Choroby układu nerwowego – rodzaje, objawy, higiena, porady, leczenie 

Choroby układu nerwowego – czym są? 

Aby móc odpowiedzieć na pytanie, czym są choroby układu nerwowego, w pierwszej kolejności należy dowiedzieć się, co to jest układ nerwowy i jakie funkcje pełni w naszym organizmie. 

Układ nerwowy to bardzo skomplikowany system zbudowany z tkanki nerwowej i glejowej. Głównym zadaniem układu nerwowego jest integrowanie działań poszczególnych układów w naszym ciele. Jest to możliwe poprzez odbieranie bodźców z otoczenia zewnętrznego lub wewnętrznego, tworzenie sygnałów nerwowych i przekazywanie ich do określonych struktur organizmu w celu wywołania odpowiedniej reakcji. 

Impuls nerwowy może prowadzić do powstania reakcji świadomych, jak i odruchów nieuświadomionych. One wszystkie są niezbędnym elementem funkcjonowania człowieka i umożliwiają jego przeżycie. 

Wiadomo już, jak ważną częścią naszego organizmu jest układ nerwowy. Jego sprawne funkcjonowanie jest niezwykle ważne, jednak może być ono zagrożone przez chorobę i jego uszkodzenie. Następstwa schorzeń układu nerwowego mogą być wyjątkowo dotkliwe, prowadzić do nieprawidłowego funkcjonowania nie tylko samego układu nerwowego, ale całego naszego ciała, a nawet prowadzić do śmierci. 

Przyczyny pojawienia się chorób układu nerwowego są zróżnicowane i zależą od rodzaju schorzenia. Schorzenia te często są wywołane przez wiele czynników (np. geny i środowisko). Do tej pory są niedokładnie zbadane i poznane. 

Budowa układu nerwowego 

Układ nerwowy to system o skomplikowanej budowie. Dzieli się na podsystemy, które współpracują ze sobą i pozostałymi częściami naszego organizmu. 

Ze względu na umiejscowienie struktur wchodzących w skład układu nerwowego możemy go podzielić na:  

• Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) – składa się z mózgowia (mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony) i rdzenia kręgowego. 

Ośrodkowy układ nerwy (OUN) to centrum dowodzenia, odpowiadające za funkcje życiowe organizmu. Kontroluje on pracę narządów wewnętrznych (regulacja temperatury ciała, akcji serca, zapewnienie równowagi wodno-elektrolitowej) i umożliwia rozwój funkcji poznawczych, takich jak uczenie się, myślenie i kojarzenie.  

OUN jest chroniony przed uszkodzeniami przez czaszkę (mózgowie) i kanał kręgowy (rdzeń kręgowy), płyn mózgowo-rdzeniowy oraz opony mózgowo-rdzeniowe. 

• Obwodowy układ nerwowy – składa się na niego somatyczny i autonomiczny układ nerwowy (współczulny, przywspółczulny). 

Aby ośrodkowy układ nerwowy mógł wysyłać sygnały nerwowe do narządów wewnętrznych, konieczne jest istnienie połączeń pomiędzy OUN a resztą organizmu. Takimi połączeniami są nerwy czaszkowe i rdzeniowe. To one wraz ze zwojami i splotami tworzą obwodowy układ nerwowy. 

Obwodowy układ nerwowy odbiera bodźce napływające z otoczenia, przekazuje je do OUN oraz przewodzi powstałe impulsy z mózgowia i rdzenia kręgowego do odpowiednich narządów. 

Obwodowy układ nerwowy pełni w pewnym sensie rolę pośrednika pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym a otoczeniem i narządami wykonawczymi. 

Pomijając podział układu nerwowego ze względu na umiejscowienie struktur, możemy go również podzielić, uwzględniając jako kryterium podziału jego funkcje czynnościowe. W takim wypadku na układ nerwowy składają się: 

• somatyczny układ nerwowy – jest on zależny od woli, czyli odpowiada na sygnały płynące z otoczenia odbierane za pomocą narządów zmysłów i inicjuje (celową) reakcję. Odpowiada za pracę mięśni szkieletowych i gruczołów skórnych.  
• autonomiczny układ nerwowy – odbiera bodźce płynące z wnętrza organizmu i sprawuje kontrolę nad działaniem narządów, których praca jest niezależna od naszej woli. Odpowiada za proces przemiany materii, mobilizację organizmu w sytuacji zagrożenia (układ współczulny) i odpoczynek w sytuacji braku zagrożenia (układ przywspółczulny). 

Jak objawiają się choroby układu nerwowego? 

Objawy sygnalizujące, że z naszym układem nerwowym dzieje się coś niedobrego, mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od jednostki chorobowej. Kilka z nich jest jednak wspólnych i pojawiają się stosunkowo często w wielu chorobach układu nerwowego. Ich wystąpienie może świadczyć o problemach z funkcjonowaniem układu nerwowego i wymagać konsultacji lekarskiej. 

Do objawów tych zaliczamy: 

• bóle głowy – w szczególności, gdy występują one z dużą częstotliwością i utrudniają codzienne funkcjonowanie; 
• trudności ze skupieniem uwagi, koncentracją, nauką i pamięcią; 
• problemy z mową, np. wysławianiem się, zrozumieniem przekazu, doborem niewłaściwych słów itp.; 
• zaburzenia motoryki – trudności z poruszaniem się, problemy z koordynacją ruchową, obniżenie napięcia mięśniowego itp. 
• zaburzenia równowagi, w tym zawroty głowy i utrata przytomności; 
• wrażenie mrowienia i drętwienia kończyn, uczucie braku czucia w jakiejś części ciała; 
• zaburzenia związane ze zmysłem wzroku – osłabienie ostrości wzroku, zawężenie pola widzenia, mroczki przed oczami. 
• bóle kręgosłupa i kończyn; 
• problemy ze słuchem – niedosłuch, „szumy” i „dzwonienie” w uszach; 
• trudności z połykaniem; 
• zaburzenia zwieraczy – nietrzymanie moczu/stolca. 

Choroby układu nerwowego – rodzaje 

Istnieje wiele chorób układu nerwowego. Ich przebieg może mieć charakter przewlekły lub ostry. Poszczególne choroby mogą się różnić etiologią i objawami. Niektóre z nich są na tyle niebezpieczne, że mogą powodować trwałe kalectwo lub nawet śmierć. 

Choroby naczyniowe układu nerwowego 

Zaliczamy do nich wszystkie te schorzenia, dla których charakterystyczne są zaburzenia w przepływie krwi w mózgu. Są to np. miażdżyca naczyń krwionośnych (jej skutkiem może być niedotlenienie mózgu), która może doprowadzić do powstania udaru mózgu. Do objawów udaru mózgu zaliczamy m.in.: 

• niedowład twarzy,  
• zaburzenia mowy,  
• drgawki,  
• porażenia,  
• ból głowy,  
• wymioty, 
• omdlenie. 

Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego 

Do ich powstania przyczyniają się patogeny, takie jak wirusy, bakterie i grzyby. Mogą prowadzić do powstania zapalenia mózgu lub zapalenia opon mózgowych. Objawy towarzyszące tym schorzeniom to m.in.:  

• gorączka,  
• ból głowy,  
• drgawki,  
• niedowład,  
• utrata przytomności,  
• dreszcze. 

Choroby neurodegeneracyjne 

Mogą mieć postać wrodzoną lub nabytą. Przyczyną ich powstawania jest stopniowe niszczenie i utrata komórek nerwowych. W przypadku schorzeń nabytych ryzyko ich wystąpienia związane jest z wiekiem (im wyższy wiek, tym szanse są większe). Do chorób występujących z największą częstotliwością w populacji zaliczamy:  

• chorobę Parkinsona,  
• chorobę Alzheimera,  
• stwardnienie rozsiane, 
• pląsawicę Huntingtona.  

Objawy zależne są od miejsca układu nerwowego, w którym doszło do utraty neuronów. Mogą to być np. zaburzenia pamięci i koncentracji, niestabilny nastrój, problemy z mową, lecz również drgawki, zaburzenia koordynacji i równowagi. 

Neuropatie – choroby obwodowego układu nerwowego 

Zwykle możemy spotkać się z nabytymi formami choroby. Neuropatie wrodzone występują bardzo rzadko i są wynikiem mutacji.  Nabyte neuropatie mogą wynikać z nadużywania alkoholu, urazów, chorób autoimmunologicznych, infekcji czy cukrzycy. Do objawów neuropatii należą m.in. 

• osłabienie napięcia mięśniowego, 
• postępująca utrata siły mięśniowej,  
• ból,  
• wrażenie mrowienia,  
• zaburzenia czucia. 

Choroby układu nerwowego – jak wygląda leczenie? 

Objawów chorób układu nerwowego nie należy ignorować, gdyż nieleczone schorzenia natury neurologicznej nie tylko obniżają jakość życia osoby chorej, ale również mogą stanowić zagrożenie życia. 

Pierwszym etapem leczenia chorób układu nerwowego (tak jak innych chorób) jest diagnostyka. Lekarz rodzinny po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu z pacjentem na temat doświadczanych przez niego objawów kieruje go do specjalisty zajmującego się leczeniem chorób układu nerwowego (neurolog), który następnie może zlecić odpowiednie badania w celu postawienia diagnozy.  

Do badań, które mogą pomóc w diagnozie schorzeń neurologicznych, zaliczamy: 

• EEG (elektroencefalografia), 
• rezonans magnetyczny (MRI), 
• tomografię komputerową, 
• badanie przepływów w tętnicach domózgowych metodą Dopplera, 
• diagnostykę laboratoryjną (badanie krwi, moczu i płynu rdzeniowo-mózgowego). 

Metody leczenia chorób układu nerwowego są zależne od rodzaju schorzenia. Przeważnie opierają się one na farmakoterapii i rehabilitacji, w niektórych przypadkach konieczna jest także interwencja chirurgiczna lub radioterapia. 

Higiena układu nerwowego, czyli jak o niego dbać? 

W przypadku wielu zaburzeń bardzo ważna jest profilaktyka, której zadaniem jest ochrona przed powstaniem zaburzenia lub jeśli ono wystąpi – zmniejszenie nasilenia objawów i zapobieganie rozwojowi choroby. W przypadku chorób układu nerwowego profilaktyka jest bardzo ważna. Nawet jeśli nie jesteśmy w stanie zapobiec chorobie, to dzięki profilaktyce dysponujemy środkami, które mogą znacznie usprawnić nasze funkcjonowanie. 

Pomocne mogą się okazać następujące działania: 

• Odpowiednia dieta. Prawidłowo zbilansowana dieta usprawnia funkcjonowanie naszego mózgu i układu sercowo-naczyniowego oraz stanowi czynnik chroniący nas przed rozwojem otyłości i cukrzycy typu II. Gdy mamy do czynienia z osobą, która w wyniku choroby pozostaje wyłącznie w pozycji leżącej, to odpowiednia dieta może zapobiegać powstawaniu odleżyn. Żywienie należy dostosować do pacjenta (jego wieku, rodzaju choroby i formy leczenia). W przypadku osób cierpiących na choroby neurologiczne wskazana może być dieta wysokobiałkowa i wysokoenergetyczna, która pozwala na uzupełnienie braków składników odżywczych, witamin i minerałów. 
• Relaksacja na poziomie emocjonalnym i ruchowym, czyli korzystanie z technik relaksacyjnych, dostarczanie organizmowi odpowiedniej dozy odpoczynku, a w razie potrzeby korzystanie z pomocy psychologa lub psychoterapeuty. 
• Uczęszczanie na fizjoterapię i fizykoterapię. 

Źródła: 

• Liberski P P., Papierz W. (2005). Neuropatologia Mossakowskiego. Wydawnictwo: Czelej. 
• Binder A., Binder M. (2020). Biologiczne podstawy psychologii. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kłęk S., Błażejewska-Hyżorek B., Czernuszenko A., Członkowska A., Gajewska D., Karbowniczek A., Kimber-Dziwisz L., Ryglewicz D., Sarzyńska-Długosz I., Sienkiewicz-Jarosz H., Sobów T., Sławek J. Leczenie żywieniowe w neurologii — stanowisko interdyscyplinarnej grupy ekspertów. Polski Przegląd Neurologiczny, 2017, 13(3), s. 106-119.