeklika 2020, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, s.1595-1606,
- J Duława, R. Drabczyk „Zakażenia układu moczowego” w Interna Szczeklika 2020, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020, s. 1666-1676,
- J. K. Wolski „Zakażenia układu moczowego a żurawina wielkoowocowa jako supleent wspomagający leczenie” w Przegląd Urologiczny 2013/3 (79).
