Artykuły
Choroby alergiczne
Słowo alergia powstało z połączenia dwóch greckich zwrotów i w dosłownym tłumaczeniu oznacza „inne działanie” („allos” – inny, „ergos” – działanie). Oznacza więc odmienną reakcję organizmu na dany czynnik zewnętrzny. Alergię najogólniej definiuje się jako patologiczną odpowiedź układu odpornościowego na kontakt z alergenem. Jednak aby dokładniej odpowiedzieć na pytanie, co to jest alergia, należy wyróżnić także pojęcia atopia i nadwrażliwość, które bywają ze sobą mylone.
Atopia to uwarunkowane genetycznie zaburzenie immunologiczne cechujące się nadreaktywnością komórek tucznych uwalniających mediatory zapalne (w tym histaminę) oraz skłonnością do nadprodukcji przeciwciał klasy IgE. W kontakcie z nawet niewielką ilością alergenu dochodzi do szybkiego i niekontrolowanego wytwarzania tych immunoglobulin, co może być niebezpieczne dla zdrowia i życia. Mechanizm ten charakteryzuje alergie IgE-zależne (natychmiastowe). Pojęcie alergii jest znacznie szersze i obejmuje nie tylko alergię IgE-zależną, ale także inne typy nadwrażliwości. Alergia może angażować wiele komponentów układu odpornościowego (różne typy przeciwciał, limfocyty, granulocyty, komórki tuczne uwalniające mediatory stanu zapalnego).
Nadwrażliwość niealergiczna diagnozowana jest natomiast, gdy po kontakcie z danym czynnikiem występują powtarzające się objawy, ale w ich rozwoju nie stwierdza się udziału mechanizmów immunologicznych.
Od wielu lat obserwuje się tendencję do wzrostu zapadalności na alergię. Obecnie już ponad 30% populacji boryka się z przynajmniej jednym schorzeniem alergicznym. Problem ten dotyka w większym stopniu młodszych pokoleń, zarówno jeśli chodzi o odsetek chorych, jak i stopień nasilenia objawów. Według prognoz sytuacja będzie się stale pogarszała, biorąc pod uwagę postępujące zanieczyszczenie środowiska i ocieplanie klimatu. Wyższe temperatury sprzyjają choćby wydłużeniu sezonu wegetacyjnego roślin, a co za tym idzie – zwiększają okres ekspozycji na uczulające pyłki.
Ze względu na rodzaj mechanizmów biorących udział w reakcji alergicznej oraz czas wystąpienia objawów alergię można podzielić na:
Rodzaje alergii ze względu na drogę wniknięcia czynnika wywołującego niepożądane reakcje:
U alergika odpowiedź organizmu na czynniki nieszkodliwe dla zdrowych osób jest nadmierna i niekiedy nieprzewidywalna. Organizm wytwarza przeciwciała, które łączą się z alergenem, co prowadzi do degranulacji komórek tucznych magazynujących mediatory stanu zapalnego. Kluczową rolę odgrywa histamina, która po uwolnieniu łączy się ze swoistymi receptorami H1, H2, H3 i H4. Pobudzanie tych receptorów wyzwala w organizmie szereg przemian odpowiedzialnych za objawy alergii:
W zależności od indywidualnych predyspozycji objawy alergii mogą być stosunkowo lekkie o przemijającym charakterze lub przybrać postać choroby przewlekłej z okresami silnych zaostrzeń, niekiedy zagrażających życiu.
Alergia może się przejawiać pod wieloma postaciami, atakując różne narządy. Najczęściej występujące choroby alergiczne to przede wszystkim:
Jest skutkiem stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej nosa, wywołanym reakcją IgE-zależną w odpowiedzi na kontakt z alergenem. To bardzo powszechne schorzenie alergiczne – występuje sezonowo lub całorocznie nawet u 30% populacji. Przejawia się niedrożnością nosa, wodnistą wydzieliną, świądem i kichaniem. Uciążliwe objawy pogarszają zdolność do pracy i nauki, ograniczają relacje społeczne oraz znacząco obniżają jakość snu. Nieleczony alergiczny nieżyt nosa u dorosłych może prowadzić do powikłań (np. zapalenie zatok, ucha środkowego, krtani) oraz stanowi czynnik ryzyka rozwoju astmy. Warto również nadmienić, że ANN występuje także wśród dzieci.
Często współistnieje z alergicznym nieżytem nosa. Zarówno etiologia, jak i ciężkość przebiegu mogą być zróżnicowane. Wyróżnia się wiele odmian tego schorzenia z uwzględnieniem podziału na wywołane reakcją IgE-zależną (np. sezonowe i całoroczne alergiczne zapalenie spojówek) i działaniem limfocytów T (np. kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówek). Do najbardziej charakterystycznych objawów należą świąd i łzawienie oczu, nadwrażliwość na światło oraz obrzęk powiek.
Dawniej nazywana dychawicą oskrzelową. To przewlekły stan zapalny w obrębie dróg oddechowych z tendencją do nadreaktywności na alergeny i pojawiającymi się stanami niekontrolowanego skurczu oskrzeli. Chorzy skarżą się na świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej, męczący, suchy kaszel i duszności. Napad astmy może wywołać kontakt z alergenem, nagła zmiana temperatury, wysiłek fizyczny, silny stres, niektóre leki (np. β-blokery, niesteroidowe leki przeciwzapalne), drażniące czynniki chemiczne (w tym też smog) oraz infekcje układu oddechowego. Podczas napadu astmatycznego może dojść do zagrażającej życiu niewydolności oddechowej, która wymaga szybkiego podania leków rozszerzających oskrzela. Rozpoznanie choroby we wczesnym stadium i odpowiednio dobrane leczenie umożliwia kontrolę astmy na zadowalającym poziomie przez długi czas. Szacuje się, że w Polsce na astmę cierpią ponad 4 miliony osób.
To przewlekła choroba zapalna skóry, przebiegająca z okresami zaostrzeń i remisji. Etiologia choroby jest wieloczynnikowa, ale kluczową rolę odgrywają genetyczne predyspozycje do atopii. Atopowe zapalenie skóry zwykle pojawia się już w pierwszym roku życia dziecka, będąc niekiedy pierwszym przejawem kręgu chorób alergicznych, z którymi często współistnieje (alergie pokarmowe, wziewne, astma). Objawami AZS są zaczerwienione, silnie swędzące i suche obszary skóry zlokalizowane w charakterystycznych miejscach na ciele. U niemowląt i małych dzieci zmiany chorobowe dominują na twarzy, szyi, owłosionej skórze głowy, natomiast u starszych dzieci i dorosłych zazwyczaj w zgięciach łokci i kolan, na karku, nadgarstkach i powierzchni dłoni. Skóra objęta procesem zapalnym jest sucha, łuszczy się i traci naturalne mechanizmy obronne, czego efektem jest skłonność do nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych. Nawet w okresach remisji w głębszych warstwach skóry nieustannie toczy się stan zapalny, przez co każdy kontakt z czynnikiem drażniącym (np. alergen, substancje chemiczne, stres) daje niemal natychmiastowy odczyn alergiczny. Niestety aktualnie AZS jest chorobą nieuleczalną. Można jedynie łagodzić jej objawy.
Wstrząs anafilaktyczny to nagła, ciężka reakcja alergiczna o zasięgu ogólnoustrojowym. W skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do śmierci. Objawy występują dosyć szybko (od kilku sekund do dwóch godzin). Anafilaksja przejawia się nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego, ogólnym osłabieniem i poczuciem lęku, swędzącymi, zaczerwionymi zmianami skórnymi (pokrzywka), obrzękami, katarem, łzawieniem, bólami brzucha, wymiotami i dusznościami. Może dojść do zaburzenia pracy serca, niedotlenienia i utraty przytomności. Szok anafilaktyczny wymaga wezwania pomocy medycznej. Pierwszym działaniem ratującym życie jest domięśniowe podanie adrenaliny. W leczeniu stosuje się również przeciwzapalne glikokortykosteroidy i leki przeciwhistaminowe. Konieczne może być także podanie tlenu i dożylne uzupełnienie płynów. Znane są także przypadki anafilaksji idiopatycznej o nieustalonej dotąd przyczynie, dlatego uważa się, że każdy z nas jest potencjalnie zagrożony wystąpieniem tego zjawiska.
Według szacunków nawet 250 milionów ludzi na świecie cierpi na alergie pokarmowe. Problem dotyka głównie dzieci (ok. 2%), które najczęściej wykazują nadwrażliwość na mleko krowie, białko jaja kurzego, gluten i ryby. W reakcji Ig-E zależnej po spożyciu alergizującego pokarmu w pierwszej kolejności obserwuje się reakcje skórne (pokrzywka, świąd, obrzęk, zaczerwienienie), nieżyt nosa i łzawienie oczu, a nawet wystąpienie duszności. Mogą też pojawić się dolegliwości ze strony układu trawiennego, takie jak ból brzucha, zgaga, wymioty, biegunka, zaparcia, wzdęcia i odbijanie. Gdy alergia pokarmowa przybiera charakter reakcji opóźnionej (IgE-niezależnej), trudniej powiązać jej objawy ze spożytym niekiedy nawet 2 dni wcześniej alergenem, dlatego bywa mylona z innymi schorzeniami przewodu pokarmowego. Mimo że dzieci w większości przypadków „wyrastają” z alergii pokarmowych, proces zapalny często przenosi się na inny organ, prowadząc do rozwoju alergicznych schorzeń przewlekłych, np. nieżytu nosa lub astmy.
Objawia się występowaniem bąbli na skórze, którym często towarzyszy obrzęk naczynioruchowy (obejmujący błony śluzowe i głębsze warstwy skóry). Zmiany skórne mogą pojawiać się spontanicznie w przebiegu schorzenia lub po kontakcie z konkretnym czynnikiem (tzw. pokrzywki fizykalne powodowane m.in. przez wzrost lub spadek temperatury ciała, wodę, tarcie, ucisk, promienie słoneczne). Pokrzywka u dzieci może być także przejawem reakcji organizmu na alergię pokarmową, wziewną, kontaktową, na jad owadów i na leki.
Według statystyk aż 1 na 10 osób doświadcza działań niepożądanych po zażyciu leków, z czego ponad 10% stanowią reakcje nadwrażliwości. Najczęściej uczulają antybiotyki (zwłaszcza penicyliny, cefalosporyny i sulfonamidy) oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne. Nadwrażliwość na leki może przyjmować różne nasilenie objawów. Czasem jest związana z ciężkim przebiegiem (włącznie z ryzykiem zgonu).
Ukąszenie owada może spowodować znaczną reakcję miejscową o rozległym nacieku zapalnym utrzymującym się dłużej niż dobę. Może też dojść do reakcji ogólnoustrojowej o różnym stopniu nasilenia, włącznie ze wstrząsem anafilaktycznym zagrażającym życiu. Dlatego alergia na jad owadów może być szczególnie niebezpieczna.
Regularny i częsty kontakt z czynnikami szkodliwymi wiąże się z ryzykiem rozwoju alergii. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry należy do najpopularniejszych chorób zawodowych. Około 15% przypadków astmy u dorosłych ma podłoże w specyfice pracy zawodowej. Najczęściej na choroby alergiczne zapadają pracownicy młynów, piekarni (mąka), pracownicy służby zdrowia i laboranci (lateks), producenci leków, pielęgniarki (antybiotyki), weterynarze i rolnicy (sierść zwierząt), pracownicy fabryk (barwniki, bezwodniki kwasów, sole metali, poliuretany, środki odkażające), kosmetyczki i fryzjerzy (henna, nadsiarczany). Alergia na dany czynnik może pojawić się w dowolnym momencie, np. po kilku lub kilkunastu latach pracy. Jej pierwsze objawy nie są zwykle kojarzone ze środowiskiem pracy, a ustalenie diagnozy bywa czasochłonne. W niektórych przypadkach alergia nasila się do tego stopnia, że chorzy są zmuszeni zrezygnować z pracy zawodowej w danej branży.
Zgodnie z teorią tzw. marszu atopowego objawy alergii mogą zmieniać się wraz z wiekiem pacjenta. U najmłodszych dzieci pojawia się alergia pokarmowa, która najpierw manifestuje się dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, a następnie przechodzi w objawy skórne (atopowe zapalenie skóry). U starszych dzieci alergie pokarmowe mogą pozornie minąć, ale tak naprawdę płynnie przechodzą w problemy z układem oddechowym (astma, nieżyt nosa) i alergie kontaktowe. Podsumowując, w każdym wieku istnieją określone predyspozycje narządowe do ujawnienia się skłonności alergicznych.
W celu zdiagnozowania alergii stosuje się szereg metod. Wśród nich można wymienić:
Alergie należą do schorzeń przewlekłych z tendencją do okresów zaostrzeń i remisji. Tak jak w przypadku innych schorzeń leczenie alergii może mieć charakter przyczynowy lub jedynie objawowy.
Najbardziej efektywną metodą leczenia przyczynowego jest immunoterapia swoista potocznie nazywana odczulaniem. Celem immunoterapii jest nabycie przez organizm tolerancji na dany czynnik alergizujący.
Najczęściej tą metodą leczona jest alergia wziewna oraz alergia na jad owadów. Osiąga się to przez podawanie niewielkich dawek alergenu w postaci szczepionek podskórnych lub podjęzykowych w regularnych odstępach czasu. Skład szczepionki powinien być indywidualnie dobrany do pacjenta, dlatego też przed podjęciem leczenia konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki. Terapia trwa zwykle od trzech do pięciu lat, a w jej trakcie stopniowo zwiększa się dawkę alergenu. Odczulaniu można poddać się od piątego roku życia. W przypadku alergenów wziewnych zaleca się jednoczesną dietę eliminacyjną, wykluczającą pokarmy, które dają reakcje krzyżowe z alergenem. Aby leczenie przyniosło oczekiwany efekt, niezbędna jest systematyczność i dobra współpraca z lekarzem prowadzącym.
Leczenie alergii pokarmowych w większości przypadków sprowadza się do identyfikacji szkodliwego czynnika i jego całkowitej eliminacji z diety.
Dzięki takiemu postępowaniu likwiduje się objawy alergii, ale nie usuwa się przyczyny choroby. Niestety czasem może dojść do przypadkowego kontaktu z alergenem w przetworzonej żywności. Co roku około 15% alergików doświadcza objawów alergii po nieświadomym spożyciu uczulającego składnika. W ostatnich latach opracowano immunoterapię swoistą dla alergenów pokarmowych (zwłaszcza białka mleka krowiego, białka jaja kurzego i orzeszków ziemnych) dedykowaną dzieciom od 5. roku życia i dorosłym. Z zasady proces nabywania tolerancji odbywa się podobnie do klasycznego odczulania. Alergen w zwiększających się stopniowo dawkach może być podawany doustnie (OIT), podjęzykowo (SLIT) lub naskórkowo (EPIT). Ze względu na potencjalne ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego podczas leczenia modyfikacja tej metody zakłada poddanie obróbce termicznej uczulających białek, co obniża ich alergenność przy zachowaniu antygenowości. Najlepsze efekty uzyskuje się w terapii alergii na orzeszki ziemne. Niestety w przypadku pozostałych alergenów pokarmowych często pomimo pozornych postępów nie udaje się uzyskać trwałej tolerancji.
Najczęściej w leczeniu alergii stosuje się leki przeciwalergiczne hamujące odpowiedź zapalną organizmu, dzięki czemu udaje się znacząco złagodzić objawy alergii. Do dyspozycji mamy wiele grup leków:
Jedyną metodą trwałego leczenia alergii jest immunoterapia swoista. Jednak nawet ta metoda nie zawsze przynosi oczekiwany efekt. Najlepsze wyniki otrzymuje się w leczeniu alergii na jad owadów – nawet 100% skuteczności. W przypadku odczulania na alergeny wziewne (np. pyłki roślin, roztocza) trwałe wyleczenie udaje się uzyskać w 50-80% przypadków.
Nowatorska immunoterapia alergii pokarmowych wymaga dalszych badań. W Stanach Zjednoczonych trwają badania kliniczne pierwszego leku, który może zostać zastosowany w terapii alergii na orzeszki ziemne. Według niektórych źródeł nawet 78% pacjentów leczonych tą metodą uzyskało tolerancję immunologiczną. Mniej obiecujące są wyniki dotyczące pozostałych alergenów pokarmowych. Trwałe efekty zaobserwowano tylko u 28% osób uczulonych na białko jaja oraz u 40% alergików nietolerujących białek mleka krowiego. Cały czas opracowywane są nowe metody terapeutyczne z użyciem leków biologicznych, które mają hamować poszczególne etapy odpowiedzi immunologicznej. Przykładem są m.in. agoniści receptorów typu Toll, substancje blokujące cytokiny i modulatory czynników transkrypcyjnych. Lekiem biologicznym, który już znalazł zastosowanie w leczeniu astmy alergicznej o ciężkim przebiegu, jest omalizumab. Jest to przeciwciało monoklonalne otrzymywane metodami biotechnologicznymi, które ma zdolność wiązania się z ludzkimi immunoglobulinami IgE. Obecnie prowadzone są badania nad możliwością wykorzystania tego leku także w innych chorobach alergicznych. Być może dzięki postępowi nauki kiedyś uda się wynaleźć skuteczny lek na alergię, jednak na razie większość chorób alergicznych uważa się za nieuleczalne.
Alergia to problem o globalnym zasięgu, który stale się nasila. Wciąż trwają badania nad udoskonaleniem metod leczenia przyczynowego alergii, jednak przy obecnym stanie wiedzy większość schorzeń alergicznych pozostanie z nami na całe życie. W przypadku wystąpienia alergii wziewnych lub alergii na jad owadów warto poddać się immunoterapii swoistej, która daje nadzieję na uzyskanie tolerancji na alergeny i zahamowanie dalszego postępu choroby.
Źródła:
Regulaminy
Pomocne linki
Dołącz do nas
Pobierz aplikację Recepta Gemini
Rezerwuj wygodnie w aplikacji, odbieraj w pobliskich aptekach!
